Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 790
Поиск по словарям
СӘЙНӘШЕҮ
СӘЙНӘШЕҮ (сәйнәш-) ҡ. урт. ҡар. сәйнәү 1—7. взаимн. от сәйнәү 1—7.
■ Айыу менән алышып, буре менән сәйнәшеп, .. төйәгемде тапҡанмын. «Аҡһаҡ ҡола». Туцәрәктәге буреләр бер-береһеменән сәйнәшәләр, тештәрен шаҡылдаталар, имәнес ырылдайҙар, сыйнайҙар. Т. Ғарипова.
СӘЙРАН I [ғәр. û'j^| (Р.: прогулка; И.: walk; T.: seyran) и. кит.
1. Кешенең күңел асып, тамаша ҡылып йөрөүе, күңел асырға сығыуы. □ Прогулка. Киске сәйран. Иртәнге сәйранға сығыу.
■ Бер ваҡыт батша ҡырға сәйранға сығып китә, бисәһе өйҙә ҡала. Әкиәттән.
2. Кемдеңдер ил буйлап сәйәхәте. □ Путешествие. Мажаралы сәйран. Сәйран итеу. Сәйран ҡылыу. Сәйранға сығыу.
■ Мине туйҙырҙы был тормош, китәм бынан, китәм сәйран. Д. Юлтый.
СӘЙРАН II [ғәр. (Р.: весёлый; И.: merry, cheerful; T.: neşeli) с.
Күңелле, рәхәт. □ Весёлый. Сәйран мәлдәр. Сәйран тормош. ■ Бар ине арзан заман, сәйран заман, хайран заман. Ш. Бабич. Иҫкелектәр мәмләкәтте итер вайран, ике ара сәй эсеуҙәр бигерәк сәйран. М. Ғафури. • Донъя — сәйран, кеше — каруан. Мәҡәл.
СӘЙРАН ИТЕҮ (сәйран ит-) (Р: прогуливаться; И.: take a walk; T.: seyrana çıkmak) ҡ.
1. Күңел асып, тамаша ҡылып йөрөү; күңел асыу. □ Прогуливаться, веселиться. Яланда сәйран итеу. ■ Тәбрикләйҙәр байрам көнөн, итәйек бер сәйран, тиҙәр. С. Ҡудаш.
2. Көн күреү; йәшәү, йөрөү. □ Жить, проживать, обитать, существовать. // Жизнь, житьё, обитание; существование. ■ Һәр бер нәмә ҡыуана, ти, ерҙә сәйран иткәненә. М. Илбаев.
СӘЙРАН ҠЫЛЫУ (сәйран ҡыл ) ҡ. ҡар. сәйран итеү. Сәйран ҡылып йөрөу. Сәйран ҡылырға сығыу. Куцелле сәйран ҡылыу. Рәхәтлектә сәйран ҡылыу.
СӘЙСӘЙНҮК (сәйсәйнүге) и. диал ҡар. сәйнүк 1. Сәйсәйнуккә һыу ҡайнатырға ҡуйыу. Сәйсәйнук һыуы эҫе әле.
СӘЙ ТУҪТАҠ (туҫтағы) и. диал. ҡар. сынаяҡ. Барсалы сәй туҫтаҡ. Сәй туҫтаҡҡа сәй яһау. Сәй туҫтағынан сәй эсеу.
СӘЙУТ (Р: чайот; И.: chayote; T.: kabak, chayote) и. бот.
Ҡауындар ғаиләһенә ҡараған ашарға яраҡлы ҡыяры булған, тропик һәм субтропик климатлы илдәрҙә үҫтерелгән үҫемлек.
□ Чайот (лат. Sechium edule). Сәйут ҡыяры. Сәйут уҫтереу. Сәйут — боронғо ацтек, майя ҡәбиләләрендә билдәле булған уҫемлек.
СӘЙ УТЫ и. диал. ҡар. сәй үләне. Сәй уты уҫкән ер. Сәй уты йыйыу. Сәй утын киптереу.
