Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 652
Поиск по словарям
СУБСТРАТ
субстанцияһы. Рухи субстанция. Йәшәйеш субстанцияһы. Материя субстанцияһының асыҡланыуы.
2. кит. Нимәнеңдер нигеҙе, асылы. □ Субстанция. / Субстанциальный, субстанциональный. Тупраҡтың минераль субстанцияһы. Ҡандың субстанцияһы. Матдәнең субстанцияһы.
СУБСТРАТ [фр < лат. substratum ‘нигеҙ’] (Р.: субстрат; И.: understratum; T.: dayanak, sübstratum) и. ҡар. ерлек.
1. махе. Нимәлер урынлашҡан нигеҙлек; нимәгәлер нигеҙ булған нәмә. □ Субстрат. Тупраҡтың субстраты. Ер ҡабығының базальт субстраты.
2. фәлс. Ниндәйҙер күренештәрҙең дөйөм нигеҙе, бер төрлө күренештәрҙең уртаҡ нигеҙе. □ Субстрат. Фәлсәфәүи субстрат. Психик күренештәрҙең материаль субстраты. Һыу — башланғыс субстрат. Демокрит буйынса, тормош нигеҙенең субстраты — атом.
3. лингв. Боронғо ерле халыҡ теленең һуңынан килгән халыҡ телендә һаҡланып ҡалған ҡайһы бер күренештәре. □ Субстрат. Башҡорт телендә фин-уғыр субстраты. Испан телендә иберий субстраты. Румын телендә дак субстраты.
СУБТИТР [лат. sub ‘аҫта’ + фр. titre ‘титр’] (Р.: субтитр; И.: subtitle (in film); superimposed title; T.: altyazı) и.
Төрлө телетапшырыуҙарҙың, кинофильмдарҙың аҫтына һөйләгәнде яҙған текст. □ Субтитр. Субтитр ебәреү. Субтитрҙар менән фильм. Субтитрҙар менән ҡарау.
СУБТИТРЛАНЫУ (субтитрлан-) ҡ. төш. ҡар. субтитрлау, страд, от субтитрлау. Субтитрланған фильм. Яҡшы суб-титрланған кино.
СУБТИТРЛАУ (субтитрла-) (Р: субти-тровать; И.: provide with subtitles; T.: altyazı yazmak) ҡ.
Телетапшырыуҙар, кинофильмдар аҫтына субтитрҙар ебәреү. □ Субтитровать. Сит ил фильмдарын субтитрлау.
СУБТРОПИК I (субтропигы) [рус. субтропики} (Р: субтропики; И.: subtropics; Т.: subtropik bölge) и.
Ер шарының тропик бүлкәт менән урта бүлкәт араһындағы физик-географик зонаһы. □ Субтропики. Эҫе субтропик. Дымлы субтропик. Ярым дымлы субтропик.
СУБТРОПИК II (Р.: субтропический; И.: subtropical; Т.: subtropik) с.
1. Ер шарының тропик бүлкәте менән урта бүлкәте араһында урынлашҡан. □ Субтропический. Субтропик зона. Субтропик район. Субтропик илдәр.
2. Ошо урынлашҡан зонаға хас. □ Субтропический. Субтропик климат. Субтропик культура. Субтропик үҫемлектәр.
СУБЪЕКТ [лат. subjectum ‘нигеҙҙә ятҡан’] (Р: субъект; И.: subject; T.: şahıs; özne) и.
1. Ниндәйҙер һыҙаттарға эйә булған кеше; шәхес. □ Субъект. Тарихи субъект. Ауырыу субъект. Субъект ҡарашы. Билдәле субъект.
2. фәлс. Донъяны танып белеүсе һәм эш-хәрәкәт башҡарыусы кеше йәки социаль төркөм. Танып белеү субъекты һәм объекты. Объект — субъекттан тыш булған күренеш.
3. юр. Билдәле хоҡуғы һәм бурысы булған кеше йәки ойошма. □ Субъект. Хоҡуҡ субъекты. Енәйәт субъекты. Физик субъект. Юридик субъекттар. ■ Жандарм офицеры, шатланып, ҡулдарын ыуғыларға кереште: күпме кешене тентетте ул, ә бер генә лә шикле субъектты тота алманы. X. Мохтар.
4. гром. Һөйләмдең эйәһе, шулай уҡ эш башҡарыусыны күрһәткән грамматик форма. □ Субъект. Һөйләм субъекты. Грамматик субъект. Семантик субъект.
СУБЪЕКТИВ (Р: субъективный; И.: subjective; T.: öznel) с. ҡар. шәхси.
1. Субъект, кеше, шәхес ҡарашына ҡағылған, объектив булмаған. □ Субъективный (не объективный). Енәйәттең субъектив яғы. Тарихтағы субъектив фактор. ■ Һәр хәлдә, ул [Рәшит] Тилембай әйткән «субъектив һәм объектив факторҙарҙы» үҙе өсөн тиҙерәк асыҡларға ынтылды. Б. Рафиҡов. [Яубаҫаров:] Тик һеҙ, иптәш Сурағолов, план үтәлеше хаҡында һүҙ барғанда, үҙ өҫтөнә төшкән яуаплылыҡты кәметергә теләгән кешеләй, һәр төрлө объ
652
субстанцияһы. Рухи субстанция. Йәшәйеш субстанцияһы. Материя субстанцияһының асыҡланыуы.
