Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 646
Поиск по словарям
ОҘОНМОРОН
аҡыл эйәләрен, интеллигенцияны ҡырыуҙа. Д. Бүләков. Ә ғумер оҙонлоғон журналистар йылдар һаны менән тугел, юлдар һаны менән улсәй. Ф. Әсәнов.
4. геогр. Экваторҙың йәки уға параллель булған түңәрәктең урындағы меридиан менән беренсе (төп) меридиан араһындағы дуғаһы (ер өҫтөндәге берәй нөктәнең урынын билдәләу өсөн хеҙмәт итә). □ Долгота. Көнбайыш оҙонлоҡ. Көньяҡ оҙонлоғо. Көнсығыш оҙонлоҡ. ■ Юги оҙонлоҡ улсәуе билдәһе итеп экваторҙағы секунд маятни-гы оҙонлоғон, ә Кондамин 45 градус төньяҡ киңлектәге секунд маятнигын ҡабул итеуҙе тәҡдим иткән. С. Агиш.
5. лингв. Өндөң билдәле бер ваҡыт эсендә булған тирбәлеү дауамлығы. □ Длительность (звука). Һуҙынҡыларҙың оҙонлоғон билдәләу.
6. муз. Тауыштың йәки паузаның дауамлығын күрһәткән выҡыт. □ В музыке: длительность ноты или паузы. Нотаның оҙонлоғо башҡа ноталарға нисбәтән генә асыҡлана.
ОҘОНМОРОН (Р.: долгоносик; И.: banana root borer; T: hortumlu kınkanatlılar) u. зоол.
Оҙон томшоҡло ҡоротҡос ҡуңыҙ. □ Долгоносик (лат. СигсиИотбае). Оҙонморондоң 70 мең төрө бар. Оҙонморондоң томшоғо. Оҙонморон ҡарышлауығы. ■ Ул [ҡарабаш] дегәнәктән оҙонморон ҡарышлауыҡтарын супләп ашай ҙа орлоғон ҡалдыра. Яр. Вәлиев. [Балыҡты[ҡармаҡҡа ҡаптырыу өсөн емуры-нына селәусенде, оҙонморон ҡарышлауығын, селбәрәне ҡулланыу һөҙөмтәле. «Йәшлек», 30 апрель 2009.
ОҘОН-ОҘАҠ I (Р: долгий-предолгий; И.: lengthy; T: çok uzun) с.
Бик оҙаҡ. □ Долгий-предолгий, длин-ный-предлинный. Оҙон-оҙаҡ көн. Оҙон-оҙаҡҡа һуҙыу. Оҙон-оҙаҡ йылдар. ■ Бәхетле булһа ла, бәхетһеҙ булһа ла, беҙҙең бала сағыбыҙ оҙон-оҙаҡ йылдар буйынса артыбыҙҙан эйәреп килә. М. Кәрим. Оҙон-оҙаҡ хәбәрҙәр өҙөлдө, йәнләнгән аэропорт залы ҡырмыҫҡа иләуенә оҡшап ҡалды. Ш. Янбаев.
♦ Оҙон -оҙаҡ, яп-яҫы берәй эште оҙаҡҡа һуҙғанда әйтелә. □ Очень долго. Оҙон-оҙаҡ, яп-яҫы ҡыланыу. Оҙон-оҙаҡ, яп-яҫы эшләу.
ОҘОН-ОҘАҠ II (Р: очень долго; И.: lengthy; T: uzun);?.
Бик оҙаҡ. □ Очень долго, очень длинно. Оҙон-оҙаҡ һөйләу. Оҙон-оҙаҡҡа һуҙыу. ■ Рифат оҙон-оҙаҡ уйлап торманы, ҡағыҙ алды ла Гөлнур булып хат яҙа башланы. Р. Байбулатов. Донъя мәшәҡәттәрен онотторорлоҡ бөгөнгө сәйәхәт оҙон-оҙаҡҡа һуҙылһын ине, тип хыялланды Мәрзиә. А. Мағазов. Мозафар эште оҙон-оҙаҡҡа һуҙмай: «Әсәм, ошонан башлап, Сәкинә киленең була», — тигәс, әбейҙең иҫе-һушы ҡороно. Н. Мусин. Маргарита өҫ кейемен карауат өҫтөнә һалды ла, яңағына таянып, оҙон-оҙаҡ хәбәр тыңларға әҙерләнде. Р. Өмөтбаев.
