Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 444
Поиск по словарям
САТЫР
та, наҙлы ла, зәңгәр сатырҙан урар юлы ла ҡыҫҡарған. X. Тапаҡов. Таң нурына буялған ҡараһыу-күгелйем кук сатыры, бөтә тирә-йүн ҡыҙҙың [Вәлимәнең] ҡыланышына таң ҡалып күҙәткән төҫлө ине. Н. Мусин. Зәңгәр күк сатыры аҫтында ул [Нур] Илүсәнең яурынына зәңгәр шәл япты. И. Абдуллин.
САТЫР II (Р.: подражание звуку, издаваемому при грозе, треске, хрусте ломающихся сучьев; И.: sound imitation word crump; T.: çatır) оҡш.
Йәшен йәшнәгәндә, ағас һынып ауғанда һ. б. сыҡҡан дауамлы тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку, издаваемому при грозе, треске, хрусте ломающихся сучьев. Сатыр итеү. Сатыр итеп ҡалыу. Сатыр итеп һыныу.
САТЫР III (Р.: сеть для ловли птиц; И.: trammel; T.: kuş ağı) и. диал.
1. Ҡош тота торған ау. □ Сеть для ловли птиц. Сатыр яһап алыу. Сатыр менән ҡош тотоу.
2. Сатыр һымаҡ итеп ҡорола торған урын, түшәк шаршауы, сымылдыҡ; шаршау.
□ Занавеска. Сатыр артына йәшенеү.
3. Аттың башына элеп, һоло ашата торған тоҡсай; турпыша. □ Полог. S Ваһап оҙон бил арбаһының төбөнә сатыр йәйҙе лә кәлтә тейәп ҡайтып китте. Ж. Кейекбаев.
САТЫРЛАНЫУ (сатырлан-) (Р: пустить крону; И.: shoot out; T: çatallanmak) ҡ.
Сатыр (I, 3) ебәреү. □ Пустить крону. Сатырланып үҫеү. Сатырланып үҫкән ағас. Н Ошо мәлдә Ихсанбай сатырланып ирәйеп үҫкән тирәк төбөндә Гөлбаныуҙы көттө. Т. Ғарипова.
САТЫРЛАТЫУ (сатырлат-) (Р: трещать чем; И.: crackle; crack; T: çatırdatmak) ҡ.
1. Сатыр-сотор иттереү, сатыр-сотор килтереү. □ Трещать чем. Сатырлатып йәшен йәшнәне. Сатырлатып ут яғып ебәреү.
2. күсм. һүҙен, хәбәрен ашығып, туҡтап тормай, теҙеп әйтеү; шытырлатыу, сатылдатыу. □ Тараторить, трещать. Сатырлап тороу. ■ Сайма әле генә булған хәлде сатырлатып һөйләне лә бирҙе. Н. Мусин.
3. күсм. Нимәгәлер бик ныҡ тотоноу.
□ Крепко, сильно схватить; вцепиться.
Сатырлатып йәбешеү. ■ Гәрәй атаһының ҡулынан сатырлатып тотоп ҡалды. Б. Бикбай. Хисам ағасҡа сатырлатып йәбешеп өлгөргән. Әкиәттән.
САТЫРЛАУ (сатырла-) (Р: трещать (издавать резкие, сухие звуки, похожие на треск); И.: crack; crump; T: çatırdamak) ҡ.
1. Сатыр-сотор итеү, сатыр-сотор килеү. □ Трещать (издавать резкие, сухие звуки, похожие на треск). Аяҡ аҫтында сыбыҡ сатырлай. Сатырлап яныу. ■ Винтовкалар шартлай, пулемёттар ҡабаланып сатырлай. Д. Юлтый. Күҙҙе лә астырмай йәшен ялтлай, ағастар сатырлап йығыла. К. Кинйәбулатова.
2. күсм. Һүҙен, хәбәрен туҡтап, тотлоғоп тормай, сатнатып һойләү. О Тараторить, трещать. Сатырлап тороу. ■ [Әсә — балаһына:] Бүтән саҡта сатырлап торғаныңды, уҡытыусың алдында нишләп боҫоп ҡына ултыраһың? Н. Мусин.
САТЫРЛАШЫУ (сатырлаш-) ҡ. урт. ҡар. сатырлау, взаимн. от сатырлау. Сатырлатып сығыу. Туҡтауһыҙ сатырлатыу.
САТЫРЛЫ (Р: шатровый; И.: taber-nacular; T: çadırlı) с.
Сатыры булған, сатыр менән. □ Шатровый. Сатырлы карап. Сатырлы ҡыйыҡ.
САТЫРЛЫҠ (сатырлығы) (Р: хворостинник; И.: brush pile; T: çalılık) и. диал.
Сытырлыҡ, ҡыу сыбыҡтар, ҡоро ботаҡтар булған урын. □ Хворостинник. Сатырлыҡҡа барып сыҡтыҡ. Сатырлыҡтан сыбыҡ-сабыҡ алып ҡайтыу.
САТЫРМАН р. диал. ҡар. сат V. Сатырман йәбешеү. ■ Әбей ҡыҙҙың ҡулдарына сатырман йәбеште, уның бер генә лә был етем баланы билдәһеҙ яҡтарға сығарып ебәргеһе килмәй ине. Ф. Сәлимова.
САТЫР-СОТОР (Р: подражание звуку, издаваемому при треске, хрусте ломающихся сучьев или горящих дров; И.: souns imitation word crack; crump; T: çatır çutur) оҡш.
