Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 666
Поиск по словарям
ОЛАН
4. Аҙаштырып ҡалдырыу. □ Заводить в незнакомое место кого-л. с целью избавиться от него. Бесәйҙе урманға олаҡтырыу. И [Йософтоц туғандары:] Йософто атабыҙҙан һорап алайыҡ, алып китеп берәй төрлө эш ҡылайыҡ: ултерәйек йә йыраҡҡа олаҡтырайыҡ. «Ҡиссаи Йософ».
♦ Башты олаҡтырыу ҡайҙалыр сығып китеү. □ Отправиться куда. И [Амазонка-лар:] Ҡуҙ курмәгән, ҡолаҡ ишетмәгән яҡҡа башты олаҡтырып, уҙебеҙ генә иркен донъя көтәйек! Й. Солтанов. Башын олаҡтырыу кире ҡайтмаҫ ергә ебәреү. □ Отправлять; сослать. ■ Бара торғас, Йософто аты менән алға уҡ төшөрөп ебәрәләр ҙә [туғандары], уҙҙәре хәйлә ҡорорға тотоналар: ҡалай итеп был Йософтоц башын олаҡтырырға. «Ҡиссаи Йософ». Үҙенә баш бирмәгән кешеләрҙең башын олаҡтырыр яй ине уға [Туҡтамышҡа]. Ғ. Хөсәйенов. [Биктимер:] Бер ҡыҙып китһәм, мин ул Иҫәнғол турәнец уҙенең дә башын олаҡтырырмын әле. К. Мәргән.
ОЛАН (Р.: мальчик; И.: boy; T.: oğlan) и. диал. ҡар. улан.
1. Ир бала; малай. □ Мальчик. Ҡатындың оландары. Оландарҙы йыйыу. Олан уйынсығы.
2. Йәш бала, сабый. □ Младенец, ребёнок. Оланлы өйҙә ятмаҫ.
ОЛАНБАРМАҠ(оланбармағы) (Р.: указательный палец; И.: forefinger; T.: işaret parmağı) и. диал. ҡар. һуҡ бармаҡ.
Баш бармаҡ менән урта бармаҡ араһындағы бармаҡ. □ Указательный палец. Олан-бармакка шырау инде. Оланбармаҡ шешкән.
О ЛАП (олабы) (Р: плетёный короб; И.: woven basket; T.: sepet) и. диал.
Ситәндән үрелеп, тиҙәк йәки балсыҡ менән һыланып нығытылған кәрзинкә. □ Плетёный короб. Олапҡа һалып ҡуйыу. Олап уреу. Олап менән бәшмәккә барыу.
ОЛАРЫУ (олар-) ҡ. диал. ҡар. олоғайыу. ■ Әле мыйыҡтары юҡ йәштәр ҙә бер минутта, гуйә, оларҙы. Р. Ниғмәти.
ОЛАТА I (Р: глава племени; И.: chieftain; T.: kabile reisi) и. диал.
Ырыу башлығы. □ Глава, вождь племени. Олата һайлау. Олата итеп һайланыу. Олата телмәре. Олата әмере.
ОЛАТА II и. диал. ҡар. олатай. Олатаның тубәтәйе. Олатаға барыу. Сәлимдең олатаһы.
ОЛАТАЙ I (Р: дедушка; И.: grandfather, grandpa; T.: dede) и.
1. Атайҙың йәки әсәйҙең атаһы. □ Дедушка (отец матери или отца). Олатайым ҡунаҡҡа килгән. Олатайымдың намаҙлығы. ■ [Булатҡа — өләсәһе:] Был ҡылыс олатайың мәрхумдең алмас ҡылысы ине. Әкиәттән. Салауат атаһы — Юлай, Юлай атаһы Аҙналдың атаһының атаһы олатай тип йөрөгән Шәғәле Шаҡман булған. «Юлай менән Салауат».
2. Ата-әсәнән оло ир-ат. □ Дядя (обращение к мужчине старше родителей говорящего). Олатайҙарҙы төшкө ашҡа саҡырыу. ■ [Ҡатындар] Ныязғолдоң Ҡотлобайса олатай тугел, ҡарт булһа ла, бәке бирергә тейеш булған яҡын еҙнә икәнен аныҡлап ҡуйҙылар. Һ. Дәүләтшина.
3. диал. Атайҙан оло, ҡан туғанлығы булған ир-ат. □ Дядя (обращение к родственнику старше отца); старик преклонных лет. Абдулла олатайҙың балалары.
■ [Әудеуәк:] Аҫылғужа олатай улгәс, илдең ҡото китте. К. Мәргән. Олатайҙар һөй-ләуенсә, Уралдың дурт һырты бар, ти, дурт һыртының теҙмә беренсә дурт ерҙә дуртәр тубә бар, ти. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — балабәшнәк ярсығы». Ҡәҙерғол олатай хәлле тора, туған-тыумасаһы ла ҡалын. М. Кәрим.
4. купл. Боронғо, үткән быуын кешеләре; ата-баба. □ Предки; прародители; праотцы.
■ Урал буйҡайында олатайҙарҙың тарихтары бар ҙа, уҙе юҡ. Халыҡ йырынан. Ай тыуған ер, тыуған ер, олатайҙар торған ер; йылҡылары сыңырлап, һыйырҙары мөң(ө)-рәп, ҡуй-һарығы ҡуң(ы)рап, көтөу-көтөу йөрөгән ер. «Урал батыр».
5. миф. Ғүмер тарафынан бирелгән барлыҡ бурыстарҙы атҡарған хөрмәткә лайыҡ мифлаштырылған ҡарт. □ Дед, дедушка (уважаемое лицо, выполнившее все обязанности, возложенные на него жизнью).
