Академический словарь башкирского языка. Том VI. Страница 885
Поиск по словарям
әсән
Оҫталар өстағанды бер бөртөк ҡаҙауһыҙ эшләйҙәр. Өстағанға һалып утын бысыу.
ӨСТАҒАНЛАП (Р.: в форме тагана (сложив в конусовидные копны); И.: like a tripod; T.: sacayağı biçiminde) р.
Өстаған (1,1) рәүешендә. □ В форме тагана (сложив в конусовидные копны). Көлтәне өстағанлап өйөу. ■ Кытлыҡ йылды арыштың тамам өлгөрөп, еме ҡатҡанын көтөп ала алмай халыҡ. Әуен баҙы ҡаҙыла ла, уның өҫтөнә йәм-йәшел көйө арыш көлтәләре өстағанлап, эсе ҡыуыш сумәлә итеп өйөлөп киптерелә. Ф. Иҫәнғолов.
ОСТАЗ и. диал. ҡар. остаз. Минең өстазым. Өстаз булырлыҡ кеше. Өстазға табыныу.
ӨСТИТӘК (өститәге) (Р.: оборка на талии; И.: frill about the waist; T.: beldeki farbala) и. диал.
Билдәге балитәк. □ Оборка на талии. Өститәкле кулдәк кейгән. Өститәкле итеп тегеу.
ӨСТОЯҠ (өстояғы) и. диал. ҡар. өстаған 1,2. И Егет, ниңә моңайып тораһың? — тип сыулашты өстояҡҡа ҡаҙан аҫып аш бешереп маташҡан ҡыҙҙар. Й. Солтанов.
ӨСТӨЙТӘК (өстөйтәге) и. диал. ҡар. өститәк. Өстөйтәкле кулдәк. Өстөйтәк ҡуйып тегеу.
ӨСТӨК (Р: трёхлинейный; И.: three-port, triple-passage; T.: üçüzlü) с. диал. ҡар. өслө I.
Үлсәме өс берәмеккә тиң. □ Трёхлинейный, тройной. Өстөк шәм. Өстөк калуш. Өстөк лампа.
ӨСТӨРӨҮ (өҫтөр-) (Р: натравливать; И.: set; T: üstüne saldırtmak) ҡ. диал. ҡар. һөсләтеү.
Этте өрөргә, ташланырға өндәү. □ Натравливать, науськивать. Этте өстөрөу. Өстөрөп ебәреу. Өстөрөп тороу.
ӨСТЫУАР (Р: сильный; И.: strong; Т: kuvvetli) с. иҫк.
Ныҡ, көслө. □ Сильный, крепкий. Өс-тыуар кеше. Өстыуар егет. Өстыуар ир.
ӨСТӘГӘРСӘК (Р: бестолковый; И.: featherheaded; T: anlayışsız) с. диал.
Аҡылһыҙ, йүнһеҙ. □ Бестолковый, дурной, плохой. Өстәгәрсәк кеше. Өстәгәрсәк малай. Өстәгәрсәк булыу.
ӨСТӘЛБАУ (Р: полотенце; И.: towel; Т: havlu) и. диал. ҡар. һөлгө.
Ике башы ҡыҙыл кизе менән сигеп эшләнгән оҙон киндер таҫтамал. □ Длинное холщовое полотенце с вышитыми красной пряжей краями. Өстәлбау сигеу. Өстәлбауға һөртөу. Өстәлбау элеп ҡуйыу.
ӨСТӘЛЬЯБЫУ и. диал. ҡар. өҫтәл ябыуы. Өстәльябыуҙы йәйеу. Өстәльябыуҙы йыйып алыу. Өстәлъябыу өҫтөнә ултыртыу.
ӨС ҺЕРКӘЛЕ ТАЛ (Р: ива трёхтычинковая; И.: almond willow; T: badem yapraklı söğüt) и. бот. диал.
Төньяҡ Африкала һәм Евразияның ҡайһы бер өлөштәрендә үҫеүсе аҡһыл тал.
