Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 574
Поиск по словарям
СОҠОРЛО-САҠЫРЛЫ
беҙҙең сабынлыҡҡа иген сәсә башланылар. Р. Низамов.
СОҠОРЛО-САҠЫРЛЫ с. ҡар. соҡор-саҡырлы. ■ Әлфиә Камалова яуап хатын ҡотоп ала алманы, һуғыш юлдары ғына тугел, полевой почта һуҡмаҡтары ла боролмалы, соҡорло-саҡырлы бит. И. Абдуллин. Текә ҡаялар араһындағы бормалы уҙәндәр, ҡалын урмандар араһынан, тубәләренә болоттар ҡунаҡлаған һырттар, дыуамал тау йылғалары, баш әйләндергес упҡындар аша һалынған соҡорло-саҡырлы, тау-ташлы хәуефле юл утәһе бар. Д. Исламов.
СОҠОРОШ (Р.: скупец; И.: miser; Т.: cimri) и. диал.
Әйберен йәлләүсе, һаран кеше. □ Скупец, жадина. / Скупой, жадный. Соҡорош ҡарсыҡ.
СОҠОРСА I (Р: лунка; И.: small pit; T.: çukurcuk, delik) и.
Бәләкәй генә соҡор йәки тишек. □ Лунка, ямка. Теш соҡорсаһы. Бит соҡорсаһы. Теш соҡорсаһын яматыу.
СОҠОРСА II (Р: булка; И.: bun; T.: bir tür ekmek) и. диал.
Соҡорло табала бешерелгән күмәс. □ Булка, испечённая на глубокой сковороде. Соҡорса бешереу. Соҡорса ашау. Соҡорсаға ҡамыр әҙерләу. Соҡорса менән һыйлау.
СОҠОР-САҠЫР (Р: рытвины; И.: ruts; grooves; T.: çakur çukur) и. йыйн.
Эреле-ваҡлы төрлө соҡор. □ Рытвины, ухабы, ямы, овраги. / Ухабистый, овражистый. ■ Юлда соҡор-саҡыр куп, уларҙы урап утеп бөтөрлөк тә тугел. Н. Мусин. Әгәр ҙә һәр тауға, һәр убаға, осраған бер инеш йә соҡор-саҡырға мотлаҡ исем тағыла икән, ниңә бынау кул буйын «Мансур утары» тип атамаҫҡа? Ә. Хәкимов. Урманды уҙғас, соҡор-саҡыр кәмене, юл һәйбәтләнде, аттар ҙа куңелләнеберәк юрттылар. Я. Хамматов.
СОҠОР-САҠЫРЛЫ (Р: овражистый; И.: gullied; T.: çukurlu) с.
Күп соҡорло, тигеҙһеҙ. □ Овражистый, ухабистый. ■ Таулы-ташлы ерҙәрҙе, соҡор-саҡырлы урындарҙы уттеләр, ти, бы
лар. «Урал батыр». Юл, туңған булыуға ҡарамаҫтан, насар, тар, соҡор-саҡырлы, бер ургә кутәрелә, бер тубән төшә ине. Б. Дим. Көндөҙҙәрен тәрән ҡар ҡаплаған ҡамышлыҡтарҙа, әҙәм аяғы баҫмаған соҡор-саҡырлы урындарҙа боҫоп, төндәрен генә юлын ыратты Ҡыуандыҡ. Ә. Хәкимов.
СОҠОРСОҠ (соҡорсоғо) и. ҡар. соҡорса I. ■ Ҡарҙа ҙур булмаған соҡорсоҡ ҡаҙаһың да шунда арҡырыһына ике яғы ҡыялатып киҫелгән (оҙонлоғо ун санти-метрҙай) бер таяҡты һалаһың. «Йәшлек», 19 ғинуар 2012.
СОҠОР ТУП (Р: игра в мячики; И.: kind of golf-like game; T.: çukur top (bir oyun ismi) и. этн.
