Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 347
Поиск по словарям
САИЛСЫ
сыҡты. 3. Ураҡсин. Алһыу сәскәле кулдәгенең еңдәрен терһәгенән дә юғары итеп һыҙғанып ебәргән Зөлфиә саж-сож килтереп мейес алдында белен бешерә. Ф. Әсәнов. Йәй тиһәң — лар-лар арба, ҡыш тиһәң — саж-сож сана; кем тиһәң — Рәләр, киләләр ҙә беҙгә керәләр, — тип таҡмаҡлаған ҡарсыҡ уҙенең көр тауышы менән. М. Садиҡова.
САЖЫЛДАТЫУ (сажылдат-) ҡ. йокм. ҡар. сажылдау, понуд. от сажылдау. Сажылдатып ҡоймаҡ ҡойоу. Сажылдатып балыҡ ҡурыу. Сажылдатып бысҡы игәу. Сажылдатып утын бысыу. ■ Ул арала пар ат егелгән ике сананы сажылдатып, өс кеше килеп туҡтаны. Һ. Дәүләтшина. Сажылдатып ҡырҡа егет ҡоросто. X. Түләкәев.
САЖЫЛДАУ (сажылда-) (Р.: шипеть;
И.: hiss; T.: cızırdamak) ҡ.
Саж-сож итеү, саж да сож килеү. □ Шипеть, визжать, свистеть. Сажылдап табала ҡоймаҡ бешә. Самауыр сажылдап ҡайнай. Сарлағанда балта осҡон сығарып, сажылдап тора. ■ Ул [егет], бөтә көсөн һалып, осҡан уҡтай алға ынтылды. Саңғылар ҙа нығыраҡ сажылданы. Ә. Байрамов. Сажылдап парҙар кутәрелә, ә ҡыҙыл әләмдәр, әйтерһең, яландарға йән индергән кеуек, вышкаларҙы алҡышлайҙар — мөһабәт елберләйҙәр һәм шунда Әхмәтгәрәй Йәнбулатовтың йөрәге сикһеҙ шатлыҡ, көс менән тула. А. Карнай.
САЗ [фарс. >->] (Р.: саз; И.: saz; T.: saz) и. муз.
1. Кавказда, Иранда, Афғанстанда һ. б. көнсығыш илдәрендә киң таралған ҡыллы музыка ҡоралы. □ Саз (струнный щипковый музыкальный инструмент, распространённый у народов Кавказа, Ирана, Афганистана и стран Востока). Саз уйнау. mAh, тағы унда берәуһе сирттерә моңло сазын. Д. Юлтый. Ҡайҙалыр ҡаланың ситендә барабан ҡағалар, саз уйнайҙар, ҡапыл-ҡапыл гөрләп, һеуләп ҡысҡырған тауыштар ишетелеп ҡуя. А. Таһиров. Урал тауҙа ғына купме шишмә! һәр береһе сеңләп кенә торған сазмы ни! Н. Нәжми.
2. кусм. Йыр, моң. □ Лира, муза. ■ Бәхеттең наҙы китте, сазы килде. Ш. Бабич. Саз ине йәш куңелемә һәр бер тә
биғәт лауҙары. Д. Юлтый, һандуғастар, ҡанаттарын ҡағып, саз тарттылар, һунер-һунмәҫ кенә иренеп янған йондоҙҙар ҡапыл ғына нурланып тулҡынланырға, йылмайырға тотондолар. И. Насыри.
3. миф. Элекке баҡсыларҙың әруахтарҙы саҡырыу өсөн ҡулланылған музыка ҡоралы. □ Саз (мифологизированный музыкальный инструмент, применяемый древними знахарями для вызывания духов-помощников).
САЗАН и. зоол. диал. ҡар. һаҙан. Сазан урсетеу. Сазан тотоу. Сазан ыуылдырығы.
САЗ ДҮҢГӘГЕ (Р: кочка; И.: tussock, hassock; T.: tümsek) и. диал. ҡар. түңгәк.