СӘЙ ҮЛӘНЕ (Р: кипрей; И.: epilobium; T.: yakı otu) и. ҡар. боланут.
Оҙон һабаҡлы, ҡусҡыл ҡыҙыл йәки ал төҫтәге һепертке сәскәле күп йыллыҡ урман үләне. □ Кипрей, иван-чай (лат. Epilobium). Сәй уләне сәскәһе. Сәй уләне ҡайнатып эсеу. Сәй уләнен киптереу. ■ Сәй уләненец бейеклеге 1—1,5 метрға етә, июнь — август айҙарында сәскә ата. В. Ғүмәров.
СӘЙХАНА [фарс. (р: чайхана;
И.: tea house; T.: çayhane) и.
Сәй эсеп, тамаҡ ялғап сыға торған бина.
□ Чайхана. Үзбәк сәйханаһы. Сәйханала сәй эсеу. Яцы сәйхана асҡандар. ■ Юлсылар кисләтеп кенә йәрминкә майҙанының эргәһендә урынлашҡан сәйханаға еттеләр. Р. Өмөтбаев.
СӘЙХАНАЛЫ (Р: с чайханой; И.: having a tea-house; T.: çayhaneli) с.
Сәйханаһы булған. □ С чайханой. Сәйханалы урам. Сәйханалы бина. ■ Суллек уртаһында ултырған бәләкәй сәйханалы ҡышлауҙа туҡтанылар ҙа шунда кемделер көттөләр. Б. Рафиҡов.
СӘЙХАН ЯМҒЫРЫ (Р: первый весенний дождь; И.: first spring rain; T.: ilk bahar yağmuru) и. ҡар. ләйсән.
Яҙҙың беренсе шифалы ямғыры. □ Первый весенний дождь. Сәйхан ямғыры шифаһы. ■ Беренсе ямғырҙы сәйхан ямғыры тип тә атайҙар. «Башҡорт мифоло-гияһы»нан.
790
СӘЙНӘШЕҮ (сәйнәш-) ҡ. урт. ҡар. сәйнәү 1—7. взаимн. от сәйнәү 1—7.
■ Айыу менән алышып, буре менән сәйнәшеп, .. төйәгемде тапҡанмын. «Аҡһаҡ ҡола». Туцәрәктәге буреләр бер-береһеменән сәйнәшәләр, тештәрен шаҡылдаталар, имәнес ырылдайҙар, сыйнайҙар. Т. Ғарипова.
СӘЙРАН I [ғәр. û'j^| (Р.: прогулка; И.: walk; T.: seyran) и. кит.
1. Кешенең күңел асып, тамаша ҡылып йөрөүе, күңел асырға сығыуы. □ Прогулка. Киске сәйран. Иртәнге сәйранға сығыу.
■ Бер ваҡыт батша ҡырға сәйранға сығып китә, бисәһе өйҙә ҡала. Әкиәттән.
2. Кемдеңдер ил буйлап сәйәхәте. □ Путешествие. Мажаралы сәйран. Сәйран итеу. Сәйран ҡылыу. Сәйранға сығыу.
■ Мине туйҙырҙы был тормош, китәм бынан, китәм сәйран. Д. Юлтый.
СӘЙРАН II [ғәр. (Р.: весёлый; И.: merry, cheerful; T.: neşeli) с.
Күңелле, рәхәт. □ Весёлый. Сәйран мәлдәр. Сәйран тормош. ■ Бар ине арзан заман, сәйран заман, хайран заман. Ш. Бабич. Иҫкелектәр мәмләкәтте итер вайран, ике ара сәй эсеуҙәр бигерәк сәйран. М. Ғафури. • Донъя — сәйран, кеше — каруан. Мәҡәл.
СӘЙРАН ИТЕҮ (сәйран ит-) (Р: прогуливаться; И.: take a walk; T.: seyrana çıkmak) ҡ.
