Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 674
Поиск по словарям
ОЛО БАУЫРЛЫ
дителям). Олоно оло тип белмәуе бигерәк уңайһыҙ. Оло һөйләү маҡтанып, нимәнелер һанға һуҡмай һөйләү. □ Говорить свысока. ■ [Ғөбәйҙулла:] Был хәйерсе ерҙә йәшәп булмаҫ инде. [Шәуәли:] Мырҙам, улай оло һөйләмә! Ергә төкөрөп, кире яларға тура килмәһен. Р. Солтангәрәев. Оло һүҙ мәғәнә көсө ҙур булған хәбәр. □ Нужное, полезное слово. • Оло һуҙҙә оят юҡ. Әйтем. Оло һүҙен йыҡмау өлкәндәргә ҡаршы килмәү. □ Слушаться старших. ■ Ирйегет тә .. йомшаҡ, сабыр холоҡло, иғтибарлы, инсафлы: бер ваҡытта ла тауыш кутәрмәҫ, кеше һуҙен булдермәҫ, оло һуҙен йыҡмаҫ, кесене рәнйетмәҫ. 3. Биишева.
ОЛО БАУЫРЛЫ с. ҡар. оло йәнле. Оло бауырлы кеше. Оло бауырлы олатай. ■ [Әхмәҙулла бабай:] Изгелек елгә елгәрелеп осмай, оло бауырлы булыу кәрәк, халыҡ өсөн типкән йөрәк һунмәй. Ә. Вахитов.
ОЛО БАШ (Р.: умный, толковый человек; И.: clever; T.: akıllı) и. диал.
Уйлап эш итә белгән, төплө кеше. □ Умный, толковый человек. ■ [Бәндәбикә — Ерәнсәгә:] Һин уҙ илеңдә батыр исемен яуланың. Батырлыҡ янына оло баш та кәрәк. Әкиәттән. • Аҡыл — йәштә тугел, башта; булһаң, бул һин оло баш, булма бер ҙә ҡыуыҡбаш. Әйтем.
ОЛО БИСӘ (Р: первая жена у полигамного мужчины; И.: senior wife, First Lady; T.: birinci karı) и. диал.
Ике йәки унан да күп ҡатын алған ирҙең тәүге ҡатыны. □ Первая жена полигамного мужчины. Оло бисәһе менән килгән. Оло бисәһенең ҡотҡоһо. ■ [Дилә:] Емеш еңгәм генә башымды ашаны. Бигерәк өгөтләп димләне шул. Етмәһә, Айҙарҙың оло бисәһе уҙе бит әле, ҡайта-ҡайта килеп димләште. Һ. Дәүләтшина.
ОЛО БӘЙГЕ (Р: большие скачки на опытных скакунах; И.: large jumps, galloping); T.: büyük at yarışı) и. диал.
Һыналған оло аттар сабышы (йәш аттар сабышынан һуң була). □ Большие скачки на опытных скакунах. Оло бәйгегә әҙерләнеу.
Оло бәйгелә һыналған аттар ғына ярыша. Оло бәйгене ҡарап тороу.
ОЛО БӘЙЕЛЛЕ (Р: степенный; И.: imposing; sedate; T.: ağırbaşlı) с. диал.
1. Яҡшы холоҡло; етди, дәрәжәле; олпат. □ С хорошим характером, солидный, степенный. Боронғо оло бәйелле ҡарттар юҡ хәҙер. ■ Факиһа әбей ҡыҙының оло бәйелле икәнен белә ине. Картотека фондынан.
2. Ололарса һөйләшкән бала. □ Остроумный, смекалистый (о ребёнке). Оло бәйелле ҡыҙ бала. Оло бәйелле малай.
О Л ОГ с. диал. ҡар. оло 2. Олоғ йомош. Олоғ хәбәр. ■ Бик олоғ бабайҙар юҡ, хәҙерге ҡарттар бик төшөнөп бөтә алмайҙар тәбиғәт серҙәрен. Экспедиция материалдарынан.
ОЛОҒАЙТЫЛЫУ (олоғайтыл-) ҡ. эйһ. ф. ҡар. олоғайтыу 1. безл. от олоғайтыу 1. Һуңғы йылдарҙа ныҡ олоғайтылды. Ваҡыт утә, олоғайтыла.
ОЛОҒАЙТЫУ (олоғайт-) (Р: старить, взрослить; И.: make look old, aged; T.: ihtiyarlatmak) ҡ.
1. Олоға әйләндереү, өлкән итеп күрһәтеү. □ Старить, взрослить, показывать более взрослым кого-л. (чем он есть на самом деле). Кешене ҡайғы олоғайта. Был кейем олоғайта. ■ Етек һаҡал-мыйығы [Айбу-латты] .. байтаҡҡа олоғайтып курһәтә. Һ. Дәүләтшина.
2. эйһ. ф. ҡар. олоғайыу, безл. от олоғайыу. Олоғайта башланы. ■ Бесәнде беҙ ҙә егет саҡта ҡолас ташлап саба торғайныҡ, хәҙер олоғайтты, көс тә китте. Экспедиция материалдарынан.
3. Ҙур һүҙгә барып етеү; ҙурайтыу. □ Раздуть, дойти до раздора. Эште олоғайтыу. Һуҙҙе олоғайтыу. ■ Ниңә һуҙҙе олоғайтырға, һәуетемсә генә һөйләшеп килешәйек. Н. Мусин.
ОЛОҒАЙЫУ (олоғай-, олоғая) (Р: стареть; становиться старым, пожилым; И.: grow old; senesce; T.: yaşlanmak) ҡ.