Ҡабат-ҡабат сатыр иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку, издаваемому при треске, хрусте ломающихся
444
та, наҙлы ла, зәңгәр сатырҙан урар юлы ла ҡыҫҡарған. X. Тапаҡов. Таң нурына буялған ҡараһыу-күгелйем кук сатыры, бөтә тирә-йүн ҡыҙҙың [Вәлимәнең] ҡыланышына таң ҡалып күҙәткән төҫлө ине. Н. Мусин. Зәңгәр күк сатыры аҫтында ул [Нур] Илүсәнең яурынына зәңгәр шәл япты. И. Абдуллин.
САТЫР II (Р.: подражание звуку, издаваемому при грозе, треске, хрусте ломающихся сучьев; И.: sound imitation word crump; T.: çatır) оҡш.
Йәшен йәшнәгәндә, ағас һынып ауғанда һ. б. сыҡҡан дауамлы тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку, издаваемому при грозе, треске, хрусте ломающихся сучьев. Сатыр итеү. Сатыр итеп ҡалыу. Сатыр итеп һыныу.
САТЫР III (Р.: сеть для ловли птиц; И.: trammel; T.: kuş ağı) и. диал.
1. Ҡош тота торған ау. □ Сеть для ловли птиц. Сатыр яһап алыу. Сатыр менән ҡош тотоу.
2. Сатыр һымаҡ итеп ҡорола торған урын, түшәк шаршауы, сымылдыҡ; шаршау.
□ Занавеска. Сатыр артына йәшенеү.
3. Аттың башына элеп, һоло ашата торған тоҡсай; турпыша. □ Полог. S Ваһап оҙон бил арбаһының төбөнә сатыр йәйҙе лә кәлтә тейәп ҡайтып китте. Ж. Кейекбаев.
САТЫРЛАНЫУ (сатырлан-) (Р: пустить крону; И.: shoot out; T: çatallanmak) ҡ.
Сатыр (I, 3) ебәреү. □ Пустить крону. Сатырланып үҫеү. Сатырланып үҫкән ағас. Н Ошо мәлдә Ихсанбай сатырланып ирәйеп үҫкән тирәк төбөндә Гөлбаныуҙы көттө. Т. Ғарипова.
САТЫРЛАТЫУ (сатырлат-) (Р: трещать чем; И.: crackle; crack; T: çatırdatmak) ҡ.
1. Сатыр-сотор иттереү, сатыр-сотор килтереү. □ Трещать чем. Сатырлатып йәшен йәшнәне. Сатырлатып ут яғып ебәреү.
2. күсм. һүҙен, хәбәрен ашығып, туҡтап тормай, теҙеп әйтеү; шытырлатыу, сатылдатыу. □ Тараторить, трещать. Сатырлап тороу. ■ Сайма әле генә булған хәлде сатырлатып һөйләне лә бирҙе. Н. Мусин.
3. күсм. Нимәгәлер бик ныҡ тотоноу.
□ Крепко, сильно схватить; вцепиться.
Сатырлатып йәбешеү. ■ Гәрәй атаһының ҡулынан сатырлатып тотоп ҡалды. Б. Бикбай. Хисам ағасҡа сатырлатып йәбешеп өлгөргән. Әкиәттән.
САТЫРЛАУ (сатырла-) (Р: трещать (издавать резкие, сухие звуки, похожие на треск); И.: crack; crump; T: çatırdamak) ҡ.
1. Сатыр-сотор итеү, сатыр-сотор килеү. □ Трещать (издавать резкие, сухие звуки, похожие на треск). Аяҡ аҫтында сыбыҡ сатырлай. Сатырлап яныу. ■ Винтовкалар шартлай, пулемёттар ҡабаланып сатырлай. Д. Юлтый. Күҙҙе лә астырмай йәшен ялтлай, ағастар сатырлап йығыла. К. Кинйәбулатова.
2. күсм. Һүҙен, хәбәрен туҡтап, тотлоғоп тормай, сатнатып һойләү. О Тараторить, трещать. Сатырлап тороу. ■ [Әсә — балаһына:] Бүтән саҡта сатырлап торғаныңды, уҡытыусың алдында нишләп боҫоп ҡына ултыраһың? Н. Мусин.
САТЫРЛАШЫУ (сатырлаш-) ҡ. урт. ҡар. сатырлау, взаимн. от сатырлау. Сатырлатып сығыу. Туҡтауһыҙ сатырлатыу.
САТЫРЛЫ (Р: шатровый; И.: taber-nacular; T: çadırlı) с.
Сатыры булған, сатыр менән. □ Шатровый. Сатырлы карап. Сатырлы ҡыйыҡ.
САТЫРЛЫҠ (сатырлығы) (Р: хворостинник; И.: brush pile; T: çalılık) и. диал.
Сытырлыҡ, ҡыу сыбыҡтар, ҡоро ботаҡтар булған урын. □ Хворостинник. Сатырлыҡҡа барып сыҡтыҡ. Сатырлыҡтан сыбыҡ-сабыҡ алып ҡайтыу.
САТЫРМАН р. диал. ҡар. сат V. Сатырман йәбешеү. ■ Әбей ҡыҙҙың ҡулдарына сатырман йәбеште, уның бер генә лә был етем баланы билдәһеҙ яҡтарға сығарып ебәргеһе килмәй ине. Ф. Сәлимова.
САТЫР-СОТОР (Р: подражание звуку, издаваемому при треске, хрусте ломающихся сучьев или горящих дров; И.: souns imitation word crack; crump; T: çatır çutur) оҡш.
Ҡабат-ҡабат сатыр иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку, издаваемому при треске, хрусте ломающихся
444