Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 759
Поиск по словарям
СЫРМАЛСЫҠ
1. Бөрмәле итеп тегелгән. □ Сборчатый, со сборками; складчатый. Сырлы итәк. Сырлы билле тун. Сырлы итәкле кулдәк.
2. Биҙәкле, һырлы. □ Узорчатый, расписной. Сырлы ҡумта. Сырлы көршәк. Сырлы туҡыма. Сырлы ҡапҡа. Сырлы балаҫ.
СЫРЛЫ БОЛОТ (Р.: перистое облако; И.: goat’s hair cloud; T.: sirrüs bulutu) и. диал. ҡар. шекәрә болот.
Аҡ ҡына нәҙек сүстәр йыйылмаһын йә ҡош ҡанатын хәтерләтеп торған болот. □ Перистое облако. Сырлы болоттар ағымы. Баш осондағы сырлы болоттар.
СЫРЛЫЙм . диал. ҡар. селбәрә 2. Суртан сырлыйҙары.
СЫРМАҠ (Р: ветхий; И.: dilapidated; Т.: köhne, eski püskü) с. диал. ҡар. иҫке.
Ваҡыт үтеү, күп тотоноу арҡаһында таушалған, туҙған. □ Ветхий, старый. Сыр-маҡ ыҙмалар. Сырмаҡ йорттар. Сырмаҡ маяҡ.
СЫРМАҠЛАНЫУ (сырмаҡлап-) ҡ. төш. ҡар. сырмаҡлау, страд, от сырмаҡлау. Сырмаҡланып ҡуйылған. Баҡыр сым менән сырмаҡланған. Ҡапҡаһы кеше асмаҫлыҡ итеп сырмаҡланған.
СЫРМАҠЛАУ (сырмаҡла-) ҡ. диал. ҡар. сырмалау. ■ Бер услам оҙон курән бесәнде шәлкем йукә менән сырмаҡлап, мөйәт ишараты яһайбыҙ. Й. Солтанов.
СЫРМАЛАНЫУ (сырмал ан-) ҡ. төш. ҡар. сырмалау. страд, от сырмалау. Сырмаланып бөтөу. Сырмаланып тороу. Сырмаланып ысҡына алмай йонсоу. ■ Тауыш килгән яҡҡа барһалар — нимәгәлер сырмаланып, ысҡына алмай йөҙәгән сәмреғош була. Әкиәттән.
СЫРМАЛАТЫУ (сырмалат-) ҡ. йөкм. ҡар. сырмалау. понуд. от сырмалау. Сырмалатып сығыу. Сырмалата башлау. Сырмалатып ҡуйыу. Сырмалатып тороу. Ҡапҡа ябай ғына итеп сырмалатып эленгән.
СЫРМАЛАУ (сырмала-) (Р: обматы вать; И.: wind; T.: sarmak) ҡ.
1. Ҡабат-ҡабат уратып сырмау. □ Обматывать. Сырмалап бәйләу. Сырмалап таш
лау. Аяҡ-ҡулын сырмалағандар. Баштан-аяҡ сырмалағандар.
2. Еп йә бауҙың осо, тәртибе юғалыу; сеймәлеү. □ Запутывать, путать, перепутать (нитки, верёвку). Ауҙы сырмалау. Йомғаҡты сырмалау. Энәнең ебен сырмалау.
СЫРМАЛСАН с. диал. ҡар. сырмалсыҡ III. Сырмалсан хәл. Сырмалсан мәсьәлә. Сырмалсан уйҙар тынғы бирмәй.
СЫРМАЛСЫҠ I (сырмалсығы) (Р: чина; И.: sweet peas; T.: mürdümük) и. бот.
Ҡуҙаҡлылар ғаиләһенә ингән теҙмә япраҡлы, сырмалып торған мыйыҡлы, ваҡ ҡына ирен сәскәле ҡуҙаҡлы үлән. □ Чина (лат. Lathy rus). Урман сырмалсығы. Сырмалсыҡ орлоғо. Баҡсаны сырмалсыҡ баҫҡан. Сырмалсыҡ утау.
