Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 447
Поиск по словарям
САУЫЛ
ниңәлер йәш сауҡаға оҡшата торғайны Буранбай. Я. Хамматов. Уйһыу ерҙә уҫкән аҡ сауҡалар тынлыҡ моңон тыңлап эйелгән. Т. Йәнәби. Өйөп сауҡа тейәлгән бәләкәй сананы көс-хәл һөйрәтеп ҡайтҡас, Мөхәмәт менән Әминә, ризыҡ таптырып, илаша башланы. М. Иҙелбаев.
2. Йәш ҡайын үҫкән ағаслыҡ. □ Молодой березняк. Сауҡала бәшмәк йыйыу. М Мин .. сауҡалағы һәр ағасҡа куҙ текәп, инеш һаҙлығына юл алдым. С. Кулибай.
САУҠАЛЫҠ (сауҡалығы) (Р.: березняк; И.: birchwood; T.: huş ormanı) и.
1. Йәш ҡайындан торған ағаслыҡ. □ Березняк, берёзовая роща. М Сауҡалыҡ аша уттеңме, ауылдың теге башы куренә. Б. Ноғоманов. Мәҙинә һыу буйҙарын байҡаны башта, эргәләге сауҡалыҡҡа инеп йәукәләне — һис берәу тауыш бирмәне. Т. Ғарипова. Үҙән буйҡайҙары, ай, сауҡалыҡ, куләгәһе беҙҙең өйөбөҙ. Халыҡ йырынан.
2. диал. ҡар. ҡыуаҡ. Сауҡалыҡ артына боҫоп ултырыу. Сауҡалыҡҡа инеп китте.
С АУ ҠЫ Л Д АҠ (сауҡылдағы) (Р: тараторка; И.: chatterbox; T.: boşboğaz) и. диал.
Лабырҙаҡ, күп һөйләүсе. □ Тараторка. Бер туҡтауһыҙ сауҡылданы сауҡылдаҡ.
САУНА [фин. sauna ‘йыуыныу, сабыныу урыны’] (Р: сауна; И.: sauna; T: sauna) и.
Фин мунсаһы. □ Сауна; финская баня. М Бассейның, cay наң ары торһон Таналыҡтың еләҫ ярында, даланың бар нурын, татын йыйған был мөғжизә ожмах барында. Ҡ. Аралбай. Харис өс ҡатлы коттедж төҙөтөп, ғаиләһе менән шунда, ҡала ситенә кусте. Унда юҡ нәмә уҙе юҡ: сауна, джакузи, бассейн, бильярд, спорт залдары. «Ағиҙел», № 8, 2007. Сибай институтында физиотерапевт кабинеты, тоҙ шахтаһы, саунаһы һәм бассейны булған спорт-һауыҡтырыу комплексы уңышлы эшләй. 3. Йәрмөхәмәтов.
САУЫҒЫУ (сауыҡ-) (Р: терять жизненные силы; И.: languish; grow thin; T: cılızlaşmak) ҡ.
1. Ауырыуҙан йәки башҡа сәбәптән кибегеп, һурылып ябығыу. □ Терять жизненные силы, чахнуть, худеть. Н Тумерлек хәсрәттән кәуҙәһе сауығып, ҡоштай ғына
булып ҡалған бер әбейҙе беләм. Н. Мусин. Ә мин һаман ябығам. Бәлки, һағыныуҙан шулай сауығамдыр. С. Әлибаев. Кәуҙәгә лә сауығып киткән атаһы ауыр көрһөндө, ипләп кенә уға [Алдарға]табан боролдо. Н. Мусин.
2. диал. Ҡартайыу, көсһөҙләнеү. □ Состариться, обессилеть. Бик сауыҡтыҡ инде хәҙер.
САУЫҠ (сауығы) (Р: совок; И.: scoop; T: kürek) и. диал. ҡар. һоҫҡо.
1. Ҡуҙ, кол йәки бүтән торлө ваҡ нәмәне һоҫоп, йыйып ала торған ҡорал. □ Совок. Тимер сауыҡ. Ағас сауыҡ. И Селтәр сауыҡ менән мәкенән боҙ вағын һирпеп тугергә керештем. Ф. Иҫәнғолов.