□ Ива трёхтычинковая, белотал (лат. Salix triandra). Өс һеркәле тал япрағы. Яр буйында өс һеркәле талдар уҫеп ултыра. Өс һеркәле тал апрелдә, майҙа сәскә ата.
ӨСЬЯҠ (өсьяғы) (Р: трёхстенка; И.: three wall extension; T: ilave; müştemilât) u. диал. ҡар. төкәтмә.
1. Иҫке өйгә ҡушып буралған өс стена.
□ Трёхстенка, пристрой. Өсьяҡ бурау. Өсьяҡ төкәтеу. Өйҙөң өсьяғы.
2. Өйҙөң аш-һыу бешерә торған өлөшө.
□ Кухня. Өсъяҡта ашау. Өсъяҡта аш бе-шереу. Өсъяҡта ултырыу.
ӨСӘК (өсәге) (Р: отсек закрома; И.: bay bins; T: depo bölmesi) и. диал.
Бура, келәт өлөшө. □ Отсек закрома, амбара. Өҫәккә иген һалыу. Өсәк булеп ҡуйыу. Өсәктәге бойҙай.
ӘСӘН I (Р: название родовых подразделений башкир; И.: name of Bashkir tribal subdivisions; T: Başkurt soylarının adı) и. этн.
Тәлтем, дыуан-табын ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Усен, усэн (название родовых подразделений башкир-тальтимцев, дуван-табынцев). Әсән аймағы ерҙәре. Әсән аймағы шәжәрәһе. Әсән аймағынан булыу.
ӘСӘН II и. диал. ҡар. өсәк. Әсәнгә иген һалыу. Әсәндәге бойҙай. Әсәнгә бушатыу.
ӘСӘН III и. диал. ҡар. өсйән. Әсәнде имләу. Бала әсән булған. ■ [Хәлимә — Мәғфурәгә:] Эсе лә ҡаты булып кубеп тик тора баланың. Әллә әсән булдымы икән, ҡарасәле, апай, — тине. һ. Дәүләтшина.
885
Оҫталар өстағанды бер бөртөк ҡаҙауһыҙ эшләйҙәр. Өстағанға һалып утын бысыу.
ӨСТАҒАНЛАП (Р.: в форме тагана (сложив в конусовидные копны); И.: like a tripod; T.: sacayağı biçiminde) р.
Өстаған (1,1) рәүешендә. □ В форме тагана (сложив в конусовидные копны). Көлтәне өстағанлап өйөу. ■ Кытлыҡ йылды арыштың тамам өлгөрөп, еме ҡатҡанын көтөп ала алмай халыҡ. Әуен баҙы ҡаҙыла ла, уның өҫтөнә йәм-йәшел көйө арыш көлтәләре өстағанлап, эсе ҡыуыш сумәлә итеп өйөлөп киптерелә. Ф. Иҫәнғолов.
ОСТАЗ и. диал. ҡар. остаз. Минең өстазым. Өстаз булырлыҡ кеше. Өстазға табыныу.
ӨСТИТӘК (өститәге) (Р.: оборка на талии; И.: frill about the waist; T.: beldeki farbala) и. диал.
Билдәге балитәк. □ Оборка на талии. Өститәкле кулдәк кейгән. Өститәкле итеп тегеу.
ӨСТОЯҠ (өстояғы) и. диал. ҡар. өстаған 1,2. И Егет, ниңә моңайып тораһың? — тип сыулашты өстояҡҡа ҡаҙан аҫып аш бешереп маташҡан ҡыҙҙар. Й. Солтанов.
ӨСТӨЙТӘК (өстөйтәге) и. диал. ҡар. өститәк. Өстөйтәкле кулдәк. Өстөйтәк ҡуйып тегеу.
ӨСТӨК (Р: трёхлинейный; И.: three-port, triple-passage; T.: üçüzlü) с. диал. ҡар. өслө I.
Үлсәме өс берәмеккә тиң. □ Трёхлинейный, тройной. Өстөк шәм. Өстөк калуш. Өстөк лампа.
