Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 571
Поиск по словарям
СОҠОНОУ
уғым, тупаҫланып, үткәндәрҙән ҡайта, ҡаҡлығып. Ф. Кузбәков.
СОЙОРҒОУ (сойорғо-) ҡ. диал. ҡар. сорғоу 1. Ҡоштар тубы күккә сойорғоно.
СОҠАЙ (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Табын ҡәбиләһенә ҡараған бер аймаҡ исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-табынцев. Соҡайҙар урамы. Соҡайҙар ауылы. Соҡай кешеһе. Соҡай аймағына ҡарау.
СОҠАЛАҠ (соҡалағы) и. диал. ҡар. соҡалта. Мейес соҡалағы. Соҡалаҡҡа ҡуйыу. ■ Фариҙа боҫо борлап ултырған аҡ самауырҙы тиҙ генә соҡалаҡтан алып Асатайға һуҙҙы. һ. Дәүләтшина.
СОҠАЛАУ (соҡала-) ҡ. диал. ҡар. соҡсоноу. Баҡса эсендә соҡалау. Соҡалап йөрөү. Өйҙә соҡалау. Оҙаҡ соҡалап йөрөү.
СОҠАЛСА(Й) и. диал. ҡар. соҡалта. ■ Соҡалсаға ҡуй ҡомғанды. Экспедиция материалдарынан.
СОҠАЛТА (Р.: печурка; И.: kind of niche; T.: soba içinde bırakılan oyuk) u.
Мейес ҡабырғаһына ҡомған, самауыр ултыртыу, бейәләй һ. б. һалып киптереү өсөн яһалған уйым. □ Печурка (небольшое углубление в печной стене для спичек, мелких вещей и т. д.). ■ Мейес соҡалтаһында һөрөмләнеп бишле лампа яна.
3. Биишева. Мейестең маңлайында өлкән соҡалта яһалған. Унда һәр ваҡыт самауыр ҡайнатыла. Ғ. Дәүләтшин.
СОҠАЛТАЛАУ (соҡалтала-) (Р: сделать сбоку выемку на печи; И.: make a niche; T.: soba içinde bir oyuk yapmak) ҡ.
Соҡалталы итеү. □ Сделать сбоку выемку на печи. Мейесте соҡалталап сығарыу. Соҡалталанған мейес.
СОҠАНАҠ (соҡанағы) (Р: лужа; И.: pool; T: su birikimi, gölcük) и. ҡар. күләүек 2.
Күләүекләнеп, һыу йыйылып ятҡан уйпат ер. □ Лужа; яма с водой. Тәрән соҡанаҡ. Киң соҡанаҡтар. Малдар соҡанаҡтан һыу әсәләр.
СОҠОЛОҠ (соҡолоғо) (Р: передняя часть грудной клетки; И.: thoracic cage front; T.: göğüs kafesinin önü) и. анат.
Малдың күкрәк һөйәгенең алғы өлөшө. □ Передняя часть грудной клетки (у скотины). Ҡорбан малының соҡолоғон турап тараттылар.
СОҠОЛОУ (соҡол-) ҡ. төш. ҡар. соҡоу 1—3. страд, от соҡоу 1—3. ■ Бабай үҙе бик ҙур һәм матурлап эшләнгән бер таштың соҡолған урындарын бутал менән буяй. Ә. Чаныш. Аҡтау ҡәлғәһендә уттар көндөҙ генә яғыла, улар ҙа ергә соҡолған усаҡтарҙа ғына. 3. Ураҡсин. Соҡолған ер һайыҡҡан, күпертеп үлән баҫып киткән. Р. Байымов.
СОҠОНМА (Р: медлительный; И.: sluggish; T.: yavaş, ağır) с. диал.
Яй, ығыш. □ Медлительный (о человеке). Соҡонма булыу. Бигерәк соҡонма ошо бала. Соҡонма ҡатын.
СОҠОНОУ (соҡон-) (Р: копаться; И.: dig into; T.: kazınmak; araştırmak) ҡ.
1. Үҙ алдыңа нимәнелер соҡоу (1—3), ҡаҙыныу. □ Копаться, ковыряться. // Копание, ковыряние. Баҡсала соҡоноу. Ерҙә соҡоноу. ■ Геолог бөгөн дә шунда ине, Рәшиҙә уны йәшенеп кенә ситтән күҙәтте, оҙон һаплы, осло сүкеше менән һаман ҡая тирәһендә соҡона ине ул. 3. Ураҡсин.
2. Эсенә ҡул тығып, аҡтарып, нимәлер эҙләү, табырға тырышыу. □ Копаться, рыться. // Копание. ■ Йәш кенә бер егет һүнгән трактор моторында соҡона ине. Яр. Вәлиев. Кунаҡ заманына күрә ярайһы уҡ тығыҙ тултырылған сумаҙанында соҡона башлағайны инде. Д. Исламов. Әлимә әбей өҫтәл аҫтында торған әллә йәшник, әллә һандыҡты асып, бөксәңләп, ниҙер эҙләй башланы, соҡона торғас, эҙләгәнен табып, Зәлифә эргәһенә иҫкереп бөткән кескәй генә альбом тотоп килде. Н. Мусин.
3. күсм. Нимәлер табыу маҡсатында артыҡ эҙләнеү, төпсөнөп тикшереү. □ Доискиваться, копаться, допытываться, докапываться. ■ Билалов үткән йылдарҙың архивтарында соҡона торғас, ҡыҙыҡлы һөҙөмтә килтереп сығарҙы. Д. Исламов.
