Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 282
Поиск по словарям
РИКША
тине Жигадло бабай отряд командирына. Ә. Байрамов.
РИКША [рус. < япон. Дзинрикися < дзин ‘кеше’ +рики ‘көс’+ ся ‘йөк арбаһы’] (Р.: рикша; И.: ricksha; T.: rikşa) и.
1. Көньяҡ һәм Көнсығыш Азияла ике тәгәрмәсле еңел арбаға егелеп, кеше йөрөткән һәм йөк ташыған кеше. □ Рикша. ■ Ҡалъкуттала иң эсте өҙгәне — рикшалар... Ҡартымы, йәшеме — арбаға егелгән дә, кеше ултыртып, урам буйлап йугерә. Н. Нәжми.
2. Кеше егеп йөрөтөлә торған ике тәгәрмәсле арба. □ Рикша. ■ Китаптың титул битенә рикшаға ултырған әфәнде һурәтен төшөрөу йыйынтыҡтың [Лу Синь хикәйәләренең] йөкмәткеһен бер нисек тә билдәләй алмай. Ғ. Әхмәтшин.
РИНГ [рус. < ингл. ring] (Р: ринг; И.: ring; Т.: ring) и. спорт.
Бокс ярышы үткәрә торған майҙан. □ Ринг. Рингка сығыу. Бына арҡан аҫтынан рингка ике яҡтан ике егет сыға.
РИНИТ [рус. < гр. rhis, rhinos ‘танау’ + itiş] (Р: ринит; И.: Rhinitis; T.: nezle, rinit) и. мед.
Танау ҡыуышлығының лайлалы тиресәһе шешеү. □ Ринит. Атрофик ринит. Аллергик ринит.
РИНОСКОП [рус. < гр. rhis, rhinos ‘танау’ + skopeö ‘күҙәтәм’] (P: риноскоп; И.: rhinoscope; T: rinoskop) и. махе.
Танау ҡыуышлығын тикшереү һәм хирургик операциялар ваҡытында күҙәтеүсе эндоскопик прибор. □ Риноскоп. Риноскоп менән ҡарау.
РИСАЛӘ [ғәр. Aİbj] и. иҫк. ҡар. рисәлә. Рисалә яҙыу. Рисалә төҙөу.
РИСАЛӘТ [ғәр. Aİ^j] (Р: пророчество; И.: prophesy; T: risalet) и. иҫк.
Пәйғәмбәр илселеге, пәйғәмбәрлек. □ Пророчество. Рисаләт ҡылыу. Рисаләт булып йөрөу.
РИСТАН [рус. арестант] (Р: арестант; И.: jailbird; T: tutuklu) и.
1. һөйл. Тотҡон. □ Арестант. Ристандар төркөмө. ■ Ҡаланан һыбайлы жандармдар килеп төштөләр ҙә Иҫәнғолдоң атаһын алып киттеләр, ә Зәлифәнең атаһы, был хәлдән
ныҡ ҡурҡынып: «Ҡара уны, ристан балаһына һуҙ ҡатаһы булма, аҫырмын!» — тип ҡыҙын бик ҡаты киҫәтеп ҡуйҙы. Ә. Байрамов.
2. Әрләгәндә әйтелә. □ Бранное слово. ■ Ғәтифә әбей ишегенә йоҙаҡ һалды һәм ей куләгәһендә көйшәнеп ятҡан кәзәһенә: «Һай, ристан, тағы көтөуҙән ҡасып ҡалдыңмы ни?» — тип, әллә ярһып, әллә асыуланып һуҙ ҡушты ла, елпәнләп, ҡапҡанан сығып китте. Ш. Бикҡол.
РИСУАЙ [фарс. Ij-j] (Р.: опозоренный; И.: dishonoured; T: lekedar) с.
Мәсхәрәләнгән, хур ителгән. □ Опозоренный. Рисуай әҙәм.
РИСУАЙ БУЛЫУ (рисуай бул-) ҡ. ҡар. мәсхәрәләнеү. ■ Кәрим байҙың улы харап итте, рисуай булды һинең Нәғимәң! Ғ. Ғүмәр. Ҡатын-ҡыҙға ғаләм алдында рисуай булыуҙан да ҙурыраҡ хурлыҡ юҡ. Т. Ғарипова.