666
4. Аҙаштырып ҡалдырыу. □ Заводить в незнакомое место кого-л. с целью избавиться от него. Бесәйҙе урманға олаҡтырыу. И [Йософтоц туғандары:] Йософто атабыҙҙан һорап алайыҡ, алып китеп берәй төрлө эш ҡылайыҡ: ултерәйек йә йыраҡҡа олаҡтырайыҡ. «Ҡиссаи Йософ».
♦ Башты олаҡтырыу ҡайҙалыр сығып китеү. □ Отправиться куда. И [Амазонка-лар:] Ҡуҙ курмәгән, ҡолаҡ ишетмәгән яҡҡа башты олаҡтырып, уҙебеҙ генә иркен донъя көтәйек! Й. Солтанов. Башын олаҡтырыу кире ҡайтмаҫ ергә ебәреү. □ Отправлять; сослать. ■ Бара торғас, Йософто аты менән алға уҡ төшөрөп ебәрәләр ҙә [туғандары], уҙҙәре хәйлә ҡорорға тотоналар: ҡалай итеп был Йософтоц башын олаҡтырырға. «Ҡиссаи Йософ». Үҙенә баш бирмәгән кешеләрҙең башын олаҡтырыр яй ине уға [Туҡтамышҡа]. Ғ. Хөсәйенов. [Биктимер:] Бер ҡыҙып китһәм, мин ул Иҫәнғол турәнец уҙенең дә башын олаҡтырырмын әле. К. Мәргән.
ОЛАН (Р.: мальчик; И.: boy; T.: oğlan) и. диал. ҡар. улан.
1. Ир бала; малай. □ Мальчик. Ҡатындың оландары. Оландарҙы йыйыу. Олан уйынсығы.
2. Йәш бала, сабый. □ Младенец, ребёнок. Оланлы өйҙә ятмаҫ.
ОЛАНБАРМАҠ(оланбармағы) (Р.: указательный палец; И.: forefinger; T.: işaret parmağı) и. диал. ҡар. һуҡ бармаҡ.
Баш бармаҡ менән урта бармаҡ араһындағы бармаҡ. □ Указательный палец. Олан-бармакка шырау инде. Оланбармаҡ шешкән.
О ЛАП (олабы) (Р: плетёный короб; И.: woven basket; T.: sepet) и. диал.
Ситәндән үрелеп, тиҙәк йәки балсыҡ менән һыланып нығытылған кәрзинкә. □ Плетёный короб. Олапҡа һалып ҡуйыу. Олап уреу. Олап менән бәшмәккә барыу.
ОЛАРЫУ (олар-) ҡ. диал. ҡар. олоғайыу. ■ Әле мыйыҡтары юҡ йәштәр ҙә бер минутта, гуйә, оларҙы. Р. Ниғмәти.
ОЛАТА I (Р: глава племени; И.: chieftain; T.: kabile reisi) и. диал.
Ырыу башлығы. □ Глава, вождь племени. Олата һайлау. Олата итеп һайланыу. Олата телмәре. Олата әмере.
ОЛАТА II и. диал. ҡар. олатай. Олатаның тубәтәйе. Олатаға барыу. Сәлимдең олатаһы.
ОЛАТАЙ I (Р: дедушка; И.: grandfather, grandpa; T.: dede) и.
1. Атайҙың йәки әсәйҙең атаһы. □ Дедушка (отец матери или отца). Олатайым ҡунаҡҡа килгән. Олатайымдың намаҙлығы. ■ [Булатҡа — өләсәһе:] Был ҡылыс олатайың мәрхумдең алмас ҡылысы ине. Әкиәттән. Салауат атаһы — Юлай, Юлай атаһы Аҙналдың атаһының атаһы олатай тип йөрөгән Шәғәле Шаҡман булған. «Юлай менән Салауат».
2. Ата-әсәнән оло ир-ат. □ Дядя (обращение к мужчине старше родителей говорящего). Олатайҙарҙы төшкө ашҡа саҡырыу. ■ [Ҡатындар] Ныязғолдоң Ҡотлобайса олатай тугел, ҡарт булһа ла, бәке бирергә тейеш булған яҡын еҙнә икәнен аныҡлап ҡуйҙылар. Һ. Дәүләтшина.
3. диал. Атайҙан оло, ҡан туғанлығы булған ир-ат. □ Дядя (обращение к родственнику старше отца); старик преклонных лет. Абдулла олатайҙың балалары.
■ [Әудеуәк:] Аҫылғужа олатай улгәс, илдең ҡото китте. К. Мәргән. Олатайҙар һөй-ләуенсә, Уралдың дурт һырты бар, ти, дурт һыртының теҙмә беренсә дурт ерҙә дуртәр тубә бар, ти. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — балабәшнәк ярсығы». Ҡәҙерғол олатай хәлле тора, туған-тыумасаһы ла ҡалын. М. Кәрим.
4. купл. Боронғо, үткән быуын кешеләре; ата-баба. □ Предки; прародители; праотцы.
■ Урал буйҡайында олатайҙарҙың тарихтары бар ҙа, уҙе юҡ. Халыҡ йырынан. Ай тыуған ер, тыуған ер, олатайҙар торған ер; йылҡылары сыңырлап, һыйырҙары мөң(ө)-рәп, ҡуй-һарығы ҡуң(ы)рап, көтөу-көтөу йөрөгән ер. «Урал батыр».
5. миф. Ғүмер тарафынан бирелгән барлыҡ бурыстарҙы атҡарған хөрмәткә лайыҡ мифлаштырылған ҡарт. □ Дед, дедушка (уважаемое лицо, выполнившее все обязанности, возложенные на него жизнью).
666