Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 488
Поиск по словарям
СЕМБЕРСЕЛЕК
2. диал. ҡар. семерләү 1. Тән семберләй. Бармағым ҡапыл семберләй башланы.
СЕМБЕРСЕЛЕК (семберселеге) и. диал. ҡар. селек 1. Семберселеҡ ҡырҡыу. Сем-берселек әҙерләу.
СЕМГӘН (Р.: лапчатка гусиная; И.: silverweed; silverweed cinquefoil; T.: kaz parmakotu) и. бот. диал. ҡар. ҡаҙ үләне 1, 2.
Роза сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған теҙелеп торған киртләс-киртләс япраҡлы, төрлө төҫтәге сәскәле һыу буйы үләне.
□ Лапчатка гусиная (лат. Potentilla an-serina). Семгән һыу буйында уҫә. Семгән төрлө төҫтә сәскә ата.
СЕМЕМА [гр. semaino ‘билдәләйем’] (Р: семема; И.: sememe; T.: anlambirimcik demeti) и.
һүҙҙең мәғәнәһен билдәләй торған иң бәләкәй берәмек; семалар йыйылмаһы.
□ Семема. Семеманы табыу. Семемаға булеу.
СЕМЕР (Р: подражание звуку «бр-рр»; И.: sound imitative word; T.: pürtük pürtük) оҡш.
Тәндә нимәлер йөрөгән һымаҡ булғанды йәки өшөгәндәге кеүек тән ҡалтырап киткәнде белдергән һүҙ; сымыр. □ Подражание звуку «бр-рр». Семер итеу. Тән семер итеп китте.
СЕМЕРҘӘҮ (семерҙә-) ҡ. ҡар. семерләү 1. ■ Кинйәһолтан еңгә йырға зерә оҫта ине, шуға ла уларҙы мәжлестән ҡалдырманылар, ул йырлағанда хатта тәнең семерҙәп китә. Б. Рафиҡов.
СЕМЕРЛӘТЕҮ (семерләт-) (Р: вызывать озноб, знобить; И.: make feel shivery; T: pürtük pürtük etmek, üşütmek) ҡ.
1. Семер иттереү, семер-семер килтереү.
□ Вызывать озноб, знобить. Ел тәнде семерләтә. ■ Рәшиҙә шишмә һыуы менән битен йыуҙы, һыуын тештәрен семерләткәнсе услап-услап йотто. 3. Ураҡсин. Арҡам буйлап һалҡын йугереп утте, семерләтте хатта йөрәкте. Ш. Бикҡол. Әйуптең арҡа-уҙәк буйҙарынан семерләтеп һалҡын сыға, уң аяғындағы яра урыны ғына өшөп, ойоп торғандай. Т. Ғарипова.
2. йөкм. ҡар. семерләү 2. понуд. от семерләү 2. Һыуҙы семерләтеп таш ырғытыу.
СЕМЕРЛӘҮ (семерлә-) (Р: чувствовать озноб, знобить; И.: feel shivers; T: pürtük pürtük olmak) ҡ.
1. Семер итеү, семер-семер килеү; сымырлау. □ Чувствовать озноб. ■ Дәрестән һуң, класс йыйылышы булаһын белгәс, Хәйҙәр менән Хатиптың тәндәре семерләп китте. Ф. Иҫәнғолов. Тән семерләп китте, ә ҡулдарым тотондолар ҡайраҡ таштарға. Ғ. Сәләм. Малайҙың [Ильястың] тәндәре семерләп китте, шулай ҙа ҡымшанманы, эсендәге ташҡынды тышҡа сығарманы. Н. Мусин.
2. Бызырлау. □ Шипеть. // Шипение (о кумысе, кислушке и т.п.). Ҡымыҙ семерләй. Бал семерләп ултыра.
СЕМЕР-СЕМЕР (Р: подражание ощущению мурашек на теле (при ознобе)’, И.: imitation of the creeps; T.: pürtük pürtük) оҡш.
Ҡабат-ҡабат семер иткәнде белдергән һүҙ. □ Подражание ощущению мурашек на теле (при ознобе). Уның тәне семер-семер итеп китте. Семер-семер итеу. Семер-семер килеу. ■ [Ғәлим:] һаумы, ҡәйнәм. Ҡымыҙ нисек булды? [Нәжибә:] Әлләсе, аяҡтарға тиклем семер-семер төшөп китте инде. И. Абдуллин.
СЕМЕСТР [лат. semestris ‘алты айлыҡ’] (Р: семестр; И.: semester; T: sömestr) и.
Юғары һәм махсус урта уҡыу йорттарында уҡыу йылының зачёт, имтихан биреү менән тамамланған яртыһы. □ Семестр (половина учебного года в вузах и ссузах). / Семестровый. Беренсе семестр. Семестр имтихандары. ■ Бишенсе курстар, һынауҙарҙан һуң ял итеп, алдағы семестрҙы башлап та ебәрҙе. Р Шәкүр. Уҡыу семестры бөтөп, хеҙмәт семестры башланды. Р. Солтангәрәев. Шунан Рәшиткә республика көньяғындағы райондарҙың береһенә йәйге хеҙмәт семестрына! Б. Рафиҡов.
СЕМЕСТРЛАП (Р: по семестрам; И.: by semesters; T.: sömestr ile) p.