ОҘОН-ОҘАМА с. диал. ҡар. оҙон-оҙаҡ I. Оҙон-оҙама ҡыш. Оҙон-оҙама юлдар. ■ Көҙгө ҡыҫҡаҡ көндәр, оҙон-оҙама быҫҡаҡ ямғырҙар ҡуйы томандар менән алмашынып уҙып торалар. Ғ. Дәүләтшин.
ОҘОН-ОҘОН (Р: длинный-предлинный; И.: lingering; T.: uzun uzun) с.
Бик оҙон. □ Длинный-предлинный.Оҙон-оҙон һөйләу. Оҙон-оҙон улән. ■ Саҙрый, ку-тәрелеп ҡарамайынса, аҡрын ғына, оҙон-оҙон паузалар менән һөйләп алып китте. А. Абдуллин. Үҙәштенең тубән ағышында оҙон-оҙон киң туғайҙар бар. Ж. Кейекбаев. Ендең оҙон-оҙон ҡойроғо, кәкре мөгөҙө була, ти. 3. Биишева. Яғымлы тауышлы ҡатын трубканы һалды, оҙон-оҙон сигналдар ғына ишетелде. Т. Ғарипова. Куҙыйкурпәс, өс-дурт көн буйы ял белмәй, көнө-төнө бара, бишенсе тәулеккә сыҡҡанда, ярҙарына оҙон-оҙон ҡамыш уҫкән, ҡаты ағышлы бер бәләкәй йылғаға килеп етә. Ҡобайырҙан.
ОҘОНСА (Р: продолговатый; И.: oblong; T: uzunca) с.
Бер яҡҡа оҙонораҡ, оҙонлоҡҡа һуҙымлы. □ Продолговатый. Оҙонса битле. Оҙонса рам. Оҙонса итеп яһау. ■ Төҫкә лә ул [Юлдаш[ Ҡыҙырастан башҡараҡ: оҙонса яңаҡлы, көмрөрәк ҡырлы танаулы, тулҡынланып торған ҡуңыр сәсле, уйсан туңәрәк
646
аҡыл эйәләрен, интеллигенцияны ҡырыуҙа. Д. Бүләков. Ә ғумер оҙонлоғон журналистар йылдар һаны менән тугел, юлдар һаны менән улсәй. Ф. Әсәнов.
4. геогр. Экваторҙың йәки уға параллель булған түңәрәктең урындағы меридиан менән беренсе (төп) меридиан араһындағы дуғаһы (ер өҫтөндәге берәй нөктәнең урынын билдәләу өсөн хеҙмәт итә). □ Долгота. Көнбайыш оҙонлоҡ. Көньяҡ оҙонлоғо. Көнсығыш оҙонлоҡ. ■ Юги оҙонлоҡ улсәуе билдәһе итеп экваторҙағы секунд маятни-гы оҙонлоғон, ә Кондамин 45 градус төньяҡ киңлектәге секунд маятнигын ҡабул итеуҙе тәҡдим иткән. С. Агиш.
5. лингв. Өндөң билдәле бер ваҡыт эсендә булған тирбәлеү дауамлығы. □ Длительность (звука). Һуҙынҡыларҙың оҙонлоғон билдәләу.
6. муз. Тауыштың йәки паузаның дауамлығын күрһәткән выҡыт. □ В музыке: длительность ноты или паузы. Нотаның оҙонлоғо башҡа ноталарға нисбәтән генә асыҡлана.
ОҘОНМОРОН (Р.: долгоносик; И.: banana root borer; T: hortumlu kınkanatlılar) u. зоол.
Оҙон томшоҡло ҡоротҡос ҡуңыҙ. □ Долгоносик (лат. СигсиИотбае). Оҙонморондоң 70 мең төрө бар. Оҙонморондоң томшоғо. Оҙонморон ҡарышлауығы. ■ Ул [ҡарабаш] дегәнәктән оҙонморон ҡарышлауыҡтарын супләп ашай ҙа орлоғон ҡалдыра. Яр. Вәлиев. [Балыҡты[ҡармаҡҡа ҡаптырыу өсөн емуры-нына селәусенде, оҙонморон ҡарышлауығын, селбәрәне ҡулланыу һөҙөмтәле. «Йәшлек», 30 апрель 2009.
