Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 374
Поиск по словарям
САЛТ
1. ҡар. һаҙамыҡ. ■ Елеп килеп бер салсыҡҡа еткәндә, таҙҙың ағалары, кәзәләрен батырып, сығара алмай тора икән, ти. Әкиәттән.
2. Урамдағы батҡаҡ. □ Грязь на улице. Салсыҡтан барыу. Ямғырҙан һуң юлда салсыҡтар йыйылған.
САЛТ I (Р.: чистый, без примеси; И.: with no impurities; sterling; T.: saf, katışıksız) c.
1. Сит нәмә ҡатышмаған; саф, таҙа. □ Чистый, без примеси. Солт алтын йөҙөк. Салт көмөш тәңкә.
2. кусм. Эскерһеҙ, саф; асыҡ. □ Чистый, непорочный, неиспорченный. Салт күңел.
■ Мәүлиха инәйҙе күреп, уның зирәклегенә, салт күңеленә .. һоҡланмаған кеше юҡтыр. Ш. Янбаев.
3. диал. Алсаҡ. □ Открытый, искренний, приветливый. Салт кеше. ■ Зәки, велосипедта Нәсимәләрҙең ишек алдына үрелеп ҡараған һымаҡ килә торғас, шәп-шәп итеп тыҡрыҡтан урамға елдереп сыҡты ла саҡ-саҡ сайҡалып китмәне: баҡса буйында ап-аҡ күлдәген салт ҡояшҡа балҡытып Нәсимә үҙе ултыра. Р. Байбулатов.
4. күсм. Асыҡ, зирәк. □ Смышлёный, сообразительный. ■ Быуаттарҙың салт аҡылы һеңгән был ябайҙан-ябай ҡоралға. Р. Ғарипов.
САЛТ II (Р: очень; И.: very; T.: büsbütün, pek) р.
Үтә ныҡ, бик ныҡ. □ Очень, совершенно. Салт аҡ. Салт саптар ат. Салт аяҙ күк.
■ Мин күнәм бөтәһенә лә — яҡшыға, яманына, көндәрҙең салт аяҙына һәм болотло сағына. М. Кәрим. Күк көмбәҙе салт аяҙ булһа ла, хәҙер инде ул, офоҡҡа яҡынайып килгән ҡояш нурҙарына мансылып, шаҡтай алһыулана төшкәйне. Ә. Байрамов. Салт аяҙ көндәр башланғас, ятыу буйҙары яңынан шатлыҡлы ауаздарға күмелде. Р. Байбулатов. Иштуған еккән салт күк айғыр өшәнеп, ҡара тиргә төшкәндә, көрән бейәнең арҡаһы дымланманы ла. 3. Биишева.
САЛТ III (Р: быстрый; И.: swift; T.: çevik, hızlı) с.
1. Етеҙ, йылдам. □ Быстрый, проворный. Салт кеше. Аяҡты салт баҫыу.
2. диал. Етеҙ, егәрле. □ Энергичный, трудолюбивый. Салт килен. Салт ҡыҙ. Салт ҡатын.
3. диал. Шәп йөрөшлө (атҡа ҡарата).
□ Ходкий (о лошади). Салт ат. ■ Йәмилдең атаһын, .. колхоздың иң салт атын егеп, .. район больницаһына илтеп һалдылар.
3. Биишева.
САЛТ IV (Р: как раз; И.: right on time; T.: tam, asıl) р. диал.
Нәҡ, тап. □ Как раз, точь-в-точь, точно. Салт төш ваҡыты. Салт үҙе. Салт тон уртаһы.
САЛТ V (Р: бац; И. bam!; T.: çat! güm!) оҡш.
1. Ус менән сикәгә йәки асыҡ тәнгә һуҡҡанда һ. б. сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Бац, шлёп, хлоп (подражание звуку резкого удара ладонью). Яңағыңа «салт». Салт иттереп сабып ебәреү. ■ Ротный, .. көтмәгәндә, ҡыҙып китепме, салт иттереп Әхтәмдең яңағына сабып ебәрҙе. В. Исхаҡов.
2. диал. ҡар. сылт I. ■ Егет сихырлы таяғы менән йоҙаҡҡа төртә, йоҙаҡ салт итеп асылып китә. Әкиәттән.
3. диал. Ялт. □ Подражание быстрому движению или блеску, яркому свету. Солт килеп тошто.
САЛТА р. диал. ҡар. салт IV. Солта төш ваҡыты. Солта үҙе.
САЛ ТАУ (Р: острога; И.: fish spear; T.: zıpkın) и. диал. ҡар. һалдау.
Осо ырғаҡлы бер нисә асанан торған балыҡ сәнсеү ҡоралы. □ Острога. Солтау менән сәнсеү. Солтау менән йәйен алдым.
САЛТ ИТЕҮ (салт ит-) (Р: шлёпать; И.: slap; T.: şak şak vurmak) ҡ.
1. Ус менән сикәгә йәки асыҡ тәнгә һуғыу.
□ Шлёпать, хлопать. Салт итеү. ■ Донья мине ҡаҡҡан-һуҡҡан саҡта, йә битемә сапһа салт итеп, мин бит, ялбыр-йолбор ҡара малай, килеп етә инем ялт итеп. Т. Йосопов. Маһира ҡулдарын тартып алды ла, артҡа сигенеп, ҡайҡая биреп, Хәбибуллиндың яңағына салт итеп һуғып ебәрҙе. X. Ғиләжев.
2. Йылт итеү. □ Сверкнуть. Ут салт итеп ҡалды.