СЫРМАЛСЫҠ II (сырмалсығы) (Р: вьюнок полевой; И.: bindweed; T.: tarlasar-maşığı) и. диал. ҡар. эт эсәге.
Ап-аҡ йә алһыу сәскәле сырмалып һәм үрмәләп үҫкән оҙон һабаҡлы күп йыллыҡ сүп үләне. □ Вьюнок полевой (лат. Convolvulus). Сырмалсыҡ сәскәһе. Сырмалсыҡ тамырҙан ҡурпып урсей. Сырмалсыҡ япраҡтары һәм сәскәһе һабағының буйынан-буйына урынлашҡан.
СЫРМАЛСЫҠ III (Р: запутанный; И.: tangled; involved; T.: karışık) с.
1. Ныҡ буталып, аңлауы ҡыйынлашҡан (эш-хәлгә ҡарата). □ Запутанный, спутанный, перепутанный. Сырмалсыҡ уйҙар. Сырмалсыҡ ваҡиғалар. Сырмалсыҡ эш. ■ Уйҙар, уйҙар... Юламановтың сырмалсыҡ уйҙары. Яр. Вәлиев.
2. Тәртипһеҙ рәүештә буталған; ойошҡаҡ, сеймәлсек (еп, бау, арҡан йә урмәле уҫем-лектәргә ҡарата). □ Запутанный. Сырмалсыҡ еп. Сырмалсыҡ уҫемлек. Оҙон сырмалсыҡ арҡан. ■ Сырмалсыҡ тойон һаман һутелмәгән көйө ҡалды. Р. Камал. [Платов] бер тәңгәлдә сырмалсыҡ уләнгә эләгеп йығылғайны, шунан тороп китергә лә хәле етмәне. Д. Исламов. [Заһир:] Тәрән уй аша тапҡыр һуҡтырам, әкәмәт көпшәләрҙе, сырмалсыҡ уләндәрҙе саҡ йырып утәм. С. Шәрипов.
25'*
759
1. Бөрмәле итеп тегелгән. □ Сборчатый, со сборками; складчатый. Сырлы итәк. Сырлы билле тун. Сырлы итәкле кулдәк.
2. Биҙәкле, һырлы. □ Узорчатый, расписной. Сырлы ҡумта. Сырлы көршәк. Сырлы туҡыма. Сырлы ҡапҡа. Сырлы балаҫ.
СЫРЛЫ БОЛОТ (Р.: перистое облако; И.: goat’s hair cloud; T.: sirrüs bulutu) и. диал. ҡар. шекәрә болот.
Аҡ ҡына нәҙек сүстәр йыйылмаһын йә ҡош ҡанатын хәтерләтеп торған болот. □ Перистое облако. Сырлы болоттар ағымы. Баш осондағы сырлы болоттар.
СЫРЛЫЙм . диал. ҡар. селбәрә 2. Суртан сырлыйҙары.
СЫРМАҠ (Р: ветхий; И.: dilapidated; Т.: köhne, eski püskü) с. диал. ҡар. иҫке.
Ваҡыт үтеү, күп тотоноу арҡаһында таушалған, туҙған. □ Ветхий, старый. Сыр-маҡ ыҙмалар. Сырмаҡ йорттар. Сырмаҡ маяҡ.
СЫРМАҠЛАНЫУ (сырмаҡлап-) ҡ. төш. ҡар. сырмаҡлау, страд, от сырмаҡлау. Сырмаҡланып ҡуйылған. Баҡыр сым менән сырмаҡланған. Ҡапҡаһы кеше асмаҫлыҡ итеп сырмаҡланған.
СЫРМАҠЛАУ (сырмаҡла-) ҡ. диал. ҡар. сырмалау. ■ Бер услам оҙон курән бесәнде шәлкем йукә менән сырмаҡлап, мөйәт ишараты яһайбыҙ. Й. Солтанов.
