Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 764
Поиск по словарям
СЫРХАУ
3. миф. Ауырыу эйәһе. □ Дух болезни. Сырхауҙан имләу. Сырхауҙан һаҡланыу. Сырхау ҡағылыу. Сырхау тейеу. Сырхауға ҡаршы әмәл сығыу. Сырхауға ҡаршы әпсен әйтеу.
СЫРХАУ III (Р.: больной; И.: ill; sick; Т.: daima hasta olan) с.
Гел ауырыған, ауырыуҙан башы сыҡмаған. □ Больной, болезненный. Сырхау хәл. Сырхау төҫлө. Сырхау бала. ■ Һаҡал-мыйыҡ баҫҡан зәғиф, сырхау кешеләр уны [Хисмәтулланы]уратып алды. Я. Хамматов. Батшаның әсе телле ҡатыны, дурт ҡыҙы, тәхеткә ултыраһы кескәй сырхау малайы ла ҡанһырап ауҙы. Р. Байымов.
СЫРХАУ IV (Р: разборчивый в пище; И.: choosy; T.: yemek seçer) с. диал. ҡар. талымлы.
Аш яратмай, һайланыусан. □ Разборчивый в пище. Сырхау ҡатын. Сырхау бала йомшаҡ, һөтлө ризыҡтар ғына ашарға тейеш.
СЫРХАУАТ I с. диал. ҡар. сырхау III. Сырхауат йөҙлө. Сырхауат кеше. Сырхауат мал.
СЫРХАУАТ II и. диал. ҡар. сырхыуат. Сырхауат име. Сырхауат — тире ауырыуы. Сырхауат — йоғошло ауырыу. Сырхауатҡа май һөртөу.
СЫРХАУЛАНЫУ (сырхаулан ) (Р: заболевать; И.: fall ill; T.: hastalanmak) ҡ.
Сырхауға әйләнеү, сырхау булыу; ауырыуға һабышыу. □ Заболевать. Сырхауланып йөрөу. Сырхауланып тороу. ■ Ил һуҙен аяҡ аҫтына йыға тип уйламағыҙ, мин инде олоғайғанмын, сырхауланғанмын. Әкиәттән.
СЫРХАУЛАУ (сырхаула-) (Р: болеть;
И.: be ill; T.: hastalanmak) ҡ.
Һыҙып ауырыу, сирләү, һауһыҙланыу, хәл өҫтөндә ятыу (булыу), һаулыҡ китеү. □ Болеть, хворать. Сырхаулап йөрөу. Сырхаулап ятыу. Сырхаулай башлау. ■ «[Мә-рәһимдең] бисәһе сырхаулап тора икән», — тине Сәлих ағайым. М. Кәрим.
СЫРХЫУАТ (Р: рожа; И.: erysipelas; Т.: yılancık) и.
1. мед. Йоғошло тире ауырыуы. □ Рожа. / Рожистый. Сырхыуат ҡағылыу. Сырхыуат йоҡтороу. Сырхыуаттан дауаланыу. Сырхыуаттың инкубацион осоро.
2. миф. Ауырыу эйәһенең атамаһы.
□ Рожа (дух болезни, возникшей от воздействия нечистой силы). Сырхыуат һуғыу. Сырхыуат ҡағылыу. ■ Сырхыуат булһа, әпсенләп өшкөрәләр. «Башҡорт мифологияһы »нан.
СЫРХЫУАТЛЫ (Р: болеющий рожей; И.: sick with erysipelas; T.: yılancık hastalığına tutulan) с.
Сырхыуат менән сирләгән, сырхыуат йоҡҡан. □ Болеющий рожей. Сырхыуатлы кеше. Сырхыуатлы ауырыуҙарҙы айырым палатаға урынлаштырыу. ■ Сырхыуатлы кешеләргә бик килеште — булдылар аяҡ-ҡулы һыҙланмаҫтай. М. Аҡмулла.
СЫРХӘМБӘТ с. диал. ҡар. сырхау IV. Сырхәмбәт бала. Сырхәмбәт йылҡы малы.
СЫРШЫ КҮРКӘҺЕ (Р: еловая шишка; И.: strobile; T: kozalak) и. диал. ҡар. шыршы тубырсығы.
Шыршының ҡабырсыҡланып, ҡатланып торған орлоҡ көбө. □ Еловая шишка. Асылмаған сыршы куркәһе. Йылыға сыршы куркәһе тиҙ асыла. Сыршы куркәһенең орлоҡтары. Сыршы куркәһенән уйынсыҡтар.
СЫРЫҠ-СЫРЫҠ оҡш. ҡар. сырҡ-сырҡ. ■ Селтер-селтер шишмә ниҙер көйләй, сырыҡ-сырыҡ көлә сиңерткә. Г. Әх-мәтҡужина.
СЫРЫЛДАҠ I (Р: .визгливый; И.: squeaky; T.: keskin sesli) с.
1. Сыр-сыр итеп ҡысҡырған; сырлаҡ.
□ Визгливый. Сырылдаҡ турғай. Сырылдаҡ ҡоштар. Сырылдаҡ сиңерткәләр.
2. Әҙ генә тейгәнгә лә ғауғалап барған.
□ Визгливый. Сырылдаҡ бала. ■ Ҡайындар араһын тултырып йөрөгән сырылдаҡ ҡыҙҙар [Сәғиттең]куҙ алдына килә. И. Ғиззәтуллин.
СЫРЫЛДАҠ II (сырылдағы) (Р: визг; И.: squeal; T.: çığlık) и.
1. Сыр-сыр итеп ҡысҡырған тауыш.