1. Күңел асып, тамаша ҡылып йөрөү; күңел асыу. □ Прогуливаться, веселиться. Яланда сәйран итеу. ■ Тәбрикләйҙәр байрам көнөн, итәйек бер сәйран, тиҙәр. С. Ҡудаш.
2. Көн күреү; йәшәү, йөрөү. □ Жить, проживать, обитать, существовать. // Жизнь, житьё, обитание; существование. ■ Һәр бер нәмә ҡыуана, ти, ерҙә сәйран иткәненә. М. Илбаев.
СӘЙРАН ҠЫЛЫУ (сәйран ҡыл ) ҡ. ҡар. сәйран итеү. Сәйран ҡылып йөрөу. Сәйран ҡылырға сығыу. Куцелле сәйран ҡылыу. Рәхәтлектә сәйран ҡылыу.
СӘЙСӘЙНҮК (сәйсәйнүге) и. диал ҡар. сәйнүк 1. Сәйсәйнуккә һыу ҡайнатырға ҡуйыу. Сәйсәйнук һыуы эҫе әле.
СӘЙ ТУҪТАҠ (туҫтағы) и. диал. ҡар. сынаяҡ. Барсалы сәй туҫтаҡ. Сәй туҫтаҡҡа сәй яһау. Сәй туҫтағынан сәй эсеу.
СӘЙУТ (Р: чайот; И.: chayote; T.: kabak, chayote) и. бот.
Ҡауындар ғаиләһенә ҡараған ашарға яраҡлы ҡыяры булған, тропик һәм субтропик климатлы илдәрҙә үҫтерелгән үҫемлек.
□ Чайот (лат. Sechium edule). Сәйут ҡыяры. Сәйут уҫтереу. Сәйут — боронғо ацтек, майя ҡәбиләләрендә билдәле булған уҫемлек.
СӘЙ УТЫ и. диал. ҡар. сәй үләне. Сәй уты уҫкән ер. Сәй уты йыйыу. Сәй утын киптереу.
СӘЙ ҮЛӘНЕ (Р: кипрей; И.: epilobium; T.: yakı otu) и. ҡар. боланут.
Оҙон һабаҡлы, ҡусҡыл ҡыҙыл йәки ал төҫтәге һепертке сәскәле күп йыллыҡ урман үләне. □ Кипрей, иван-чай (лат. Epilobium). Сәй уләне сәскәһе. Сәй уләне ҡайнатып эсеу. Сәй уләнен киптереу. ■ Сәй уләненец бейеклеге 1—1,5 метрға етә, июнь — август айҙарында сәскә ата. В. Ғүмәров.
СӘЙХАНА [фарс. (р: чайхана;
И.: tea house; T.: çayhane) и.
Сәй эсеп, тамаҡ ялғап сыға торған бина.
□ Чайхана. Үзбәк сәйханаһы. Сәйханала сәй эсеу. Яцы сәйхана асҡандар. ■ Юлсылар кисләтеп кенә йәрминкә майҙанының эргәһендә урынлашҡан сәйханаға еттеләр. Р. Өмөтбаев.
СӘЙХАНАЛЫ (Р: с чайханой; И.: having a tea-house; T.: çayhaneli) с.
Сәйханаһы булған. □ С чайханой. Сәйханалы урам. Сәйханалы бина. ■ Суллек уртаһында ултырған бәләкәй сәйханалы ҡышлауҙа туҡтанылар ҙа шунда кемделер көттөләр. Б. Рафиҡов.
СӘЙХАН ЯМҒЫРЫ (Р: первый весенний дождь; И.: first spring rain; T.: ilk bahar yağmuru) и. ҡар. ләйсән.
Яҙҙың беренсе шифалы ямғыры. □ Первый весенний дождь. Сәйхан ямғыры шифаһы. ■ Беренсе ямғырҙы сәйхан ямғыры тип тә атайҙар. «Башҡорт мифоло-гияһы»нан.
790