Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 454
Поиск по словарям
САФТАН СЫҒЫУ
тан сығарыу ы тураһында әйтәләр. И. Ғиззәтуллин.
САФТАН СЫҒЫУ (сафтан сыҡ-) (Р.: выйти из строя; И.: go on stream; T.: sıradan çıkmak) ҡ.
1. Башҡалар рәтенән ситкә китеү. □ Выйти из строя. Сафтан сығып баҫыу. Н Юртаҡ саптар ҙа юл ситенән әрем-һәрем супләп, атлар-атламаҫ ҡына бара торғас, сафтан сығып, бер нисә саҡрымға һуҙылған обоздар араһында бутала башланы. 3. Биишева.
2. кусм. Ауырып, имгәнеп йәки башҡа сәбәптән эшкә ярарлыҡ булмау, эшлектән сығыу. □ Выйти из строя (из-за болезни, травм, увечья и т. д.).
3. кусм. Ватылып, боҙолоп эшкә ашмаҫ хәлгә килеү; боҙолоу, эшләрлек хәлдә булмау. □ Выйти из строя (из-за поломки).
САФЬЯН [фарс. jU CxLm. ‘ҡаты, тупаҫ, ҡалын’] (Р: сафьян; И.: Morocco leather; T.: sahtiyan) и.
Кәзә, һарыҡ тиреһенән бик йомшаҡ, төрлө төҫтә итеп эшләнгән йоҡа күн. □ Сафьян (тонкая и мягкая козья или овечья кожа, специально выделанная и окрашенная в яркие цвета). / Сафьяновый. Сафьяндан тегелгән туфли. ■ Ул [Нурлы кейәу] соланға сыҡты ла сафьян тышлы ҙур китап алып инде. Ә. Вахитов. Ә уҙе [Әлибай] атаһы арҡаһында ҡиммәтле кәзәкей, затлы таҡыя, сафьян итек кейеп алған. Ғ. Ибраһимов. Килен төшкәс, уның бөтә алтын-көмөшлө һандыҡтарын, ебәк кулдәктәрен, уҡалы камзулдарын, сафьян ситектәрен, талир тәңкә ҡашмауҙарын — барын да аҡ келәткә тултырҙылар, ти. Әкиәттән.
САХАР АШАУ (сахар аша-) ҡ. диал. ҡар. ифтар итеү. Ураҙала ҡояш сыҡмаҫ элек сахар ашайҙар.
САХАРИН [нем. Saccharin} (Р: сахарин; И.: anhydro-0-sulphamine benzole acid; T.: sakarin) и. хим.
Һыуҙа һәм спиртта насар ирей торған бик ныҡ татлы төҫһөҙ кристаллик матдә; ялған шәкәр. □ Сахарин (сладкие кристаллы, не имеющие цвета и запаха, малорастворимые
в воде и спирте); сорбит. / Сахариновый. Сахарин һалыу. Сахарин онтағы.
САХАРОЗА [гр. sakchar ‘шәкәр’] (Р: сахароза; И.: saccharose; T.: sakaroz) и. хим., биол.
Татлы үҫемлектәрҙән (шәкәр ҡамышы, шәкәр сөгөлдөрөнән) алынған шәкәр.
□ Сахароза (тростниковый или свекловичный сахар, образуемый остатками глюкозы и фруктозы). Сахароза етештереу. Сахарозаһы куп. Шәкәр сөгөлдөрөнән алынған сахароза.
САХАР ЭСЕҮ (сахар эс-) к. диал. кар. сахар ашау. Сахар эскәс, йоҡларға ярай.
САХИБ [ғәр. <^^] (р: владелец; И.: owner man of property; T: sahip) и. иҫк. кит.
1. Берәй нәмәнең биләүсеһе, эйә. □ Владелец; собственник, хозяин. Мираҫ сахибы. К [Арыҫлан:] Елизавета Петровна Шуваловтарҙы граф иткән, фельдмаршал чины биргән, ике нишан сахибы яһаған. Ғ. Ибраһимов.
2. Юлдаш, иптәш. □ Попутчик, товарищ. ■ [Хикмәт сауҙагәр] Мәскәу һәм Мәкәрйәнән, кәнде әтрафында булған байҙарҙың векселдәрен бында алып ҡайтып, куп файҙа менән сахибтарына һатыр .. ине. Р. Фәхретдинов.
САХИЛ [ғәр. сЫ-] (Р: берег большой реки; И.: large river’s bank; T: sahil) и. иҫк. кит.
Ҙур һыу яры. □ Берег большой реки. Я Шу л саҡта тау баштарынан болот киҫәктәре тауыш-тынһыҙ ғына сахилға төшөп, тулҡындарҙың һуҙҙәрен тыңлап .. ары-бире йөрөй. Ғ. Рафиҡи.
♦ Сахилы сәләмәт имен, тыныс яр.
□ Спокойный берег большой реки. ■ Берәр көндө сығырбыҙмы йөҙөп сахилы сәләмәткә. М. Ғафури.
САХИР [ғәр. и. иҫк. кит. ҡар. сихырсы 1,2. ■ Йәһәрә ул, минең йырҙар сахир тип, бутән юлды, бутән йырҙы баҫыр тип. Халыҡ йырынан.
САХИРАНӘ [фарс. (Р: чарую-
щий; И.: enchanting; T: sahirâne) с. иҫк. кит. ҡар. сихырлы 3.