374
1. ҡар. һаҙамыҡ. ■ Елеп килеп бер салсыҡҡа еткәндә, таҙҙың ағалары, кәзәләрен батырып, сығара алмай тора икән, ти. Әкиәттән.
2. Урамдағы батҡаҡ. □ Грязь на улице. Салсыҡтан барыу. Ямғырҙан һуң юлда салсыҡтар йыйылған.
САЛТ I (Р.: чистый, без примеси; И.: with no impurities; sterling; T.: saf, katışıksız) c.
1. Сит нәмә ҡатышмаған; саф, таҙа. □ Чистый, без примеси. Солт алтын йөҙөк. Салт көмөш тәңкә.
2. кусм. Эскерһеҙ, саф; асыҡ. □ Чистый, непорочный, неиспорченный. Салт күңел.
■ Мәүлиха инәйҙе күреп, уның зирәклегенә, салт күңеленә .. һоҡланмаған кеше юҡтыр. Ш. Янбаев.
3. диал. Алсаҡ. □ Открытый, искренний, приветливый. Салт кеше. ■ Зәки, велосипедта Нәсимәләрҙең ишек алдына үрелеп ҡараған һымаҡ килә торғас, шәп-шәп итеп тыҡрыҡтан урамға елдереп сыҡты ла саҡ-саҡ сайҡалып китмәне: баҡса буйында ап-аҡ күлдәген салт ҡояшҡа балҡытып Нәсимә үҙе ултыра. Р. Байбулатов.
4. күсм. Асыҡ, зирәк. □ Смышлёный, сообразительный. ■ Быуаттарҙың салт аҡылы һеңгән был ябайҙан-ябай ҡоралға. Р. Ғарипов.
САЛТ II (Р: очень; И.: very; T.: büsbütün, pek) р.
Үтә ныҡ, бик ныҡ. □ Очень, совершенно. Салт аҡ. Салт саптар ат. Салт аяҙ күк.
■ Мин күнәм бөтәһенә лә — яҡшыға, яманына, көндәрҙең салт аяҙына һәм болотло сағына. М. Кәрим. Күк көмбәҙе салт аяҙ булһа ла, хәҙер инде ул, офоҡҡа яҡынайып килгән ҡояш нурҙарына мансылып, шаҡтай алһыулана төшкәйне. Ә. Байрамов. Салт аяҙ көндәр башланғас, ятыу буйҙары яңынан шатлыҡлы ауаздарға күмелде. Р. Байбулатов. Иштуған еккән салт күк айғыр өшәнеп, ҡара тиргә төшкәндә, көрән бейәнең арҡаһы дымланманы ла. 3. Биишева.
САЛТ III (Р: быстрый; И.: swift; T.: çevik, hızlı) с.
1. Етеҙ, йылдам. □ Быстрый, проворный. Салт кеше. Аяҡты салт баҫыу.
2. диал. Етеҙ, егәрле. □ Энергичный, трудолюбивый. Салт килен. Салт ҡыҙ. Салт ҡатын.
3. диал. Шәп йөрөшлө (атҡа ҡарата).
□ Ходкий (о лошади). Салт ат. ■ Йәмилдең атаһын, .. колхоздың иң салт атын егеп, .. район больницаһына илтеп һалдылар.
3. Биишева.
САЛТ IV (Р: как раз; И.: right on time; T.: tam, asıl) р. диал.
Нәҡ, тап. □ Как раз, точь-в-точь, точно. Салт төш ваҡыты. Салт үҙе. Салт тон уртаһы.
САЛТ V (Р: бац; И. bam!; T.: çat! güm!) оҡш.
1. Ус менән сикәгә йәки асыҡ тәнгә һуҡҡанда һ. б. сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Бац, шлёп, хлоп (подражание звуку резкого удара ладонью). Яңағыңа «салт». Салт иттереп сабып ебәреү. ■ Ротный, .. көтмәгәндә, ҡыҙып китепме, салт иттереп Әхтәмдең яңағына сабып ебәрҙе. В. Исхаҡов.
2. диал. ҡар. сылт I. ■ Егет сихырлы таяғы менән йоҙаҡҡа төртә, йоҙаҡ салт итеп асылып китә. Әкиәттән.
3. диал. Ялт. □ Подражание быстрому движению или блеску, яркому свету. Солт килеп тошто.
САЛТА р. диал. ҡар. салт IV. Солта төш ваҡыты. Солта үҙе.
САЛ ТАУ (Р: острога; И.: fish spear; T.: zıpkın) и. диал. ҡар. һалдау.
Осо ырғаҡлы бер нисә асанан торған балыҡ сәнсеү ҡоралы. □ Острога. Солтау менән сәнсеү. Солтау менән йәйен алдым.
САЛТ ИТЕҮ (салт ит-) (Р: шлёпать; И.: slap; T.: şak şak vurmak) ҡ.
1. Ус менән сикәгә йәки асыҡ тәнгә һуғыу.
□ Шлёпать, хлопать. Салт итеү. ■ Донья мине ҡаҡҡан-һуҡҡан саҡта, йә битемә сапһа салт итеп, мин бит, ялбыр-йолбор ҡара малай, килеп етә инем ялт итеп. Т. Йосопов. Маһира ҡулдарын тартып алды ла, артҡа сигенеп, ҡайҡая биреп, Хәбибуллиндың яңағына салт итеп һуғып ебәрҙе. X. Ғиләжев.
2. Йылт итеү. □ Сверкнуть. Ут салт итеп ҡалды.
374