Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 491
Поиск по словарям
СЕМТЕШЕҮ
ла, колбаса, селёдкаларҙы семсенгән булып ултырҙы. Ф. Иҫәнғолов.
2. Үлән өҙөп ашау (хайуандарға ҡарата).
□ Щипать траву (о животных). Быҙауҙар йәш улән семсенеп йөрөйҙәр. Ҡаҙ бәпкәләре семсенә. М Хайуанҡай, .. матур ирендәре менән семсенде лә, куҙгә тултырып ҡарап, башын ситкә ташланы. Й. Солтанов. Себештәр тибенеп, семсенеп йөрөйҙәр -йөрөйҙәр ҙә, оло тауыҡтың әҙ генә тауыш сығарыуы була, йәһәт кенә йыбырлашып инәләре янына ашығалар. Т. Ғәниева.
СЕМТЕКЛӘҮ (семтеклә-) (Р.: кусать; И.: pinch; T.: çimdiklemek) ҡ.
1. Унан-бынан тешләү, талау. □ Кусать. Семтекләп алыу. Семтекләп бөтөу. М Көн эҫеһендә мең төрлө себен-серәкәйҙәр бызылдашып, аттарҙың бауыр аҫтарынан, .. куҙ тирәләренән тешләкләп, семтекләп кит[ә]. Ғ. Дәүләтшин.
2. этн. Яңы кейем кейгәндә «ҡотло булһын» мәғәнәһендә семтеп алыу. □ Щипать кого-л. (в качестве благопожелания). ■ Тәртибе шулай: яңы кейемде кейгең килгәс, берике көн семтекләгәндәренә туҙмәй әмәлең юҡ. Т. Ғарипова.
СЕМТЕЛЕҮ (семтел-) ҡ. төш. ҡар. семтеү 1. страд, от семтеү 1. Семтелеп бөтөу. М Семтелгән беләге кугәреп сыҡты [Бэйзулланың]. Я. Хамматов.
СЕМТЕМ (Р.: щепоть; И.: pinch; Т.: çimdik) и.
1. Бер семтеп алырлыҡ күләм. □ Щепоть, щепотка. Бер семтем сәй. Бер семтем сода. ■ Муйыл яулыҡ осондағы бер семтем тоҙҙо усына ҡағып алып, мейес соҡалағындасы бер ағас ҡалаҡҡа бушатып, өҫтөн сепрәк менән ябып ҡуйҙы. Һ. Дәүләтшина. • Донъя көткәс, семтем тоҙ ҙа кәрәк. Мәҡәл.
2. кусм. Бик әҙ генә, бәләкәй генә күләм.
□ Щепоть, щепотка. К Саҡ ҡына, бер семтем булһа ла, был мәрхәмәтһеҙ тормошта саҡырып, ашҡындырып, куңелдәреңде ярһытып, албырғатып торған нур торорға тейеш тә инде алда. Д. Бүләков.
СЕМТЕМЛӘП (Р: щепотью; И.: by a pinch; T.: çimdikleyerek) р.
Семтем-семтем итеп. □ Щепотью, щепоткой, щепотками (брать, взять). Семтемләп һалыу. Семтемләп биреу. Семтемләп булеу. • Семтемләп йыйһаң, услап ашарһың. Әйтем.
СЕМТЕТЕҮ (семтет-) ҡ. йөкм. ҡар. семтеү 1. понуд. от семтеү 1.
СЕМТЕҮ (семте-) (Р: щипать кого-что; И.: give a pinch; T.: çimdiklemek) ҡ.
1. Тәнде бармаҡ остары менән эләктереп ҡыҫып ауырттырыу. □ Щипать кого-что. Семтеп алыу. Семтеп китеу. ■ Гөлйөҙөм дә Хаяттың әле килә һалып төшөуе менән Тимерҙе семтеп илатҡанын һөйләп алды. һ. Дәүләтшина. Уяу икәнлегенә ышанмай уҙен уҙе семтеп ҡараны. [Тәйзулла]. Я. Хамматов.
