Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 463
Поиск по словарям
СЕБӘЛЕҮ
Мәҡәл. Берәуҙең себешен ултерһәң, тауыҡ туләрһең. Мәҡәл. Себеште көҙ һанайҙар. Мәҡәл. Үҫкән себеш тауыҡ артынан йөрөмәй. Мәҡәл.
2. диал. ҡар. тауыҡ. Себештәрем йомортҡа һала. Себештәр төнәугә менгән.
3. диал. ҡар. бәпкә I, 1. Ҡаҙ себештәре. Өйрәк себештәре.
4. миф. Им-том менән дауалағанда ҡулланылған тауыҡ. □ Курица (мифологизированная птица, используемая в магической медицине). К Ерҙән тейенгән ауырыуға aman себеш һуйып, ҡанын һорткәндәр. «Башҡорттарҙың им-том китабы »нан.
СЕБЕШ II и. диал. ҡар. себешке II. Себеш сыҡҡан. Себеше ҡанап тора.
СЕБЕШКЕ I (Р.: нарост, берёзовый кап; И.: birchen wart; T.: huş ağacı gövdesinde oluşan yumru) и. диал.
1. Ҡайындың ороланып, сырмалып торған беше тамыр төбө. □ Нарост, берёзовый кап. Ҡайын себешкеһе. Ҡайын себешкеһе им-томда куп ҡулланыла.
2. Шул тамыр төбөнән яһалған һауыт. □ Чаша, сделанная из берёзового капа. Я Ул [ҡатын / һикегә ашъяулыҡ йәйҙе һәм ҙур бер себешке ашлау менән һурпа килтереп ултыртты. Ж. Кейекбаев.
СЕБЕШКЕ II (Р: цыпки на руках и ногах; И.: red spots; chickabidy; T.: el veya ayaktaki küçük yara) u.
Тәндәге боҙолоп, тотош ҡанап торған ваҡ-ваҡ йәрәхәт. □ Цыпки на руках и ногах. Себешке куберәк яҙлы-көҙлө һыуыҡ һыу, бысраҡ кисеп, ялан аяҡ йөрөгән балаларҙа була. Я Себешке сығып бөткән тәпәйҙәргә келәм булды бәпкә уләне. М. Басыров.
СЕБЕШКЕ III (Р: молодой побег; И.: offshoot; T.: sürgün, filiz) и. диал. ҡар. үҫенте.
Үренде. □ Молодой побег; отросток. Ҡарағат себешкеһе. Ҡарағай себешкеләре.
СЕБЕШКЕЛӘҮ I (себешкелә ) (Р: обра зовать кап, нарост на берёзе; И.: form warts; T: huş ağacının gövdesinde yumru oluşmak) ҡ.
Сырмалып, беше булып ороланыу (ҡайынға ҡарата). □ Образовать кап, нарост на берёзе. Я [Яҡуп] себешкеләп уҫкән ҡайын төбөнән яһалған туҫтаҡтарға
ҡымыҙ һалып, табында ултырыусыларға таратып бирҙе. Т. Хәйбуллин.
СЕБЕШКЕЛӘҮ II (себешкелә-) (Р: по крываться цыпками; И.: be covered with red spots; T: yaralanmak) ҡ.
Боҙолоп, ҡанап торған ваҡ-ваҡ йәрәхәт менән ҡапланыу. □ Покрываться цыпками; появляться (о цыпках). Баланың аяғы себешкеләгән. Ҡулы себешкеләгән.
СЕБЕШКЕЛӘҮ III (себешкелә-) (Р: всходить густо; И.: sprout thickly; T: sıkça sürmek) ҡ. диал.
Ҡуйы булып шытый сығыу. □ Всходить густо. Һуған себешкеләгән. Ҡарағай орлоғон сәсһәләр, уҙе себешкеләп сығып китә.
СЕБЕШЛӘҮ I (себешлә-) (Р: выводить цыплят; И.: incubate; T: civcivlemek) ҡ.