Уйын исеме (теҙеп кенә туп һыйырлыҡ бер нисә соҡор ҡаҙыла; һәр кеше уҙ соҡоро тәңгәлендә сукәйеп ултыра; көтөусе соҡорҙар буйлатып туп тәгәрләтә; кемдең соҡорона туп барып төшә, шул уны ала һалып, ҡасып өлгөрмәгән бер кешегә бәрә; туп тейһә, бәргән кешегә бер мәрәй яҙыла; кем иң элек тейешле мәрәй һанын йыя — шул еңеусе бул<\). □ Игра в мячики (которыми нужно попадать в специальные ямки). ■ Малайҙар, тубәтәй кипкәс, соҡор туп һәм атырғыс уйнай торҙолар, ҡыҙ балалар, бер урынға өйөлөп ултырып, бишташ ырғыттылар. Ж. Кейекбаев.
СОҠОР ҺАЛМА (Р: вид лапши; И.: sort of noodles; T.: bir tür şehriye) и.
Ваҡ ҡына итеп бармаҡ менән йәймәнән соҡорайтып өҙөлгән һалма. □ Вид лапши. Соҡор һалма өҙөу. Соҡор һалманы ашҡа һалыу. Соҡор һалмаға ҡамыр йәйеу.
СОҠОР ҺӨЙӘКЛЕ (Р: крупнокостный; И.: with large bones; T.: iri kemikli) c.
Эре һөйәкле ябыҡ, ләкин тос итле (мал тураһында). □ Крупнокостный (о животных). ■ Соҡор һөйәкле мал ҡарамаҡҡа ябыҡ булһа ла, ите майлы була. Экспедиция материалдарынан.
СОҠОТ (Р: клещ чесоточный; И.: itch mite; T.: uyuz böceği) и. диал.
1. зоол. Ябай күҙгә күренмәй торған, тире аҫтына урынлашып, ҡысынма барлыҡҡа килтергән талпан. □ Клещ чесоточный; че-
574
беҙҙең сабынлыҡҡа иген сәсә башланылар. Р. Низамов.
СОҠОРЛО-САҠЫРЛЫ с. ҡар. соҡор-саҡырлы. ■ Әлфиә Камалова яуап хатын ҡотоп ала алманы, һуғыш юлдары ғына тугел, полевой почта һуҡмаҡтары ла боролмалы, соҡорло-саҡырлы бит. И. Абдуллин. Текә ҡаялар араһындағы бормалы уҙәндәр, ҡалын урмандар араһынан, тубәләренә болоттар ҡунаҡлаған һырттар, дыуамал тау йылғалары, баш әйләндергес упҡындар аша һалынған соҡорло-саҡырлы, тау-ташлы хәуефле юл утәһе бар. Д. Исламов.
СОҠОРОШ (Р.: скупец; И.: miser; Т.: cimri) и. диал.
Әйберен йәлләүсе, һаран кеше. □ Скупец, жадина. / Скупой, жадный. Соҡорош ҡарсыҡ.
СОҠОРСА I (Р: лунка; И.: small pit; T.: çukurcuk, delik) и.
Бәләкәй генә соҡор йәки тишек. □ Лунка, ямка. Теш соҡорсаһы. Бит соҡорсаһы. Теш соҡорсаһын яматыу.
СОҠОРСА II (Р: булка; И.: bun; T.: bir tür ekmek) и. диал.
Соҡорло табала бешерелгән күмәс. □ Булка, испечённая на глубокой сковороде. Соҡорса бешереу. Соҡорса ашау. Соҡорсаға ҡамыр әҙерләу. Соҡорса менән һыйлау.
СОҠОР-САҠЫР (Р: рытвины; И.: ruts; grooves; T.: çakur çukur) и. йыйн.
