Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 520
Поиск по словарям
сикә
СИКӘ III (Р.: перга; И.: bee-bread; T.: arıların topladığı çiçek tozu) и. диал.
Бал ҡорттарының сәскә һеркәһенән йыйып, кәрәҙгә тултырып, өҫтөнә бал һалып әҙерләгән аҙығы; манса. □ Перга (пчелиная).
СИКӘГӘ ҺУҒЫУ (сикәгә һуҡ-) ҡ.
1. кар. сикәләү.
2. миф. Арпаны имләү ысулы. □ Магический способ отгона духа болезни ячменя на глазу. ■ Арпа сыҡһа, «Арпа, мэмеш, мд кукеш!» — тип ауырыуҙың сикәһенә һуҡһаң, арпа бөтә, тиҙәр. «Башҡорт мифологияһынан.
СИКӘЛЕК (сикәлеге) (Р.: нащёчный ремень уздечки; И.: part of a bridle; T.: dizginin bir kayışı) и.
Йүгәндең сикә буйлап төшкән ян ҡайышы. □ Нащёчный ремень уздечки. ■ [Әбей — ҡыҙҙарға:] Ҡаҙаҡтар, ҡасҡанығыҙҙы .. белеп ҡалып, арттан ҡыуһа, мин аттарының .. айылдарын, бауырлыҡтарын, кумелдерек-һағалдырыҡтарын һәм йу гән-нуҡталарының сикәлектәрен ҡырҡып бөтөрөрмөн. Хикәйәттән.
СИКӘЛӘҮ (сикәлә-) (Р.: давать пощёчину; И.: give a box on the ear; T.: tokatlamak) ҡ.
Сикәгә һуғыу. □ Давать пощёчину, ударить по лицу. // Пощёчина. ■ Әхмәҙи уландарын сикәләп тә алды. Ж. Кейекбаев.
СИКӘЛӘШЕҮ (сикәләш-) ҡ. урт. ҡар. сикәләү. взаимн. от сикәләү.
СИКӘНДЕРЕҮ (сикәндер-) (Р: чувствовать дрожь в теле; И.: have jitters; T.: titremek) ҡ.
1. Һыуыҡтан йәки һыуыҡ һыуҙан тәнде ҡапыл зымбырлатып өшөтөү. □ Чувствовать дрожь в теле. Һалҡын ямғыр сикәндерә. Еуеш кейем сикәндерә.
2. Ерәндереү. □ Брезговать, чувствовать отвращение. Был тауыш сикәндерҙе.
СИКӘНЕС (Р.: неприятный; И.: unpleasant; T.: iğrendirici) с.
1. Һыуыҡ булғандан төшөргә, тейергә ҡурҡҡанда әйтелә. □ Неприятный. Сикәнес һыу.
2. Ерәнеү, ытырғаныу тойғоһо уятҡан; ерәнес. □ Отвратительный, омерзительный, мерзкий, гнусный, гадкий. Сикәнес көй.
СИКӘНЕС АЛЫУ (сикәнес ал-) (Р.: окунуться в воду перед купанием; И.: have a dip; T.: nahoş bir duygudan kurtulmak) ҡ.
1. Һыу инер алдынан һыуыҡҡа өйрәнер өсөн һыуға сумып алыу. □ Окунуться в воду перед купанием (чтобы привыкнуть к холодной воде).
2. кусм. Ниндәйҙер эште беренсе тапҡыр эшләү. □ Делать что-л. впервые, пройти первое испытание. Йәш һалдаттар, яуға инеп, тәуге сикәнес алдылар.
СИКӘНЕҮ (сикән-) (Р: чувствовать дрожь от холода или холодной воды; И.: shiver, have shivers; T.: titremek) ҡ.
1. Һыуыҡтан йәки һыуыҡ һыуҙан тән ҡапыл зымбырлап өшөү. □ Чувствовать дрожь от холода или холодной воды. Һыуға төшөргә сикәнеп тороу.
2. Әшәкенән, бысраҡтан күңел тартыныу; ытырғаныу, ерәнеү. □ Брезговать, испытывать отвращение к чему. // Отвращение.
СИКӘСӨЙ (Р.: чека на оси телеги; И.: linchpin; T.: dingil çivisi) и.
Тәгәрмәсте кейҙергәндән һуң күсәр башына тығып ҡуя торған сөй. □ Чека на оси телеги. Сикәсөй ҡуйыу. Кусәрҙең сикәсөйө төшкән.
СИКӘСУҠ (сикәсуғы) (Р: височные подвески из кораллов, монет; И.: female pendant; T.: başörtü askısı) и. этн.
Ҡашмауҙың ике сикәһенән төшөргән сулпылы, мәрйенле суҡ. □ Височные подвески из кораллов, монет, подвешиваемые на висках кашмау (головного убора замужних женщин). Сикәсуҡ тағыу.
СИКӘ СӘСЕ и. диал. ҡар. кикел 1.
СИКӘ ҺАҠАЛЫ и. ҡар. бакенбард. Сикә һаҡалы уҫтереу.
СИКӘ ҺӨЙӘГЕ (Р. : височная кость; И.: temporal bone; T: şakak kemiği) и. анат.
Маңлайҙа ике яҡлап ятҡан һөйәктәр. □ Височная кость. ■ Сикә һөйәктәре ҡалҡа биреп торған бите һалҡынға ла, эҫегә лә тут-ланып ҡаҡланған, бөтә ҡиәфәтенә килешле тура танауы, кәкесерәк ҙур яҫмаҡ эйәге, те-кә киң яурындар, көслө аяҡтарын кирә биреп
520
СИКӘ III (Р.: перга; И.: bee-bread; T.: arıların topladığı çiçek tozu) и. диал.