Себеш (I) сығарыу. □ Выводить цыплят. Тауыҡ себешләгән.
СЕБЕШЛӘҮ II (себешлә) ҡ. ҡар. себешкеләү II. Яҙғы бысраҡта малайҙарҙың аяҡтары себешләп, ҡанап китә торғайны. Я [Рахмай] тубығын сәнсеп ултырған килеш, себешләп бөткән аяғына өрөп ҡуя. К. Кинйәбулатова.
СЕБОРЕЯ [лат. sebum ‘май’ + гр. гғһеъ ‘ағам’] (Р: себорея; И.: seborrhoea; T: sebore) и. мед. ҡар. ҡауаҡ.
Тире май биҙҙәренең эшсәнлеге үҙгәреү һәм, ғәҙәттә, баш-бит тиреһе зарарланыу менән үткән тире ауырыуы. □ Себорея. Майлы ҡауаҡлы себорея. Ҡатнаш ҡауаҡлы себорея. Ҡоро ҡауаҡлы себорея.
СЕБӘ (Р: возглас, которым отгоняют собаку: пошла! И.: shoo!; T: hoşt!) саҡ.
Этте ҡыуа торған һүҙ; себе. □ Возглас, которым отгоняют собаку: пошла! Я [Фэузиэ:] Был кемдең эте? Себә! Атаҡ... Был һин бит, Ҡукбуре! Т. Ғарипова.
СЕБӘБӘ БАРМАҠ (бармағы) и. диал. ҡар. һуҡ бармаҡ. Себәбә бармағы ауыртҡан. Себәбә бармағы менән төртөп курһәтте.
СЕБӘЛЕҮ (себәл-) (Р: спутываться; запутываться; И.: snarl together; T: dolanmak) ҡ. диал. ҡар. сейәлеү I.
Сырмалып, буталып төйнәлеү; сеймәлеү. □ Спутываться; запутываться (о пряже,
463
Мәҡәл. Берәуҙең себешен ултерһәң, тауыҡ туләрһең. Мәҡәл. Себеште көҙ һанайҙар. Мәҡәл. Үҫкән себеш тауыҡ артынан йөрөмәй. Мәҡәл.
2. диал. ҡар. тауыҡ. Себештәрем йомортҡа һала. Себештәр төнәугә менгән.
3. диал. ҡар. бәпкә I, 1. Ҡаҙ себештәре. Өйрәк себештәре.
4. миф. Им-том менән дауалағанда ҡулланылған тауыҡ. □ Курица (мифологизированная птица, используемая в магической медицине). К Ерҙән тейенгән ауырыуға aman себеш һуйып, ҡанын һорткәндәр. «Башҡорттарҙың им-том китабы »нан.
СЕБЕШ II и. диал. ҡар. себешке II. Себеш сыҡҡан. Себеше ҡанап тора.
СЕБЕШКЕ I (Р.: нарост, берёзовый кап; И.: birchen wart; T.: huş ağacı gövdesinde oluşan yumru) и. диал.
1. Ҡайындың ороланып, сырмалып торған беше тамыр төбө. □ Нарост, берёзовый кап. Ҡайын себешкеһе. Ҡайын себешкеһе им-томда куп ҡулланыла.
2. Шул тамыр төбөнән яһалған һауыт. □ Чаша, сделанная из берёзового капа. Я Ул [ҡатын / һикегә ашъяулыҡ йәйҙе һәм ҙур бер себешке ашлау менән һурпа килтереп ултыртты. Ж. Кейекбаев.
СЕБЕШКЕ II (Р: цыпки на руках и ногах; И.: red spots; chickabidy; T.: el veya ayaktaki küçük yara) u.