Эреле-ваҡлы төрлө соҡор. □ Рытвины, ухабы, ямы, овраги. / Ухабистый, овражистый. ■ Юлда соҡор-саҡыр куп, уларҙы урап утеп бөтөрлөк тә тугел. Н. Мусин. Әгәр ҙә һәр тауға, һәр убаға, осраған бер инеш йә соҡор-саҡырға мотлаҡ исем тағыла икән, ниңә бынау кул буйын «Мансур утары» тип атамаҫҡа? Ә. Хәкимов. Урманды уҙғас, соҡор-саҡыр кәмене, юл һәйбәтләнде, аттар ҙа куңелләнеберәк юрттылар. Я. Хамматов.
СОҠОР-САҠЫРЛЫ (Р: овражистый; И.: gullied; T.: çukurlu) с.
Күп соҡорло, тигеҙһеҙ. □ Овражистый, ухабистый. ■ Таулы-ташлы ерҙәрҙе, соҡор-саҡырлы урындарҙы уттеләр, ти, бы
лар. «Урал батыр». Юл, туңған булыуға ҡарамаҫтан, насар, тар, соҡор-саҡырлы, бер ургә кутәрелә, бер тубән төшә ине. Б. Дим. Көндөҙҙәрен тәрән ҡар ҡаплаған ҡамышлыҡтарҙа, әҙәм аяғы баҫмаған соҡор-саҡырлы урындарҙа боҫоп, төндәрен генә юлын ыратты Ҡыуандыҡ. Ә. Хәкимов.
СОҠОРСОҠ (соҡорсоғо) и. ҡар. соҡорса I. ■ Ҡарҙа ҙур булмаған соҡорсоҡ ҡаҙаһың да шунда арҡырыһына ике яғы ҡыялатып киҫелгән (оҙонлоғо ун санти-метрҙай) бер таяҡты һалаһың. «Йәшлек», 19 ғинуар 2012.
СОҠОР ТУП (Р: игра в мячики; И.: kind of golf-like game; T.: çukur top (bir oyun ismi) и. этн.
Уйын исеме (теҙеп кенә туп һыйырлыҡ бер нисә соҡор ҡаҙыла; һәр кеше уҙ соҡоро тәңгәлендә сукәйеп ултыра; көтөусе соҡорҙар буйлатып туп тәгәрләтә; кемдең соҡорона туп барып төшә, шул уны ала һалып, ҡасып өлгөрмәгән бер кешегә бәрә; туп тейһә, бәргән кешегә бер мәрәй яҙыла; кем иң элек тейешле мәрәй һанын йыя — шул еңеусе бул<\). □ Игра в мячики (которыми нужно попадать в специальные ямки). ■ Малайҙар, тубәтәй кипкәс, соҡор туп һәм атырғыс уйнай торҙолар, ҡыҙ балалар, бер урынға өйөлөп ултырып, бишташ ырғыттылар. Ж. Кейекбаев.
СОҠОР ҺАЛМА (Р: вид лапши; И.: sort of noodles; T.: bir tür şehriye) и.
Ваҡ ҡына итеп бармаҡ менән йәймәнән соҡорайтып өҙөлгән һалма. □ Вид лапши. Соҡор һалма өҙөу. Соҡор һалманы ашҡа һалыу. Соҡор һалмаға ҡамыр йәйеу.
СОҠОР ҺӨЙӘКЛЕ (Р: крупнокостный; И.: with large bones; T.: iri kemikli) c.
Эре һөйәкле ябыҡ, ләкин тос итле (мал тураһында). □ Крупнокостный (о животных). ■ Соҡор һөйәкле мал ҡарамаҡҡа ябыҡ булһа ла, ите майлы була. Экспедиция материалдарынан.
СОҠОТ (Р: клещ чесоточный; И.: itch mite; T.: uyuz böceği) и. диал.
1. зоол. Ябай күҙгә күренмәй торған, тире аҫтына урынлашып, ҡысынма барлыҡҡа килтергән талпан. □ Клещ чесоточный; че-
574