488
2. диал. ҡар. семерләү 1. Тән семберләй. Бармағым ҡапыл семберләй башланы.
СЕМБЕРСЕЛЕК (семберселеге) и. диал. ҡар. селек 1. Семберселеҡ ҡырҡыу. Сем-берселек әҙерләу.
СЕМГӘН (Р.: лапчатка гусиная; И.: silverweed; silverweed cinquefoil; T.: kaz parmakotu) и. бот. диал. ҡар. ҡаҙ үләне 1, 2.
Роза сәскәлеләр ғаиләһенә ҡараған теҙелеп торған киртләс-киртләс япраҡлы, төрлө төҫтәге сәскәле һыу буйы үләне.
□ Лапчатка гусиная (лат. Potentilla an-serina). Семгән һыу буйында уҫә. Семгән төрлө төҫтә сәскә ата.
СЕМЕМА [гр. semaino ‘билдәләйем’] (Р: семема; И.: sememe; T.: anlambirimcik demeti) и.
һүҙҙең мәғәнәһен билдәләй торған иң бәләкәй берәмек; семалар йыйылмаһы.
□ Семема. Семеманы табыу. Семемаға булеу.
СЕМЕР (Р: подражание звуку «бр-рр»; И.: sound imitative word; T.: pürtük pürtük) оҡш.
Тәндә нимәлер йөрөгән һымаҡ булғанды йәки өшөгәндәге кеүек тән ҡалтырап киткәнде белдергән һүҙ; сымыр. □ Подражание звуку «бр-рр». Семер итеу. Тән семер итеп китте.
СЕМЕРҘӘҮ (семерҙә-) ҡ. ҡар. семерләү 1. ■ Кинйәһолтан еңгә йырға зерә оҫта ине, шуға ла уларҙы мәжлестән ҡалдырманылар, ул йырлағанда хатта тәнең семерҙәп китә. Б. Рафиҡов.
СЕМЕРЛӘТЕҮ (семерләт-) (Р: вызывать озноб, знобить; И.: make feel shivery; T: pürtük pürtük etmek, üşütmek) ҡ.
1. Семер иттереү, семер-семер килтереү.
□ Вызывать озноб, знобить. Ел тәнде семерләтә. ■ Рәшиҙә шишмә һыуы менән битен йыуҙы, һыуын тештәрен семерләткәнсе услап-услап йотто. 3. Ураҡсин. Арҡам буйлап һалҡын йугереп утте, семерләтте хатта йөрәкте. Ш. Бикҡол. Әйуптең арҡа-уҙәк буйҙарынан семерләтеп һалҡын сыға, уң аяғындағы яра урыны ғына өшөп, ойоп торғандай. Т. Ғарипова.
2. йөкм. ҡар. семерләү 2. понуд. от семерләү 2. Һыуҙы семерләтеп таш ырғытыу.
СЕМЕРЛӘҮ (семерлә-) (Р: чувствовать озноб, знобить; И.: feel shivers; T: pürtük pürtük olmak) ҡ.
1. Семер итеү, семер-семер килеү; сымырлау. □ Чувствовать озноб. ■ Дәрестән һуң, класс йыйылышы булаһын белгәс, Хәйҙәр менән Хатиптың тәндәре семерләп китте. Ф. Иҫәнғолов. Тән семерләп китте, ә ҡулдарым тотондолар ҡайраҡ таштарға. Ғ. Сәләм. Малайҙың [Ильястың] тәндәре семерләп китте, шулай ҙа ҡымшанманы, эсендәге ташҡынды тышҡа сығарманы. Н. Мусин.
2. Бызырлау. □ Шипеть. // Шипение (о кумысе, кислушке и т.п.). Ҡымыҙ семерләй. Бал семерләп ултыра.
СЕМЕР-СЕМЕР (Р: подражание ощущению мурашек на теле (при ознобе)’, И.: imitation of the creeps; T.: pürtük pürtük) оҡш.
Ҡабат-ҡабат семер иткәнде белдергән һүҙ. □ Подражание ощущению мурашек на теле (при ознобе). Уның тәне семер-семер итеп китте. Семер-семер итеу. Семер-семер килеу. ■ [Ғәлим:] һаумы, ҡәйнәм. Ҡымыҙ нисек булды? [Нәжибә:] Әлләсе, аяҡтарға тиклем семер-семер төшөп китте инде. И. Абдуллин.
СЕМЕСТР [лат. semestris ‘алты айлыҡ’] (Р: семестр; И.: semester; T: sömestr) и.
Юғары һәм махсус урта уҡыу йорттарында уҡыу йылының зачёт, имтихан биреү менән тамамланған яртыһы. □ Семестр (половина учебного года в вузах и ссузах). / Семестровый. Беренсе семестр. Семестр имтихандары. ■ Бишенсе курстар, һынауҙарҙан һуң ял итеп, алдағы семестрҙы башлап та ебәрҙе. Р Шәкүр. Уҡыу семестры бөтөп, хеҙмәт семестры башланды. Р. Солтангәрәев. Шунан Рәшиткә республика көньяғындағы райондарҙың береһенә йәйге хеҙмәт семестрына! Б. Рафиҡов.
СЕМЕСТРЛАП (Р: по семестрам; И.: by semesters; T.: sömestr ile) p.
488