ОҘОН-ОҘАҠ I (Р: долгий-предолгий; И.: lengthy; T: çok uzun) с.
Бик оҙаҡ. □ Долгий-предолгий, длин-ный-предлинный. Оҙон-оҙаҡ көн. Оҙон-оҙаҡҡа һуҙыу. Оҙон-оҙаҡ йылдар. ■ Бәхетле булһа ла, бәхетһеҙ булһа ла, беҙҙең бала сағыбыҙ оҙон-оҙаҡ йылдар буйынса артыбыҙҙан эйәреп килә. М. Кәрим. Оҙон-оҙаҡ хәбәрҙәр өҙөлдө, йәнләнгән аэропорт залы ҡырмыҫҡа иләуенә оҡшап ҡалды. Ш. Янбаев.
♦ Оҙон -оҙаҡ, яп-яҫы берәй эште оҙаҡҡа һуҙғанда әйтелә. □ Очень долго. Оҙон-оҙаҡ, яп-яҫы ҡыланыу. Оҙон-оҙаҡ, яп-яҫы эшләу.
ОҘОН-ОҘАҠ II (Р: очень долго; И.: lengthy; T: uzun);?.
Бик оҙаҡ. □ Очень долго, очень длинно. Оҙон-оҙаҡ һөйләу. Оҙон-оҙаҡҡа һуҙыу. ■ Рифат оҙон-оҙаҡ уйлап торманы, ҡағыҙ алды ла Гөлнур булып хат яҙа башланы. Р. Байбулатов. Донъя мәшәҡәттәрен онотторорлоҡ бөгөнгө сәйәхәт оҙон-оҙаҡҡа һуҙылһын ине, тип хыялланды Мәрзиә. А. Мағазов. Мозафар эште оҙон-оҙаҡҡа һуҙмай: «Әсәм, ошонан башлап, Сәкинә киленең була», — тигәс, әбейҙең иҫе-һушы ҡороно. Н. Мусин. Маргарита өҫ кейемен карауат өҫтөнә һалды ла, яңағына таянып, оҙон-оҙаҡ хәбәр тыңларға әҙерләнде. Р. Өмөтбаев.
ОҘОН-ОҘАМА с. диал. ҡар. оҙон-оҙаҡ I. Оҙон-оҙама ҡыш. Оҙон-оҙама юлдар. ■ Көҙгө ҡыҫҡаҡ көндәр, оҙон-оҙама быҫҡаҡ ямғырҙар ҡуйы томандар менән алмашынып уҙып торалар. Ғ. Дәүләтшин.
ОҘОН-ОҘОН (Р: длинный-предлинный; И.: lingering; T.: uzun uzun) с.
Бик оҙон. □ Длинный-предлинный.Оҙон-оҙон һөйләу. Оҙон-оҙон улән. ■ Саҙрый, ку-тәрелеп ҡарамайынса, аҡрын ғына, оҙон-оҙон паузалар менән һөйләп алып китте. А. Абдуллин. Үҙәштенең тубән ағышында оҙон-оҙон киң туғайҙар бар. Ж. Кейекбаев. Ендең оҙон-оҙон ҡойроғо, кәкре мөгөҙө була, ти. 3. Биишева. Яғымлы тауышлы ҡатын трубканы һалды, оҙон-оҙон сигналдар ғына ишетелде. Т. Ғарипова. Куҙыйкурпәс, өс-дурт көн буйы ял белмәй, көнө-төнө бара, бишенсе тәулеккә сыҡҡанда, ярҙарына оҙон-оҙон ҡамыш уҫкән, ҡаты ағышлы бер бәләкәй йылғаға килеп етә. Ҡобайырҙан.
ОҘОНСА (Р: продолговатый; И.: oblong; T: uzunca) с.
Бер яҡҡа оҙонораҡ, оҙонлоҡҡа һуҙымлы. □ Продолговатый. Оҙонса битле. Оҙонса рам. Оҙонса итеп яһау. ■ Төҫкә лә ул [Юлдаш[ Ҡыҙырастан башҡараҡ: оҙонса яңаҡлы, көмрөрәк ҡырлы танаулы, тулҡынланып торған ҡуңыр сәсле, уйсан туңәрәк
646