РИСУАЙ ИТЕҮ (рисуай ит ) ҡ. ҡар. мәсхәрәләү. Н Мөгәзәй тупһаһына баҫыу менән Ғилаж уҙен рисуай иткән халыҡҡа бер тапҡыр ҡарау өсөн аҡрын ғына әйләнде, әйләнде лә Сәлихте курҙе. С. Агиш. Клуб мөдире, ғәм халыҡ алдында рисуай итте тип, упкәләп, Яппаровҡа йоҙроҡ курһәтеп, сығып уҡ китте. Д. Бүләков.
♦ Әҙәм рисуайы мәсхәрәгә, оятҡа ҡалғанда әйтелә. □ Позор. ■ [Кусәрбаев:] Ну, фашист, әҙәм рисуайы яһап ҡалдың ҡалыуын, бынан аҙаҡ мин һинең менән нисек ҡыланырға белермен. Д. Исламов.
РИСУАЙЛЫҠ (рисуайлығы) (Р: позор;
И.: disgrace; T: rezalet) и.
Мәсхәрә хәл, хурлыҡ. □ Позор. Рисуайлыҡ кисереу. Ғумере рисуайлыҡта утте.
РИСУАЙЛЫҠ ҠЫЛЫУ (Р: опозорить; И.: disgrace smb; T: rezil etmek) ҡ.
Оятҡа ҡалдырыу. □ Опозорить. Кеше алдында рисуайлыҡ ҡылды.
РИСӘЛӘ [ғәр. aJL-j] (Р: трактат; И.: treatise; T: risale) и. иҫк.
1. Яҙылған хат, хәбәр, мәҡәлә, хеҙмәт. □ Трактат, рассказ. Рисәлә яҙыу. Рисәлә төҙөу. ■ Әхмәт Исхаҡи, һин бик илтифатһыҙһың, буғай: мин һоратҡан өс рисәлә әле лә юҡ — утте ай. Ш. Бабич.
282
тине Жигадло бабай отряд командирына. Ә. Байрамов.
РИКША [рус. < япон. Дзинрикися < дзин ‘кеше’ +рики ‘көс’+ ся ‘йөк арбаһы’] (Р.: рикша; И.: ricksha; T.: rikşa) и.
1. Көньяҡ һәм Көнсығыш Азияла ике тәгәрмәсле еңел арбаға егелеп, кеше йөрөткән һәм йөк ташыған кеше. □ Рикша. ■ Ҡалъкуттала иң эсте өҙгәне — рикшалар... Ҡартымы, йәшеме — арбаға егелгән дә, кеше ултыртып, урам буйлап йугерә. Н. Нәжми.
2. Кеше егеп йөрөтөлә торған ике тәгәрмәсле арба. □ Рикша. ■ Китаптың титул битенә рикшаға ултырған әфәнде һурәтен төшөрөу йыйынтыҡтың [Лу Синь хикәйәләренең] йөкмәткеһен бер нисек тә билдәләй алмай. Ғ. Әхмәтшин.
РИНГ [рус. < ингл. ring] (Р: ринг; И.: ring; Т.: ring) и. спорт.
Бокс ярышы үткәрә торған майҙан. □ Ринг. Рингка сығыу. Бына арҡан аҫтынан рингка ике яҡтан ике егет сыға.
РИНИТ [рус. < гр. rhis, rhinos ‘танау’ + itiş] (Р: ринит; И.: Rhinitis; T.: nezle, rinit) и. мед.
Танау ҡыуышлығының лайлалы тиресәһе шешеү. □ Ринит. Атрофик ринит. Аллергик ринит.
РИНОСКОП [рус. < гр. rhis, rhinos ‘танау’ + skopeö ‘күҙәтәм’] (P: риноскоп; И.: rhinoscope; T: rinoskop) и. махе.
Танау ҡыуышлығын тикшереү һәм хирургик операциялар ваҡытында күҙәтеүсе эндоскопик прибор. □ Риноскоп. Риноскоп менән ҡарау.