Тәндәге боҙолоп, тотош ҡанап торған ваҡ-ваҡ йәрәхәт. □ Цыпки на руках и ногах. Себешке куберәк яҙлы-көҙлө һыуыҡ һыу, бысраҡ кисеп, ялан аяҡ йөрөгән балаларҙа була. Я Себешке сығып бөткән тәпәйҙәргә келәм булды бәпкә уләне. М. Басыров.
СЕБЕШКЕ III (Р: молодой побег; И.: offshoot; T.: sürgün, filiz) и. диал. ҡар. үҫенте.
Үренде. □ Молодой побег; отросток. Ҡарағат себешкеһе. Ҡарағай себешкеләре.
СЕБЕШКЕЛӘҮ I (себешкелә ) (Р: обра зовать кап, нарост на берёзе; И.: form warts; T: huş ağacının gövdesinde yumru oluşmak) ҡ.
Сырмалып, беше булып ороланыу (ҡайынға ҡарата). □ Образовать кап, нарост на берёзе. Я [Яҡуп] себешкеләп уҫкән ҡайын төбөнән яһалған туҫтаҡтарға
ҡымыҙ һалып, табында ултырыусыларға таратып бирҙе. Т. Хәйбуллин.
СЕБЕШКЕЛӘҮ II (себешкелә-) (Р: по крываться цыпками; И.: be covered with red spots; T: yaralanmak) ҡ.
Боҙолоп, ҡанап торған ваҡ-ваҡ йәрәхәт менән ҡапланыу. □ Покрываться цыпками; появляться (о цыпках). Баланың аяғы себешкеләгән. Ҡулы себешкеләгән.
СЕБЕШКЕЛӘҮ III (себешкелә-) (Р: всходить густо; И.: sprout thickly; T: sıkça sürmek) ҡ. диал.
Ҡуйы булып шытый сығыу. □ Всходить густо. Һуған себешкеләгән. Ҡарағай орлоғон сәсһәләр, уҙе себешкеләп сығып китә.
СЕБЕШЛӘҮ I (себешлә-) (Р: выводить цыплят; И.: incubate; T: civcivlemek) ҡ.
Себеш (I) сығарыу. □ Выводить цыплят. Тауыҡ себешләгән.
СЕБЕШЛӘҮ II (себешлә) ҡ. ҡар. себешкеләү II. Яҙғы бысраҡта малайҙарҙың аяҡтары себешләп, ҡанап китә торғайны. Я [Рахмай] тубығын сәнсеп ултырған килеш, себешләп бөткән аяғына өрөп ҡуя. К. Кинйәбулатова.
СЕБОРЕЯ [лат. sebum ‘май’ + гр. гғһеъ ‘ағам’] (Р: себорея; И.: seborrhoea; T: sebore) и. мед. ҡар. ҡауаҡ.
Тире май биҙҙәренең эшсәнлеге үҙгәреү һәм, ғәҙәттә, баш-бит тиреһе зарарланыу менән үткән тире ауырыуы. □ Себорея. Майлы ҡауаҡлы себорея. Ҡатнаш ҡауаҡлы себорея. Ҡоро ҡауаҡлы себорея.
СЕБӘ (Р: возглас, которым отгоняют собаку: пошла! И.: shoo!; T: hoşt!) саҡ.
Этте ҡыуа торған һүҙ; себе. □ Возглас, которым отгоняют собаку: пошла! Я [Фэузиэ:] Был кемдең эте? Себә! Атаҡ... Был һин бит, Ҡукбуре! Т. Ғарипова.
СЕБӘБӘ БАРМАҠ (бармағы) и. диал. ҡар. һуҡ бармаҡ. Себәбә бармағы ауыртҡан. Себәбә бармағы менән төртөп курһәтте.
СЕБӘЛЕҮ (себәл-) (Р: спутываться; запутываться; И.: snarl together; T: dolanmak) ҡ. диал. ҡар. сейәлеү I.
Сырмалып, буталып төйнәлеү; сеймәлеү. □ Спутываться; запутываться (о пряже,
463