СЫРМАЛАНЫУ (сырмал ан-) ҡ. төш. ҡар. сырмалау. страд, от сырмалау. Сырмаланып бөтөу. Сырмаланып тороу. Сырмаланып ысҡына алмай йонсоу. ■ Тауыш килгән яҡҡа барһалар — нимәгәлер сырмаланып, ысҡына алмай йөҙәгән сәмреғош була. Әкиәттән.
СЫРМАЛАТЫУ (сырмалат-) ҡ. йөкм. ҡар. сырмалау. понуд. от сырмалау. Сырмалатып сығыу. Сырмалата башлау. Сырмалатып ҡуйыу. Сырмалатып тороу. Ҡапҡа ябай ғына итеп сырмалатып эленгән.
СЫРМАЛАУ (сырмала-) (Р: обматы вать; И.: wind; T.: sarmak) ҡ.
1. Ҡабат-ҡабат уратып сырмау. □ Обматывать. Сырмалап бәйләу. Сырмалап таш
лау. Аяҡ-ҡулын сырмалағандар. Баштан-аяҡ сырмалағандар.
2. Еп йә бауҙың осо, тәртибе юғалыу; сеймәлеү. □ Запутывать, путать, перепутать (нитки, верёвку). Ауҙы сырмалау. Йомғаҡты сырмалау. Энәнең ебен сырмалау.
СЫРМАЛСАН с. диал. ҡар. сырмалсыҡ III. Сырмалсан хәл. Сырмалсан мәсьәлә. Сырмалсан уйҙар тынғы бирмәй.
СЫРМАЛСЫҠ I (сырмалсығы) (Р: чина; И.: sweet peas; T.: mürdümük) и. бот.
Ҡуҙаҡлылар ғаиләһенә ингән теҙмә япраҡлы, сырмалып торған мыйыҡлы, ваҡ ҡына ирен сәскәле ҡуҙаҡлы үлән. □ Чина (лат. Lathy rus). Урман сырмалсығы. Сырмалсыҡ орлоғо. Баҡсаны сырмалсыҡ баҫҡан. Сырмалсыҡ утау.
СЫРМАЛСЫҠ II (сырмалсығы) (Р: вьюнок полевой; И.: bindweed; T.: tarlasar-maşığı) и. диал. ҡар. эт эсәге.
Ап-аҡ йә алһыу сәскәле сырмалып һәм үрмәләп үҫкән оҙон һабаҡлы күп йыллыҡ сүп үләне. □ Вьюнок полевой (лат. Convolvulus). Сырмалсыҡ сәскәһе. Сырмалсыҡ тамырҙан ҡурпып урсей. Сырмалсыҡ япраҡтары һәм сәскәһе һабағының буйынан-буйына урынлашҡан.
СЫРМАЛСЫҠ III (Р: запутанный; И.: tangled; involved; T.: karışık) с.
1. Ныҡ буталып, аңлауы ҡыйынлашҡан (эш-хәлгә ҡарата). □ Запутанный, спутанный, перепутанный. Сырмалсыҡ уйҙар. Сырмалсыҡ ваҡиғалар. Сырмалсыҡ эш. ■ Уйҙар, уйҙар... Юламановтың сырмалсыҡ уйҙары. Яр. Вәлиев.
2. Тәртипһеҙ рәүештә буталған; ойошҡаҡ, сеймәлсек (еп, бау, арҡан йә урмәле уҫем-лектәргә ҡарата). □ Запутанный. Сырмалсыҡ еп. Сырмалсыҡ уҫемлек. Оҙон сырмалсыҡ арҡан. ■ Сырмалсыҡ тойон һаман һутелмәгән көйө ҡалды. Р. Камал. [Платов] бер тәңгәлдә сырмалсыҡ уләнгә эләгеп йығылғайны, шунан тороп китергә лә хәле етмәне. Д. Исламов. [Заһир:] Тәрән уй аша тапҡыр һуҡтырам, әкәмәт көпшәләрҙе, сырмалсыҡ уләндәрҙе саҡ йырып утәм. С. Шәрипов.
25'*
759