ӨСТӨРӨҮ (өҫтөр-) (Р: натравливать; И.: set; T: üstüne saldırtmak) ҡ. диал. ҡар. һөсләтеү.
Этте өрөргә, ташланырға өндәү. □ Натравливать, науськивать. Этте өстөрөу. Өстөрөп ебәреу. Өстөрөп тороу.
ӨСТЫУАР (Р: сильный; И.: strong; Т: kuvvetli) с. иҫк.
Ныҡ, көслө. □ Сильный, крепкий. Өс-тыуар кеше. Өстыуар егет. Өстыуар ир.
ӨСТӘГӘРСӘК (Р: бестолковый; И.: featherheaded; T: anlayışsız) с. диал.
Аҡылһыҙ, йүнһеҙ. □ Бестолковый, дурной, плохой. Өстәгәрсәк кеше. Өстәгәрсәк малай. Өстәгәрсәк булыу.
ӨСТӘЛБАУ (Р: полотенце; И.: towel; Т: havlu) и. диал. ҡар. һөлгө.
Ике башы ҡыҙыл кизе менән сигеп эшләнгән оҙон киндер таҫтамал. □ Длинное холщовое полотенце с вышитыми красной пряжей краями. Өстәлбау сигеу. Өстәлбауға һөртөу. Өстәлбау элеп ҡуйыу.
ӨСТӘЛЬЯБЫУ и. диал. ҡар. өҫтәл ябыуы. Өстәльябыуҙы йәйеу. Өстәльябыуҙы йыйып алыу. Өстәлъябыу өҫтөнә ултыртыу.
ӨС ҺЕРКӘЛЕ ТАЛ (Р: ива трёхтычинковая; И.: almond willow; T: badem yapraklı söğüt) и. бот. диал.
Төньяҡ Африкала һәм Евразияның ҡайһы бер өлөштәрендә үҫеүсе аҡһыл тал.
□ Ива трёхтычинковая, белотал (лат. Salix triandra). Өс һеркәле тал япрағы. Яр буйында өс һеркәле талдар уҫеп ултыра. Өс һеркәле тал апрелдә, майҙа сәскә ата.
ӨСЬЯҠ (өсьяғы) (Р: трёхстенка; И.: three wall extension; T: ilave; müştemilât) u. диал. ҡар. төкәтмә.
1. Иҫке өйгә ҡушып буралған өс стена.
□ Трёхстенка, пристрой. Өсьяҡ бурау. Өсьяҡ төкәтеу. Өйҙөң өсьяғы.
2. Өйҙөң аш-һыу бешерә торған өлөшө.
□ Кухня. Өсъяҡта ашау. Өсъяҡта аш бе-шереу. Өсъяҡта ултырыу.
ӨСӘК (өсәге) (Р: отсек закрома; И.: bay bins; T: depo bölmesi) и. диал.
Бура, келәт өлөшө. □ Отсек закрома, амбара. Өҫәккә иген һалыу. Өсәк булеп ҡуйыу. Өсәктәге бойҙай.
ӘСӘН I (Р: название родовых подразделений башкир; И.: name of Bashkir tribal subdivisions; T: Başkurt soylarının adı) и. этн.
Тәлтем, дыуан-табын ырыуҙарына ҡараған башҡорт аймаҡтарының исеме. □ Усен, усэн (название родовых подразделений башкир-тальтимцев, дуван-табынцев). Әсән аймағы ерҙәре. Әсән аймағы шәжәрәһе. Әсән аймағынан булыу.
ӘСӘН II и. диал. ҡар. өсәк. Әсәнгә иген һалыу. Әсәндәге бойҙай. Әсәнгә бушатыу.
ӘСӘН III и. диал. ҡар. өсйән. Әсәнде имләу. Бала әсән булған. ■ [Хәлимә — Мәғфурәгә:] Эсе лә ҡаты булып кубеп тик тора баланың. Әллә әсән булдымы икән, ҡарасәле, апай, — тине. һ. Дәүләтшина.
885