һаҙлыҡта, түбән урында сурайып торған өҫтө үләнле бәләкәй генә урын, ер. □ Кочка. Саз дуңгәгендә ҡоштар йөрөй. Саз дуңгәген-дә йәп-йәшел улән сыҡҡан.
САЗ ЖИМЕШ (Р: клюква; И.: cranberry; T.: frenküzümü) и. бот. диал. ҡар. мүк еләге.
Ялтырап торған мәңге йәшел ваҡ япраҡлы, алһыу суҡ сәскәле, ергә түшәлеп үҫкән ҡыуаҡ һәм унда үҫкән емеш. □ Клюква (лат. Oxy coccus). Саз жимеш йыйыу. Саз жи-меш ашау. Тәмле саз жимеш.
САИБ I [ғәр. »] (Р: правильный; И.: correct; T.: dürüst) с. иҫк. кит. ҡар. дөрөҫ.
Хатаһыҙ, яраҡлы. □ Правильный. Саиб ҡылыҡ.
САИБ II [ғәр. (Р: как, точно; И.: just, exactly; T: sanki, gibi) бәйл. иҫк. кит. ҡар. нэк.
Хас, кеүек. □ Как, точно. ■ Яҡын дуҫтар, туғандар ҡастылар яндан, саиб дошман. Б. Мирзанов.
САИЛ [ғәр. Jjb ‘теләнсе’] (Р: милостыня; И.: alms; T: tek sadaka) и. иҫк. кит. ҡар. хәйер.
Алла исеменә төбәп, доға ҡылдырып биргән нәмә; хәйер. □ Милостыня, подаяние. ■ Саил һорап, яланғастан кейем теймәй, уҙенә юҡ — кешегә ни бирһен инде. Ш. Әминев.
САИЛСЫ (Р: попрошайка; И.: beggar, canter; T.: dilenci) и. иҫк. кит. ҡар. хәйерсе.
347
сыҡты. 3. Ураҡсин. Алһыу сәскәле кулдәгенең еңдәрен терһәгенән дә юғары итеп һыҙғанып ебәргән Зөлфиә саж-сож килтереп мейес алдында белен бешерә. Ф. Әсәнов. Йәй тиһәң — лар-лар арба, ҡыш тиһәң — саж-сож сана; кем тиһәң — Рәләр, киләләр ҙә беҙгә керәләр, — тип таҡмаҡлаған ҡарсыҡ уҙенең көр тауышы менән. М. Садиҡова.
САЖЫЛДАТЫУ (сажылдат-) ҡ. йокм. ҡар. сажылдау, понуд. от сажылдау. Сажылдатып ҡоймаҡ ҡойоу. Сажылдатып балыҡ ҡурыу. Сажылдатып бысҡы игәу. Сажылдатып утын бысыу. ■ Ул арала пар ат егелгән ике сананы сажылдатып, өс кеше килеп туҡтаны. Һ. Дәүләтшина. Сажылдатып ҡырҡа егет ҡоросто. X. Түләкәев.
САЖЫЛДАУ (сажылда-) (Р.: шипеть;
И.: hiss; T.: cızırdamak) ҡ.
Саж-сож итеү, саж да сож килеү. □ Шипеть, визжать, свистеть. Сажылдап табала ҡоймаҡ бешә. Самауыр сажылдап ҡайнай. Сарлағанда балта осҡон сығарып, сажылдап тора. ■ Ул [егет], бөтә көсөн һалып, осҡан уҡтай алға ынтылды. Саңғылар ҙа нығыраҡ сажылданы. Ә. Байрамов. Сажылдап парҙар кутәрелә, ә ҡыҙыл әләмдәр, әйтерһең, яландарға йән индергән кеуек, вышкаларҙы алҡышлайҙар — мөһабәт елберләйҙәр һәм шунда Әхмәтгәрәй Йәнбулатовтың йөрәге сикһеҙ шатлыҡ, көс менән тула. А. Карнай.