2. этн. Яңы кейем кейгәндә ҡотло булһын мәғәнәһендә семтеп алыу. □ Ритуальное щипание. Н Хашим әсәһе тегеп биргән борсаҡлы бәз кулдәк-ыштандан урамға сыҡты. Сығыуы булды, малайҙар һырып та алды уны: «Э-һе-е-ем, кулдәге беше икән!» — Бер-икәуһе килеп, Хашимды бора семтене. Т. Ғарипова.
3. Ирендәр ярҙамында ялмап йәки суҡыш менән эләктереп алыу (уләнде һ. б.).
□ Щипать что-л. Себештәр улән семтеп йөрөй.
4. Бармаҡ остары менән ҡымтып тотоу.
□ Щипать кого-что. Семтеп алыу. Семтеп кенә һалыу. ■ Ҡарт .. махоркаһын семтеп кенә уҙе өләшеп сыға. Р. Низамов.
5. Ауыртыу, әсетеү тойғоһо барлыҡҡа килтереү. □ Жечь, щипать (о морозе и т. д.). Әсе ел битте семтей. ■ [Юлдаш] ҡар ҡатыш ямғыр тамсыларының биттән семтеуен дә һиҙмәне. 3. Биишева.
6. кусм. Ниндәйҙер ауыр тойғо, әрнеү уятыу, борсоу. □ Жечь, щипать. Йөрәкте семтеп алыу. Ҡуңелде семтей. S Юлдаштың йөрәген нимәлер семтеп алған һымаҡ булды.
3. Биишева.
♦ Семтеп алыр ите юҡ бик ябыҡ.
□ Слишком худой, тощий. Ҡыҙ бик ныҡ ябыҡ — семтеп алыр ите юҡ.
СЕМТЕШЕҮ (семтеш-) ҡ. урт. ҡар. семтеү 1. взаимн. от семтеү 1. Семтешә башланы.
491
ла, колбаса, селёдкаларҙы семсенгән булып ултырҙы. Ф. Иҫәнғолов.
2. Үлән өҙөп ашау (хайуандарға ҡарата).
□ Щипать траву (о животных). Быҙауҙар йәш улән семсенеп йөрөйҙәр. Ҡаҙ бәпкәләре семсенә. М Хайуанҡай, .. матур ирендәре менән семсенде лә, куҙгә тултырып ҡарап, башын ситкә ташланы. Й. Солтанов. Себештәр тибенеп, семсенеп йөрөйҙәр -йөрөйҙәр ҙә, оло тауыҡтың әҙ генә тауыш сығарыуы була, йәһәт кенә йыбырлашып инәләре янына ашығалар. Т. Ғәниева.
СЕМТЕКЛӘҮ (семтеклә-) (Р.: кусать; И.: pinch; T.: çimdiklemek) ҡ.
1. Унан-бынан тешләү, талау. □ Кусать. Семтекләп алыу. Семтекләп бөтөу. М Көн эҫеһендә мең төрлө себен-серәкәйҙәр бызылдашып, аттарҙың бауыр аҫтарынан, .. куҙ тирәләренән тешләкләп, семтекләп кит[ә]. Ғ. Дәүләтшин.
2. этн. Яңы кейем кейгәндә «ҡотло булһын» мәғәнәһендә семтеп алыу. □ Щипать кого-л. (в качестве благопожелания). ■ Тәртибе шулай: яңы кейемде кейгең килгәс, берике көн семтекләгәндәренә туҙмәй әмәлең юҡ. Т. Ғарипова.
СЕМТЕЛЕҮ (семтел-) ҡ. төш. ҡар. семтеү 1. страд, от семтеү 1. Семтелеп бөтөу. М Семтелгән беләге кугәреп сыҡты [Бэйзулланың]. Я. Хамматов.