571
уғым, тупаҫланып, үткәндәрҙән ҡайта, ҡаҡлығып. Ф. Кузбәков.
СОЙОРҒОУ (сойорғо-) ҡ. диал. ҡар. сорғоу 1. Ҡоштар тубы күккә сойорғоно.
СОҠАЙ (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of Bashkir clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Табын ҡәбиләһенә ҡараған бер аймаҡ исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-табынцев. Соҡайҙар урамы. Соҡайҙар ауылы. Соҡай кешеһе. Соҡай аймағына ҡарау.
СОҠАЛАҠ (соҡалағы) и. диал. ҡар. соҡалта. Мейес соҡалағы. Соҡалаҡҡа ҡуйыу. ■ Фариҙа боҫо борлап ултырған аҡ самауырҙы тиҙ генә соҡалаҡтан алып Асатайға һуҙҙы. һ. Дәүләтшина.
СОҠАЛАУ (соҡала-) ҡ. диал. ҡар. соҡсоноу. Баҡса эсендә соҡалау. Соҡалап йөрөү. Өйҙә соҡалау. Оҙаҡ соҡалап йөрөү.
СОҠАЛСА(Й) и. диал. ҡар. соҡалта. ■ Соҡалсаға ҡуй ҡомғанды. Экспедиция материалдарынан.
СОҠАЛТА (Р.: печурка; И.: kind of niche; T.: soba içinde bırakılan oyuk) u.
Мейес ҡабырғаһына ҡомған, самауыр ултыртыу, бейәләй һ. б. һалып киптереү өсөн яһалған уйым. □ Печурка (небольшое углубление в печной стене для спичек, мелких вещей и т. д.). ■ Мейес соҡалтаһында һөрөмләнеп бишле лампа яна.
3. Биишева. Мейестең маңлайында өлкән соҡалта яһалған. Унда һәр ваҡыт самауыр ҡайнатыла. Ғ. Дәүләтшин.
СОҠАЛТАЛАУ (соҡалтала-) (Р: сделать сбоку выемку на печи; И.: make a niche; T.: soba içinde bir oyuk yapmak) ҡ.
Соҡалталы итеү. □ Сделать сбоку выемку на печи. Мейесте соҡалталап сығарыу. Соҡалталанған мейес.
СОҠАНАҠ (соҡанағы) (Р: лужа; И.: pool; T: su birikimi, gölcük) и. ҡар. күләүек 2.
Күләүекләнеп, һыу йыйылып ятҡан уйпат ер. □ Лужа; яма с водой. Тәрән соҡанаҡ. Киң соҡанаҡтар. Малдар соҡанаҡтан һыу әсәләр.
СОҠОЛОҠ (соҡолоғо) (Р: передняя часть грудной клетки; И.: thoracic cage front; T.: göğüs kafesinin önü) и. анат.
Малдың күкрәк һөйәгенең алғы өлөшө. □ Передняя часть грудной клетки (у скотины). Ҡорбан малының соҡолоғон турап тараттылар.
СОҠОЛОУ (соҡол-) ҡ. төш. ҡар. соҡоу 1—3. страд, от соҡоу 1—3. ■ Бабай үҙе бик ҙур һәм матурлап эшләнгән бер таштың соҡолған урындарын бутал менән буяй. Ә. Чаныш. Аҡтау ҡәлғәһендә уттар көндөҙ генә яғыла, улар ҙа ергә соҡолған усаҡтарҙа ғына. 3. Ураҡсин. Соҡолған ер һайыҡҡан, күпертеп үлән баҫып киткән. Р. Байымов.
СОҠОНМА (Р: медлительный; И.: sluggish; T.: yavaş, ağır) с. диал.
Яй, ығыш. □ Медлительный (о человеке). Соҡонма булыу. Бигерәк соҡонма ошо бала. Соҡонма ҡатын.
СОҠОНОУ (соҡон-) (Р: копаться; И.: dig into; T.: kazınmak; araştırmak) ҡ.
1. Үҙ алдыңа нимәнелер соҡоу (1—3), ҡаҙыныу. □ Копаться, ковыряться. // Копание, ковыряние. Баҡсала соҡоноу. Ерҙә соҡоноу. ■ Геолог бөгөн дә шунда ине, Рәшиҙә уны йәшенеп кенә ситтән күҙәтте, оҙон һаплы, осло сүкеше менән һаман ҡая тирәһендә соҡона ине ул. 3. Ураҡсин.
2. Эсенә ҡул тығып, аҡтарып, нимәлер эҙләү, табырға тырышыу. □ Копаться, рыться. // Копание. ■ Йәш кенә бер егет һүнгән трактор моторында соҡона ине. Яр. Вәлиев. Кунаҡ заманына күрә ярайһы уҡ тығыҙ тултырылған сумаҙанында соҡона башлағайны инде. Д. Исламов. Әлимә әбей өҫтәл аҫтында торған әллә йәшник, әллә һандыҡты асып, бөксәңләп, ниҙер эҙләй башланы, соҡона торғас, эҙләгәнен табып, Зәлифә эргәһенә иҫкереп бөткән кескәй генә альбом тотоп килде. Н. Мусин.
3. күсм. Нимәлер табыу маҡсатында артыҡ эҙләнеү, төпсөнөп тикшереү. □ Доискиваться, копаться, допытываться, докапываться. ■ Билалов үткән йылдарҙың архивтарында соҡона торғас, ҡыҙыҡлы һөҙөмтә килтереп сығарҙы. Д. Исламов.
571