2. кит. Нимәнеңдер нигеҙе, асылы. □ Субстанция. / Субстанциальный, субстанциональный. Тупраҡтың минераль субстанцияһы. Ҡандың субстанцияһы. Матдәнең субстанцияһы.
СУБСТРАТ [фр < лат. substratum ‘нигеҙ’] (Р.: субстрат; И.: understratum; T.: dayanak, sübstratum) и. ҡар. ерлек.
1. махе. Нимәлер урынлашҡан нигеҙлек; нимәгәлер нигеҙ булған нәмә. □ Субстрат. Тупраҡтың субстраты. Ер ҡабығының базальт субстраты.
2. фәлс. Ниндәйҙер күренештәрҙең дөйөм нигеҙе, бер төрлө күренештәрҙең уртаҡ нигеҙе. □ Субстрат. Фәлсәфәүи субстрат. Психик күренештәрҙең материаль субстраты. Һыу — башланғыс субстрат. Демокрит буйынса, тормош нигеҙенең субстраты — атом.
3. лингв. Боронғо ерле халыҡ теленең һуңынан килгән халыҡ телендә һаҡланып ҡалған ҡайһы бер күренештәре. □ Субстрат. Башҡорт телендә фин-уғыр субстраты. Испан телендә иберий субстраты. Румын телендә дак субстраты.
СУБТИТР [лат. sub ‘аҫта’ + фр. titre ‘титр’] (Р.: субтитр; И.: subtitle (in film); superimposed title; T.: altyazı) и.
Төрлө телетапшырыуҙарҙың, кинофильмдарҙың аҫтына һөйләгәнде яҙған текст. □ Субтитр. Субтитр ебәреү. Субтитрҙар менән фильм. Субтитрҙар менән ҡарау.
СУБТИТРЛАНЫУ (субтитрлан-) ҡ. төш. ҡар. субтитрлау, страд, от субтитрлау. Субтитрланған фильм. Яҡшы суб-титрланған кино.
СУБТИТРЛАУ (субтитрла-) (Р: субти-тровать; И.: provide with subtitles; T.: altyazı yazmak) ҡ.
Телетапшырыуҙар, кинофильмдар аҫтына субтитрҙар ебәреү. □ Субтитровать. Сит ил фильмдарын субтитрлау.
СУБТРОПИК I (субтропигы) [рус. субтропики} (Р: субтропики; И.: subtropics; Т.: subtropik bölge) и.
Ер шарының тропик бүлкәт менән урта бүлкәт араһындағы физик-географик зонаһы. □ Субтропики. Эҫе субтропик. Дымлы субтропик. Ярым дымлы субтропик.
СУБТРОПИК II (Р.: субтропический; И.: subtropical; Т.: subtropik) с.
1. Ер шарының тропик бүлкәте менән урта бүлкәте араһында урынлашҡан. □ Субтропический. Субтропик зона. Субтропик район. Субтропик илдәр.
2. Ошо урынлашҡан зонаға хас. □ Субтропический. Субтропик климат. Субтропик культура. Субтропик үҫемлектәр.
СУБЪЕКТ [лат. subjectum ‘нигеҙҙә ятҡан’] (Р: субъект; И.: subject; T.: şahıs; özne) и.
1. Ниндәйҙер һыҙаттарға эйә булған кеше; шәхес. □ Субъект. Тарихи субъект. Ауырыу субъект. Субъект ҡарашы. Билдәле субъект.
2. фәлс. Донъяны танып белеүсе һәм эш-хәрәкәт башҡарыусы кеше йәки социаль төркөм. Танып белеү субъекты һәм объекты. Объект — субъекттан тыш булған күренеш.
3. юр. Билдәле хоҡуғы һәм бурысы булған кеше йәки ойошма. □ Субъект. Хоҡуҡ субъекты. Енәйәт субъекты. Физик субъект. Юридик субъекттар. ■ Жандарм офицеры, шатланып, ҡулдарын ыуғыларға кереште: күпме кешене тентетте ул, ә бер генә лә шикле субъектты тота алманы. X. Мохтар.
4. гром. Һөйләмдең эйәһе, шулай уҡ эш башҡарыусыны күрһәткән грамматик форма. □ Субъект. Һөйләм субъекты. Грамматик субъект. Семантик субъект.
СУБЪЕКТИВ (Р: субъективный; И.: subjective; T.: öznel) с. ҡар. шәхси.
1. Субъект, кеше, шәхес ҡарашына ҡағылған, объектив булмаған. □ Субъективный (не объективный). Енәйәттең субъектив яғы. Тарихтағы субъектив фактор. ■ Һәр хәлдә, ул [Рәшит] Тилембай әйткән «субъектив һәм объектив факторҙарҙы» үҙе өсөн тиҙерәк асыҡларға ынтылды. Б. Рафиҡов. [Яубаҫаров:] Тик һеҙ, иптәш Сурағолов, план үтәлеше хаҡында һүҙ барғанда, үҙ өҫтөнә төшкән яуаплылыҡты кәметергә теләгән кешеләй, һәр төрлө объ
652