СЕМТЕМ (Р.: щепоть; И.: pinch; Т.: çimdik) и.
1. Бер семтеп алырлыҡ күләм. □ Щепоть, щепотка. Бер семтем сәй. Бер семтем сода. ■ Муйыл яулыҡ осондағы бер семтем тоҙҙо усына ҡағып алып, мейес соҡалағындасы бер ағас ҡалаҡҡа бушатып, өҫтөн сепрәк менән ябып ҡуйҙы. Һ. Дәүләтшина. • Донъя көткәс, семтем тоҙ ҙа кәрәк. Мәҡәл.
2. кусм. Бик әҙ генә, бәләкәй генә күләм.
□ Щепоть, щепотка. К Саҡ ҡына, бер семтем булһа ла, был мәрхәмәтһеҙ тормошта саҡырып, ашҡындырып, куңелдәреңде ярһытып, албырғатып торған нур торорға тейеш тә инде алда. Д. Бүләков.
СЕМТЕМЛӘП (Р: щепотью; И.: by a pinch; T.: çimdikleyerek) р.
Семтем-семтем итеп. □ Щепотью, щепоткой, щепотками (брать, взять). Семтемләп һалыу. Семтемләп биреу. Семтемләп булеу. • Семтемләп йыйһаң, услап ашарһың. Әйтем.
СЕМТЕТЕҮ (семтет-) ҡ. йөкм. ҡар. семтеү 1. понуд. от семтеү 1.
СЕМТЕҮ (семте-) (Р: щипать кого-что; И.: give a pinch; T.: çimdiklemek) ҡ.
1. Тәнде бармаҡ остары менән эләктереп ҡыҫып ауырттырыу. □ Щипать кого-что. Семтеп алыу. Семтеп китеу. ■ Гөлйөҙөм дә Хаяттың әле килә һалып төшөуе менән Тимерҙе семтеп илатҡанын һөйләп алды. һ. Дәүләтшина. Уяу икәнлегенә ышанмай уҙен уҙе семтеп ҡараны. [Тәйзулла]. Я. Хамматов.
2. этн. Яңы кейем кейгәндә ҡотло булһын мәғәнәһендә семтеп алыу. □ Ритуальное щипание. Н Хашим әсәһе тегеп биргән борсаҡлы бәз кулдәк-ыштандан урамға сыҡты. Сығыуы булды, малайҙар һырып та алды уны: «Э-һе-е-ем, кулдәге беше икән!» — Бер-икәуһе килеп, Хашимды бора семтене. Т. Ғарипова.
3. Ирендәр ярҙамында ялмап йәки суҡыш менән эләктереп алыу (уләнде һ. б.).
□ Щипать что-л. Себештәр улән семтеп йөрөй.
4. Бармаҡ остары менән ҡымтып тотоу.
□ Щипать кого-что. Семтеп алыу. Семтеп кенә һалыу. ■ Ҡарт .. махоркаһын семтеп кенә уҙе өләшеп сыға. Р. Низамов.
5. Ауыртыу, әсетеү тойғоһо барлыҡҡа килтереү. □ Жечь, щипать (о морозе и т. д.). Әсе ел битте семтей. ■ [Юлдаш] ҡар ҡатыш ямғыр тамсыларының биттән семтеуен дә һиҙмәне. 3. Биишева.
6. кусм. Ниндәйҙер ауыр тойғо, әрнеү уятыу, борсоу. □ Жечь, щипать. Йөрәкте семтеп алыу. Ҡуңелде семтей. S Юлдаштың йөрәген нимәлер семтеп алған һымаҡ булды.
3. Биишева.
♦ Семтеп алыр ите юҡ бик ябыҡ.
□ Слишком худой, тощий. Ҡыҙ бик ныҡ ябыҡ — семтеп алыр ите юҡ.
СЕМТЕШЕҮ (семтеш-) ҡ. урт. ҡар. семтеү 1. взаимн. от семтеү 1. Семтешә башланы.
491