Бал ҡорттарының сәскә һеркәһенән йыйып, кәрәҙгә тултырып, өҫтөнә бал һалып әҙерләгән аҙығы; манса. □ Перга (пчелиная).
СИКӘГӘ ҺУҒЫУ (сикәгә һуҡ-) ҡ.
1. кар. сикәләү.
2. миф. Арпаны имләү ысулы. □ Магический способ отгона духа болезни ячменя на глазу. ■ Арпа сыҡһа, «Арпа, мэмеш, мд кукеш!» — тип ауырыуҙың сикәһенә һуҡһаң, арпа бөтә, тиҙәр. «Башҡорт мифологияһынан.
СИКӘЛЕК (сикәлеге) (Р.: нащёчный ремень уздечки; И.: part of a bridle; T.: dizginin bir kayışı) и.
Йүгәндең сикә буйлап төшкән ян ҡайышы. □ Нащёчный ремень уздечки. ■ [Әбей — ҡыҙҙарға:] Ҡаҙаҡтар, ҡасҡанығыҙҙы .. белеп ҡалып, арттан ҡыуһа, мин аттарының .. айылдарын, бауырлыҡтарын, кумелдерек-һағалдырыҡтарын һәм йу гән-нуҡталарының сикәлектәрен ҡырҡып бөтөрөрмөн. Хикәйәттән.
СИКӘЛӘҮ (сикәлә-) (Р.: давать пощёчину; И.: give a box on the ear; T.: tokatlamak) ҡ.
Сикәгә һуғыу. □ Давать пощёчину, ударить по лицу. // Пощёчина. ■ Әхмәҙи уландарын сикәләп тә алды. Ж. Кейекбаев.
СИКӘЛӘШЕҮ (сикәләш-) ҡ. урт. ҡар. сикәләү. взаимн. от сикәләү.
СИКӘНДЕРЕҮ (сикәндер-) (Р: чувствовать дрожь в теле; И.: have jitters; T.: titremek) ҡ.
1. Һыуыҡтан йәки һыуыҡ һыуҙан тәнде ҡапыл зымбырлатып өшөтөү. □ Чувствовать дрожь в теле. Һалҡын ямғыр сикәндерә. Еуеш кейем сикәндерә.
2. Ерәндереү. □ Брезговать, чувствовать отвращение. Был тауыш сикәндерҙе.
СИКӘНЕС (Р.: неприятный; И.: unpleasant; T.: iğrendirici) с.
1. Һыуыҡ булғандан төшөргә, тейергә ҡурҡҡанда әйтелә. □ Неприятный. Сикәнес һыу.
2. Ерәнеү, ытырғаныу тойғоһо уятҡан; ерәнес. □ Отвратительный, омерзительный, мерзкий, гнусный, гадкий. Сикәнес көй.
СИКӘНЕС АЛЫУ (сикәнес ал-) (Р.: окунуться в воду перед купанием; И.: have a dip; T.: nahoş bir duygudan kurtulmak) ҡ.
1. Һыу инер алдынан һыуыҡҡа өйрәнер өсөн һыуға сумып алыу. □ Окунуться в воду перед купанием (чтобы привыкнуть к холодной воде).
2. кусм. Ниндәйҙер эште беренсе тапҡыр эшләү. □ Делать что-л. впервые, пройти первое испытание. Йәш һалдаттар, яуға инеп, тәуге сикәнес алдылар.
СИКӘНЕҮ (сикән-) (Р: чувствовать дрожь от холода или холодной воды; И.: shiver, have shivers; T.: titremek) ҡ.
1. Һыуыҡтан йәки һыуыҡ һыуҙан тән ҡапыл зымбырлап өшөү. □ Чувствовать дрожь от холода или холодной воды. Һыуға төшөргә сикәнеп тороу.
2. Әшәкенән, бысраҡтан күңел тартыныу; ытырғаныу, ерәнеү. □ Брезговать, испытывать отвращение к чему. // Отвращение.
СИКӘСӨЙ (Р.: чека на оси телеги; И.: linchpin; T.: dingil çivisi) и.
Тәгәрмәсте кейҙергәндән һуң күсәр башына тығып ҡуя торған сөй. □ Чека на оси телеги. Сикәсөй ҡуйыу. Кусәрҙең сикәсөйө төшкән.
СИКӘСУҠ (сикәсуғы) (Р: височные подвески из кораллов, монет; И.: female pendant; T.: başörtü askısı) и. этн.
Ҡашмауҙың ике сикәһенән төшөргән сулпылы, мәрйенле суҡ. □ Височные подвески из кораллов, монет, подвешиваемые на висках кашмау (головного убора замужних женщин). Сикәсуҡ тағыу.
СИКӘ СӘСЕ и. диал. ҡар. кикел 1.
СИКӘ ҺАҠАЛЫ и. ҡар. бакенбард. Сикә һаҡалы уҫтереу.
СИКӘ ҺӨЙӘГЕ (Р. : височная кость; И.: temporal bone; T: şakak kemiği) и. анат.
Маңлайҙа ике яҡлап ятҡан һөйәктәр. □ Височная кость. ■ Сикә һөйәктәре ҡалҡа биреп торған бите һалҡынға ла, эҫегә лә тут-ланып ҡаҡланған, бөтә ҡиәфәтенә килешле тура танауы, кәкесерәк ҙур яҫмаҡ эйәге, те-кә киң яурындар, көслө аяҡтарын кирә биреп
520