2. Тирмән ташына ашлыҡ ҡоя торған киң ауыҙлы төбө тишек йәшник; мөйәшә, мөшкә.
□ Засыпня (воронка из досок на мельнице для засыпки зерна). Тирмән сауығы. Cay ыҡҡа иген һалыу.
САУЫҠ ИТЕҮ (сауыҡ ит ) [ғәр.
(Р: руководить, быть руководителем; И.: manage; conduct; T: yönetmek) ҡ. иҫк. кит.
1. Етәкселек итеү, баш булыу. □ Руководить, быть руководителем. Эшкә сауыҡ итеу. Эҙәрмәндәр төркөмө менән сауыҡ итеу.
2. кусм. Йүнәлеш биреү, йүнәлтеү. □ Направить, дать направление. ■ Мине сәғәҙәткә алып бара торған ысын тормош юлына сауыҡ итмәнеләр. Ғ. Рафики.
САУЫҠ ҠЫЛЫУ (сауыҡ ҡыл ) ҡ. ҡар. сауыҡ итеү. М Гәскәр менән [Мәсем хан] сәхрәлә сауыҡ ҡылған. «Бабсаҡ менән Күсәк».
САУЫЛ (Р: одинокая большая берёза; И.: lone large birch; T: yalnız huş ağacı) u.
1. Яңғыҙ үҫкән ҙур ҡайын ағасы.
□ Одинокая большая берёза. Ҙур сауыл. Өй эргәһендәге сауыл. Суҡ сауыл. ■ Рауза яңғыҙ улының өйләнмәй, ҡурпы-урсем ебәрмәй ҡаҡ сауыл кеуек йәшәуенә лә көйәләнмәй. Т. Ғарипова. Бейек кенә сауыл башында аҡ ҡарсыға микән ҡағынған. Халыҡ йырынан. Бер аҙ ел дә сыҡҡан, сауылдар сайҡалыша. К. Кинйәбулатова.
2. миф. Ағас эйәһе йәшәгән урын; яңғыҙ ғына үҫкән ҙур ҡайын ағасы. □ Одинокая
447
ниңәлер йәш сауҡаға оҡшата торғайны Буранбай. Я. Хамматов. Уйһыу ерҙә уҫкән аҡ сауҡалар тынлыҡ моңон тыңлап эйелгән. Т. Йәнәби. Өйөп сауҡа тейәлгән бәләкәй сананы көс-хәл һөйрәтеп ҡайтҡас, Мөхәмәт менән Әминә, ризыҡ таптырып, илаша башланы. М. Иҙелбаев.
2. Йәш ҡайын үҫкән ағаслыҡ. □ Молодой березняк. Сауҡала бәшмәк йыйыу. М Мин .. сауҡалағы һәр ағасҡа куҙ текәп, инеш һаҙлығына юл алдым. С. Кулибай.
САУҠАЛЫҠ (сауҡалығы) (Р.: березняк; И.: birchwood; T.: huş ormanı) и.
1. Йәш ҡайындан торған ағаслыҡ. □ Березняк, берёзовая роща. М Сауҡалыҡ аша уттеңме, ауылдың теге башы куренә. Б. Ноғоманов. Мәҙинә һыу буйҙарын байҡаны башта, эргәләге сауҡалыҡҡа инеп йәукәләне — һис берәу тауыш бирмәне. Т. Ғарипова. Үҙән буйҡайҙары, ай, сауҡалыҡ, куләгәһе беҙҙең өйөбөҙ. Халыҡ йырынан.
2. диал. ҡар. ҡыуаҡ. Сауҡалыҡ артына боҫоп ултырыу. Сауҡалыҡҡа инеп китте.
С АУ ҠЫ Л Д АҠ (сауҡылдағы) (Р: тараторка; И.: chatterbox; T.: boşboğaz) и. диал.
Лабырҙаҡ, күп һөйләүсе. □ Тараторка. Бер туҡтауһыҙ сауҡылданы сауҡылдаҡ.
САУНА [фин. sauna ‘йыуыныу, сабыныу урыны’] (Р: сауна; И.: sauna; T: sauna) и.