САЗ [фарс. >->] (Р.: саз; И.: saz; T.: saz) и. муз.
1. Кавказда, Иранда, Афғанстанда һ. б. көнсығыш илдәрендә киң таралған ҡыллы музыка ҡоралы. □ Саз (струнный щипковый музыкальный инструмент, распространённый у народов Кавказа, Ирана, Афганистана и стран Востока). Саз уйнау. mAh, тағы унда берәуһе сирттерә моңло сазын. Д. Юлтый. Ҡайҙалыр ҡаланың ситендә барабан ҡағалар, саз уйнайҙар, ҡапыл-ҡапыл гөрләп, һеуләп ҡысҡырған тауыштар ишетелеп ҡуя. А. Таһиров. Урал тауҙа ғына купме шишмә! һәр береһе сеңләп кенә торған сазмы ни! Н. Нәжми.
2. кусм. Йыр, моң. □ Лира, муза. ■ Бәхеттең наҙы китте, сазы килде. Ш. Бабич. Саз ине йәш куңелемә һәр бер тә
биғәт лауҙары. Д. Юлтый, һандуғастар, ҡанаттарын ҡағып, саз тарттылар, һунер-һунмәҫ кенә иренеп янған йондоҙҙар ҡапыл ғына нурланып тулҡынланырға, йылмайырға тотондолар. И. Насыри.
3. миф. Элекке баҡсыларҙың әруахтарҙы саҡырыу өсөн ҡулланылған музыка ҡоралы. □ Саз (мифологизированный музыкальный инструмент, применяемый древними знахарями для вызывания духов-помощников).
САЗАН и. зоол. диал. ҡар. һаҙан. Сазан урсетеу. Сазан тотоу. Сазан ыуылдырығы.
САЗ ДҮҢГӘГЕ (Р: кочка; И.: tussock, hassock; T.: tümsek) и. диал. ҡар. түңгәк.
һаҙлыҡта, түбән урында сурайып торған өҫтө үләнле бәләкәй генә урын, ер. □ Кочка. Саз дуңгәгендә ҡоштар йөрөй. Саз дуңгәген-дә йәп-йәшел улән сыҡҡан.
САЗ ЖИМЕШ (Р: клюква; И.: cranberry; T.: frenküzümü) и. бот. диал. ҡар. мүк еләге.
Ялтырап торған мәңге йәшел ваҡ япраҡлы, алһыу суҡ сәскәле, ергә түшәлеп үҫкән ҡыуаҡ һәм унда үҫкән емеш. □ Клюква (лат. Oxy coccus). Саз жимеш йыйыу. Саз жи-меш ашау. Тәмле саз жимеш.
САИБ I [ғәр. »] (Р: правильный; И.: correct; T.: dürüst) с. иҫк. кит. ҡар. дөрөҫ.
Хатаһыҙ, яраҡлы. □ Правильный. Саиб ҡылыҡ.
САИБ II [ғәр. (Р: как, точно; И.: just, exactly; T: sanki, gibi) бәйл. иҫк. кит. ҡар. нэк.
Хас, кеүек. □ Как, точно. ■ Яҡын дуҫтар, туғандар ҡастылар яндан, саиб дошман. Б. Мирзанов.
САИЛ [ғәр. Jjb ‘теләнсе’] (Р: милостыня; И.: alms; T: tek sadaka) и. иҫк. кит. ҡар. хәйер.
Алла исеменә төбәп, доға ҡылдырып биргән нәмә; хәйер. □ Милостыня, подаяние. ■ Саил һорап, яланғастан кейем теймәй, уҙенә юҡ — кешегә ни бирһен инде. Ш. Әминев.
САИЛСЫ (Р: попрошайка; И.: beggar, canter; T.: dilenci) и. иҫк. кит. ҡар. хәйерсе.
347