РИСАЛӘ [ғәр. Aİbj] и. иҫк. ҡар. рисәлә. Рисалә яҙыу. Рисалә төҙөу.
РИСАЛӘТ [ғәр. Aİ^j] (Р: пророчество; И.: prophesy; T: risalet) и. иҫк.
Пәйғәмбәр илселеге, пәйғәмбәрлек. □ Пророчество. Рисаләт ҡылыу. Рисаләт булып йөрөу.
РИСТАН [рус. арестант] (Р: арестант; И.: jailbird; T: tutuklu) и.
1. һөйл. Тотҡон. □ Арестант. Ристандар төркөмө. ■ Ҡаланан һыбайлы жандармдар килеп төштөләр ҙә Иҫәнғолдоң атаһын алып киттеләр, ә Зәлифәнең атаһы, был хәлдән
ныҡ ҡурҡынып: «Ҡара уны, ристан балаһына һуҙ ҡатаһы булма, аҫырмын!» — тип ҡыҙын бик ҡаты киҫәтеп ҡуйҙы. Ә. Байрамов.
2. Әрләгәндә әйтелә. □ Бранное слово. ■ Ғәтифә әбей ишегенә йоҙаҡ һалды һәм ей куләгәһендә көйшәнеп ятҡан кәзәһенә: «Һай, ристан, тағы көтөуҙән ҡасып ҡалдыңмы ни?» — тип, әллә ярһып, әллә асыуланып һуҙ ҡушты ла, елпәнләп, ҡапҡанан сығып китте. Ш. Бикҡол.
РИСУАЙ [фарс. Ij-j] (Р.: опозоренный; И.: dishonoured; T: lekedar) с.
Мәсхәрәләнгән, хур ителгән. □ Опозоренный. Рисуай әҙәм.
РИСУАЙ БУЛЫУ (рисуай бул-) ҡ. ҡар. мәсхәрәләнеү. ■ Кәрим байҙың улы харап итте, рисуай булды һинең Нәғимәң! Ғ. Ғүмәр. Ҡатын-ҡыҙға ғаләм алдында рисуай булыуҙан да ҙурыраҡ хурлыҡ юҡ. Т. Ғарипова.
РИСУАЙ ИТЕҮ (рисуай ит ) ҡ. ҡар. мәсхәрәләү. Н Мөгәзәй тупһаһына баҫыу менән Ғилаж уҙен рисуай иткән халыҡҡа бер тапҡыр ҡарау өсөн аҡрын ғына әйләнде, әйләнде лә Сәлихте курҙе. С. Агиш. Клуб мөдире, ғәм халыҡ алдында рисуай итте тип, упкәләп, Яппаровҡа йоҙроҡ курһәтеп, сығып уҡ китте. Д. Бүләков.
♦ Әҙәм рисуайы мәсхәрәгә, оятҡа ҡалғанда әйтелә. □ Позор. ■ [Кусәрбаев:] Ну, фашист, әҙәм рисуайы яһап ҡалдың ҡалыуын, бынан аҙаҡ мин һинең менән нисек ҡыланырға белермен. Д. Исламов.
РИСУАЙЛЫҠ (рисуайлығы) (Р: позор;
И.: disgrace; T: rezalet) и.
Мәсхәрә хәл, хурлыҡ. □ Позор. Рисуайлыҡ кисереу. Ғумере рисуайлыҡта утте.
РИСУАЙЛЫҠ ҠЫЛЫУ (Р: опозорить; И.: disgrace smb; T: rezil etmek) ҡ.
Оятҡа ҡалдырыу. □ Опозорить. Кеше алдында рисуайлыҡ ҡылды.
РИСӘЛӘ [ғәр. aJL-j] (Р: трактат; И.: treatise; T: risale) и. иҫк.
1. Яҙылған хат, хәбәр, мәҡәлә, хеҙмәт. □ Трактат, рассказ. Рисәлә яҙыу. Рисәлә төҙөу. ■ Әхмәт Исхаҡи, һин бик илтифатһыҙһың, буғай: мин һоратҡан өс рисәлә әле лә юҡ — утте ай. Ш. Бабич.
282