Фин мунсаһы. □ Сауна; финская баня. М Бассейның, cay наң ары торһон Таналыҡтың еләҫ ярында, даланың бар нурын, татын йыйған был мөғжизә ожмах барында. Ҡ. Аралбай. Харис өс ҡатлы коттедж төҙөтөп, ғаиләһе менән шунда, ҡала ситенә кусте. Унда юҡ нәмә уҙе юҡ: сауна, джакузи, бассейн, бильярд, спорт залдары. «Ағиҙел», № 8, 2007. Сибай институтында физиотерапевт кабинеты, тоҙ шахтаһы, саунаһы һәм бассейны булған спорт-һауыҡтырыу комплексы уңышлы эшләй. 3. Йәрмөхәмәтов.
САУЫҒЫУ (сауыҡ-) (Р: терять жизненные силы; И.: languish; grow thin; T: cılızlaşmak) ҡ.
1. Ауырыуҙан йәки башҡа сәбәптән кибегеп, һурылып ябығыу. □ Терять жизненные силы, чахнуть, худеть. Н Тумерлек хәсрәттән кәуҙәһе сауығып, ҡоштай ғына
булып ҡалған бер әбейҙе беләм. Н. Мусин. Ә мин һаман ябығам. Бәлки, һағыныуҙан шулай сауығамдыр. С. Әлибаев. Кәуҙәгә лә сауығып киткән атаһы ауыр көрһөндө, ипләп кенә уға [Алдарға]табан боролдо. Н. Мусин.
2. диал. Ҡартайыу, көсһөҙләнеү. □ Состариться, обессилеть. Бик сауыҡтыҡ инде хәҙер.
САУЫҠ (сауығы) (Р: совок; И.: scoop; T: kürek) и. диал. ҡар. һоҫҡо.
1. Ҡуҙ, кол йәки бүтән торлө ваҡ нәмәне һоҫоп, йыйып ала торған ҡорал. □ Совок. Тимер сауыҡ. Ағас сауыҡ. И Селтәр сауыҡ менән мәкенән боҙ вағын һирпеп тугергә керештем. Ф. Иҫәнғолов.
2. Тирмән ташына ашлыҡ ҡоя торған киң ауыҙлы төбө тишек йәшник; мөйәшә, мөшкә.
□ Засыпня (воронка из досок на мельнице для засыпки зерна). Тирмән сауығы. Cay ыҡҡа иген һалыу.
САУЫҠ ИТЕҮ (сауыҡ ит ) [ғәр.
(Р: руководить, быть руководителем; И.: manage; conduct; T: yönetmek) ҡ. иҫк. кит.
1. Етәкселек итеү, баш булыу. □ Руководить, быть руководителем. Эшкә сауыҡ итеу. Эҙәрмәндәр төркөмө менән сауыҡ итеу.
2. кусм. Йүнәлеш биреү, йүнәлтеү. □ Направить, дать направление. ■ Мине сәғәҙәткә алып бара торған ысын тормош юлына сауыҡ итмәнеләр. Ғ. Рафики.
САУЫҠ ҠЫЛЫУ (сауыҡ ҡыл ) ҡ. ҡар. сауыҡ итеү. М Гәскәр менән [Мәсем хан] сәхрәлә сауыҡ ҡылған. «Бабсаҡ менән Күсәк».
САУЫЛ (Р: одинокая большая берёза; И.: lone large birch; T: yalnız huş ağacı) u.
1. Яңғыҙ үҫкән ҙур ҡайын ағасы.
□ Одинокая большая берёза. Ҙур сауыл. Өй эргәһендәге сауыл. Суҡ сауыл. ■ Рауза яңғыҙ улының өйләнмәй, ҡурпы-урсем ебәрмәй ҡаҡ сауыл кеуек йәшәуенә лә көйәләнмәй. Т. Ғарипова. Бейек кенә сауыл башында аҡ ҡарсыға микән ҡағынған. Халыҡ йырынан. Бер аҙ ел дә сыҡҡан, сауылдар сайҡалыша. К. Кинйәбулатова.
2. миф. Ағас эйәһе йәшәгән урын; яңғыҙ ғына үҫкән ҙур ҡайын ағасы. □ Одинокая
447