1. Оло йәшкә етеү; ҡартайыу. □ Стареть; становиться старым, пожилым. Олоғая барыу. Олоғая төшөу. Олоғайырға иртәрәк
674
дителям). Олоно оло тип белмәуе бигерәк уңайһыҙ. Оло һөйләү маҡтанып, нимәнелер һанға һуҡмай һөйләү. □ Говорить свысока. ■ [Ғөбәйҙулла:] Был хәйерсе ерҙә йәшәп булмаҫ инде. [Шәуәли:] Мырҙам, улай оло һөйләмә! Ергә төкөрөп, кире яларға тура килмәһен. Р. Солтангәрәев. Оло һүҙ мәғәнә көсө ҙур булған хәбәр. □ Нужное, полезное слово. • Оло һуҙҙә оят юҡ. Әйтем. Оло һүҙен йыҡмау өлкәндәргә ҡаршы килмәү. □ Слушаться старших. ■ Ирйегет тә .. йомшаҡ, сабыр холоҡло, иғтибарлы, инсафлы: бер ваҡытта ла тауыш кутәрмәҫ, кеше һуҙен булдермәҫ, оло һуҙен йыҡмаҫ, кесене рәнйетмәҫ. 3. Биишева.
ОЛО БАУЫРЛЫ с. ҡар. оло йәнле. Оло бауырлы кеше. Оло бауырлы олатай. ■ [Әхмәҙулла бабай:] Изгелек елгә елгәрелеп осмай, оло бауырлы булыу кәрәк, халыҡ өсөн типкән йөрәк һунмәй. Ә. Вахитов.
ОЛО БАШ (Р.: умный, толковый человек; И.: clever; T.: akıllı) и. диал.
Уйлап эш итә белгән, төплө кеше. □ Умный, толковый человек. ■ [Бәндәбикә — Ерәнсәгә:] Һин уҙ илеңдә батыр исемен яуланың. Батырлыҡ янына оло баш та кәрәк. Әкиәттән. • Аҡыл — йәштә тугел, башта; булһаң, бул һин оло баш, булма бер ҙә ҡыуыҡбаш. Әйтем.
ОЛО БИСӘ (Р: первая жена у полигамного мужчины; И.: senior wife, First Lady; T.: birinci karı) и. диал.
Ике йәки унан да күп ҡатын алған ирҙең тәүге ҡатыны. □ Первая жена полигамного мужчины. Оло бисәһе менән килгән. Оло бисәһенең ҡотҡоһо. ■ [Дилә:] Емеш еңгәм генә башымды ашаны. Бигерәк өгөтләп димләне шул. Етмәһә, Айҙарҙың оло бисәһе уҙе бит әле, ҡайта-ҡайта килеп димләште. Һ. Дәүләтшина.
ОЛО БӘЙГЕ (Р: большие скачки на опытных скакунах; И.: large jumps, galloping); T.: büyük at yarışı) и. диал.
Һыналған оло аттар сабышы (йәш аттар сабышынан һуң була). □ Большие скачки на опытных скакунах. Оло бәйгегә әҙерләнеу.
Оло бәйгелә һыналған аттар ғына ярыша. Оло бәйгене ҡарап тороу.
ОЛО БӘЙЕЛЛЕ (Р: степенный; И.: imposing; sedate; T.: ağırbaşlı) с. диал.
1. Яҡшы холоҡло; етди, дәрәжәле; олпат. □ С хорошим характером, солидный, степенный. Боронғо оло бәйелле ҡарттар юҡ хәҙер. ■ Факиһа әбей ҡыҙының оло бәйелле икәнен белә ине. Картотека фондынан.
2. Ололарса һөйләшкән бала. □ Остроумный, смекалистый (о ребёнке). Оло бәйелле ҡыҙ бала. Оло бәйелле малай.
О Л ОГ с. диал. ҡар. оло 2. Олоғ йомош. Олоғ хәбәр. ■ Бик олоғ бабайҙар юҡ, хәҙерге ҡарттар бик төшөнөп бөтә алмайҙар тәбиғәт серҙәрен. Экспедиция материалдарынан.
ОЛОҒАЙТЫЛЫУ (олоғайтыл-) ҡ. эйһ. ф. ҡар. олоғайтыу 1. безл. от олоғайтыу 1. Һуңғы йылдарҙа ныҡ олоғайтылды. Ваҡыт утә, олоғайтыла.
ОЛОҒАЙТЫУ (олоғайт-) (Р: старить, взрослить; И.: make look old, aged; T.: ihtiyarlatmak) ҡ.
1. Олоға әйләндереү, өлкән итеп күрһәтеү. □ Старить, взрослить, показывать более взрослым кого-л. (чем он есть на самом деле). Кешене ҡайғы олоғайта. Был кейем олоғайта. ■ Етек һаҡал-мыйығы [Айбу-латты] .. байтаҡҡа олоғайтып курһәтә. Һ. Дәүләтшина.
2. эйһ. ф. ҡар. олоғайыу, безл. от олоғайыу. Олоғайта башланы. ■ Бесәнде беҙ ҙә егет саҡта ҡолас ташлап саба торғайныҡ, хәҙер олоғайтты, көс тә китте. Экспедиция материалдарынан.
3. Ҙур һүҙгә барып етеү; ҙурайтыу. □ Раздуть, дойти до раздора. Эште олоғайтыу. Һуҙҙе олоғайтыу. ■ Ниңә һуҙҙе олоғайтырға, һәуетемсә генә һөйләшеп килешәйек. Н. Мусин.
ОЛОҒАЙЫУ (олоғай-, олоғая) (Р: стареть; становиться старым, пожилым; И.: grow old; senesce; T.: yaşlanmak) ҡ.
1. Оло йәшкә етеү; ҡартайыу. □ Стареть; становиться старым, пожилым. Олоғая барыу. Олоғая төшөу. Олоғайырға иртәрәк
674