□ Визг. Ҡош-ҡорт сырылдағы. М Сиңерткә
764
3. миф. Ауырыу эйәһе. □ Дух болезни. Сырхауҙан имләу. Сырхауҙан һаҡланыу. Сырхау ҡағылыу. Сырхау тейеу. Сырхауға ҡаршы әмәл сығыу. Сырхауға ҡаршы әпсен әйтеу.
СЫРХАУ III (Р.: больной; И.: ill; sick; Т.: daima hasta olan) с.
Гел ауырыған, ауырыуҙан башы сыҡмаған. □ Больной, болезненный. Сырхау хәл. Сырхау төҫлө. Сырхау бала. ■ Һаҡал-мыйыҡ баҫҡан зәғиф, сырхау кешеләр уны [Хисмәтулланы]уратып алды. Я. Хамматов. Батшаның әсе телле ҡатыны, дурт ҡыҙы, тәхеткә ултыраһы кескәй сырхау малайы ла ҡанһырап ауҙы. Р. Байымов.
СЫРХАУ IV (Р: разборчивый в пище; И.: choosy; T.: yemek seçer) с. диал. ҡар. талымлы.
Аш яратмай, һайланыусан. □ Разборчивый в пище. Сырхау ҡатын. Сырхау бала йомшаҡ, һөтлө ризыҡтар ғына ашарға тейеш.
СЫРХАУАТ I с. диал. ҡар. сырхау III. Сырхауат йөҙлө. Сырхауат кеше. Сырхауат мал.
СЫРХАУАТ II и. диал. ҡар. сырхыуат. Сырхауат име. Сырхауат — тире ауырыуы. Сырхауат — йоғошло ауырыу. Сырхауатҡа май һөртөу.
СЫРХАУЛАНЫУ (сырхаулан ) (Р: заболевать; И.: fall ill; T.: hastalanmak) ҡ.
Сырхауға әйләнеү, сырхау булыу; ауырыуға һабышыу. □ Заболевать. Сырхауланып йөрөу. Сырхауланып тороу. ■ Ил һуҙен аяҡ аҫтына йыға тип уйламағыҙ, мин инде олоғайғанмын, сырхауланғанмын. Әкиәттән.
СЫРХАУЛАУ (сырхаула-) (Р: болеть;
И.: be ill; T.: hastalanmak) ҡ.
Һыҙып ауырыу, сирләү, һауһыҙланыу, хәл өҫтөндә ятыу (булыу), һаулыҡ китеү. □ Болеть, хворать. Сырхаулап йөрөу. Сырхаулап ятыу. Сырхаулай башлау. ■ «[Мә-рәһимдең] бисәһе сырхаулап тора икән», — тине Сәлих ағайым. М. Кәрим.
СЫРХЫУАТ (Р: рожа; И.: erysipelas; Т.: yılancık) и.
1. мед. Йоғошло тире ауырыуы. □ Рожа. / Рожистый. Сырхыуат ҡағылыу. Сырхыуат йоҡтороу. Сырхыуаттан дауаланыу. Сырхыуаттың инкубацион осоро.
2. миф. Ауырыу эйәһенең атамаһы.
□ Рожа (дух болезни, возникшей от воздействия нечистой силы). Сырхыуат һуғыу. Сырхыуат ҡағылыу. ■ Сырхыуат булһа, әпсенләп өшкөрәләр. «Башҡорт мифологияһы »нан.
СЫРХЫУАТЛЫ (Р: болеющий рожей; И.: sick with erysipelas; T.: yılancık hastalığına tutulan) с.
Сырхыуат менән сирләгән, сырхыуат йоҡҡан. □ Болеющий рожей. Сырхыуатлы кеше. Сырхыуатлы ауырыуҙарҙы айырым палатаға урынлаштырыу. ■ Сырхыуатлы кешеләргә бик килеште — булдылар аяҡ-ҡулы һыҙланмаҫтай. М. Аҡмулла.
СЫРХӘМБӘТ с. диал. ҡар. сырхау IV. Сырхәмбәт бала. Сырхәмбәт йылҡы малы.
СЫРШЫ КҮРКӘҺЕ (Р: еловая шишка; И.: strobile; T: kozalak) и. диал. ҡар. шыршы тубырсығы.
Шыршының ҡабырсыҡланып, ҡатланып торған орлоҡ көбө. □ Еловая шишка. Асылмаған сыршы куркәһе. Йылыға сыршы куркәһе тиҙ асыла. Сыршы куркәһенең орлоҡтары. Сыршы куркәһенән уйынсыҡтар.
СЫРЫҠ-СЫРЫҠ оҡш. ҡар. сырҡ-сырҡ. ■ Селтер-селтер шишмә ниҙер көйләй, сырыҡ-сырыҡ көлә сиңерткә. Г. Әх-мәтҡужина.
СЫРЫЛДАҠ I (Р: .визгливый; И.: squeaky; T.: keskin sesli) с.
1. Сыр-сыр итеп ҡысҡырған; сырлаҡ.
□ Визгливый. Сырылдаҡ турғай. Сырылдаҡ ҡоштар. Сырылдаҡ сиңерткәләр.
2. Әҙ генә тейгәнгә лә ғауғалап барған.
□ Визгливый. Сырылдаҡ бала. ■ Ҡайындар араһын тултырып йөрөгән сырылдаҡ ҡыҙҙар [Сәғиттең]куҙ алдына килә. И. Ғиззәтуллин.
СЫРЫЛДАҠ II (сырылдағы) (Р: визг; И.: squeal; T.: çığlık) и.
1. Сыр-сыр итеп ҡысҡырған тауыш.
□ Визг. Ҡош-ҡорт сырылдағы. М Сиңерткә
764