454
тан сығарыу ы тураһында әйтәләр. И. Ғиззәтуллин.
САФТАН СЫҒЫУ (сафтан сыҡ-) (Р.: выйти из строя; И.: go on stream; T.: sıradan çıkmak) ҡ.
1. Башҡалар рәтенән ситкә китеү. □ Выйти из строя. Сафтан сығып баҫыу. Н Юртаҡ саптар ҙа юл ситенән әрем-һәрем супләп, атлар-атламаҫ ҡына бара торғас, сафтан сығып, бер нисә саҡрымға һуҙылған обоздар араһында бутала башланы. 3. Биишева.
2. кусм. Ауырып, имгәнеп йәки башҡа сәбәптән эшкә ярарлыҡ булмау, эшлектән сығыу. □ Выйти из строя (из-за болезни, травм, увечья и т. д.).
3. кусм. Ватылып, боҙолоп эшкә ашмаҫ хәлгә килеү; боҙолоу, эшләрлек хәлдә булмау. □ Выйти из строя (из-за поломки).
САФЬЯН [фарс. jU CxLm. ‘ҡаты, тупаҫ, ҡалын’] (Р: сафьян; И.: Morocco leather; T.: sahtiyan) и.
Кәзә, һарыҡ тиреһенән бик йомшаҡ, төрлө төҫтә итеп эшләнгән йоҡа күн. □ Сафьян (тонкая и мягкая козья или овечья кожа, специально выделанная и окрашенная в яркие цвета). / Сафьяновый. Сафьяндан тегелгән туфли. ■ Ул [Нурлы кейәу] соланға сыҡты ла сафьян тышлы ҙур китап алып инде. Ә. Вахитов. Ә уҙе [Әлибай] атаһы арҡаһында ҡиммәтле кәзәкей, затлы таҡыя, сафьян итек кейеп алған. Ғ. Ибраһимов. Килен төшкәс, уның бөтә алтын-көмөшлө һандыҡтарын, ебәк кулдәктәрен, уҡалы камзулдарын, сафьян ситектәрен, талир тәңкә ҡашмауҙарын — барын да аҡ келәткә тултырҙылар, ти. Әкиәттән.
САХАР АШАУ (сахар аша-) ҡ. диал. ҡар. ифтар итеү. Ураҙала ҡояш сыҡмаҫ элек сахар ашайҙар.
САХАРИН [нем. Saccharin} (Р: сахарин; И.: anhydro-0-sulphamine benzole acid; T.: sakarin) и. хим.
Һыуҙа һәм спиртта насар ирей торған бик ныҡ татлы төҫһөҙ кристаллик матдә; ялған шәкәр. □ Сахарин (сладкие кристаллы, не имеющие цвета и запаха, малорастворимые
в воде и спирте); сорбит. / Сахариновый. Сахарин һалыу. Сахарин онтағы.
САХАРОЗА [гр. sakchar ‘шәкәр’] (Р: сахароза; И.: saccharose; T.: sakaroz) и. хим., биол.
Татлы үҫемлектәрҙән (шәкәр ҡамышы, шәкәр сөгөлдөрөнән) алынған шәкәр.
□ Сахароза (тростниковый или свекловичный сахар, образуемый остатками глюкозы и фруктозы). Сахароза етештереу. Сахарозаһы куп. Шәкәр сөгөлдөрөнән алынған сахароза.
САХАР ЭСЕҮ (сахар эс-) к. диал. кар. сахар ашау. Сахар эскәс, йоҡларға ярай.
САХИБ [ғәр. <^^] (р: владелец; И.: owner man of property; T: sahip) и. иҫк. кит.
1. Берәй нәмәнең биләүсеһе, эйә. □ Владелец; собственник, хозяин. Мираҫ сахибы. К [Арыҫлан:] Елизавета Петровна Шуваловтарҙы граф иткән, фельдмаршал чины биргән, ике нишан сахибы яһаған. Ғ. Ибраһимов.
2. Юлдаш, иптәш. □ Попутчик, товарищ. ■ [Хикмәт сауҙагәр] Мәскәу һәм Мәкәрйәнән, кәнде әтрафында булған байҙарҙың векселдәрен бында алып ҡайтып, куп файҙа менән сахибтарына һатыр .. ине. Р. Фәхретдинов.
САХИЛ [ғәр. сЫ-] (Р: берег большой реки; И.: large river’s bank; T: sahil) и. иҫк. кит.
Ҙур һыу яры. □ Берег большой реки. Я Шу л саҡта тау баштарынан болот киҫәктәре тауыш-тынһыҙ ғына сахилға төшөп, тулҡындарҙың һуҙҙәрен тыңлап .. ары-бире йөрөй. Ғ. Рафиҡи.
♦ Сахилы сәләмәт имен, тыныс яр.
□ Спокойный берег большой реки. ■ Берәр көндө сығырбыҙмы йөҙөп сахилы сәләмәткә. М. Ғафури.
САХИР [ғәр. и. иҫк. кит. ҡар. сихырсы 1,2. ■ Йәһәрә ул, минең йырҙар сахир тип, бутән юлды, бутән йырҙы баҫыр тип. Халыҡ йырынан.
САХИРАНӘ [фарс. (Р: чарую-
щий; И.: enchanting; T: sahirâne) с. иҫк. кит. ҡар. сихырлы 3.
454