Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 791
Поиск по словарям
сәйәсәт
СӘЙХУР [фарс. l^] (Р-: любитель чая; И.: tea addict; T.: çay seven) c.
Сәй яратҡан, сәйҙе күп эскән. □ Любитель чая. Сәйхур кеше. Сәйхур малай.
■ Ирҙәрҙең дә шул тиклем сәйхуры булыр икән! Н. Мусин. Бабай ярайһы ғына сәйхур кеше ине. В. Исхаҡов.
СӘЙ-ШӘКӘР (Р.: чай и сладости; И.: tea and sweets; T.: çay ve tatlılar) и. йыйн.
Сәй менән шәкәр. □ Чай и сладости. Сәй-шәкәр алыу. Сәй-шәкәргә барып килеу.
■ Сажидә өләсәһенә һирәкләп сәй-шәкәр, яулыҡ, күлдәклек кеуек әйберҙәр ебәреп торорға ла аҡсаһын арттыра. Н. Мусин.
СӘЙ-ШӘКӘРЛЕК (Р: для чая и сладости; И.: for tea and sweets; T.: çay ve tatlılar için) с. йыйн.
Сәй менән шәкәр өсөн. □ Для чая и сладости. Сәй-шәкәрлек аҡса биреу. Сәй-шәкәрлек аҡса эшләу. И Мотаһар ҡул араһына ингәнсе, сәй-шәкәрлек аҡсалары ла булманы. Д. Бүләков.
СӘЙӘР [ғәр. jU- ‘хәрәкәтсән’] (Р: подвижный; И.: mobile; T.: hareketli) с. иҫк.
1. Һәр ваҡыт хәрәкәттә булған, йөрөгән кешегә йәки нәмәгә ҡарата әйтелә. □ Подвижный, динамичный. Сәйәр еле. Сәйәр ҡатын. Сәйәр куренеш. Сәйәр кешегә әйләнеу.
2. Күҙәтеп, тамаша ҡылып тороусы.
□ Любопытный. Сәйәр әбейҙәр. Сәйәр бала.
СӘЙӘР ИТЕҮ (сәйәр ит-) (Р: наблюдать; И.: observe; T.: gözlemek) ҡ.
Нимәнелер күҙәтеү, тамаша ҡылыу.
□ Наблюдать. Сәйәр итеп тороу. Сәйәр итә башлау. Сәйәр итеп сыҡты. ■ [Фәхерле-банат — Йыһаншаға:] Беҙҙә һеҙҙең кеуек икенсе ҡат куктәрҙе сәйәр иткән әҙәмдәр менән һөйләшерлек кешем дә юҡтыр. 3. Һаҙый.
СӘЙӘР ҠЫЛЫУ (сәйәр ҡыл-) ҡ. ҡар. сәйәр итеү. Сәйәр ҡылып йөрөу. Сәйәр ҡылып килеу. Сәйәр ҡылып ултырыу.
СӘЙӘРСЕ (Р: наблюдатель; И.: observer; T.: gözlemci) и. иҫк. ҡар. күҙәтеүсе.
Тамаша ҡылыусы, тирә-йүнде байҡап тороусы; сәйәр. □ Наблюдатель (лицо, занятое наблюдением за кем, чем). Сәйәрсегә
әйләнеу. Сәйәрсе булыу. ■ [Тауҙар] байтаҡ ваҡыттар уҙ тирәләрендәге халыҡтарҙың хәят майҙанындағы ярыштарына сәйәрсе булып торғандарҙыр. Яр. Вәлиев.
СӘЙӘСИ [ғәр. (Р.: политический; И.: political; T.: siyasi) с.
1. Сәйәсәткә мөнәсәбәтле; политик.
□ Политический. Сәйәси булек. Сәйәси етәкселек. Сәйәси хәл. Сәйәси эш. К Крәҫтиәндәргә паспорт бирә башланылар, төрмәләрҙән сәйәси тотҡондар ҡайта. Т. Ғарипова. Беҙҙең был әлкәләге сәйәси эшебеҙ куп яҡлы һәм һығылмалы булырға тейеш.
3. Ураҡсин.
2. Сәйәсәтте (1) тормошҡа, ғәмәлгә ашырған. □ Политический. Сәйәси партия. Сәйәси эшмәкәр. ■ Мөхәррәм иһә уның [Тибаттың] сәйәси йөкмәткеле яҙмаларҙың асылына тиҙ төшөнә барыуына ҡыуанып ултырҙы. Ж. Кейекбаев. Бюро ағзалары, сәйәси өлгөргәнлек курһәтеп, ҡарар өсөн берҙәм тауыш бирҙе. Р. Өмөтбаев.
3. Дәүләт, хоҡуҡ принциптарына бәйле.
□ Политический. Сәйәси ҡоролош. Сәйәси режим. Я Дәуләт йә сәйәси йәмғиәт тарафынан ҡыйырһытылмаһа ла, тирә-йун, уҙ мөхитендә йәберһетелеп уҫкән кешеләр бөтә тирә-йунгә, кешелеккә усле булалар. С. Ильясов. Вайымһыҙлыҡ илдәге сәйәси тормоштоң йомшарыу ына, .. коррупцияға бирелеуенә, йәмғиәттең икегә буленеуенә килтерә. Н. Мусин.
4. Дәүләт сәйәсәтен, дәүләттәге йәшәп килгән ҡоролош нигеҙен ҡаҡшатыу менән бәйле. □ Политический. Сәйәси енәйәт. Сәйәси провокация.
СӘЙӘСМӘН (Р.: политик; И.: politician; T: politikacı) и.
Сәйәсәт менән шөғөлләнгән кеше, сәйәси эшмәкәр. □ Политик. Билдәле сәйәсмән. ■ Яҙыусы сәйәсмән дә, тарихсы ла, философ та булырға тейеш, тигән фекерҙе уртаҡлашһа ла, Ринат Камал ижадсының, тәу сиратта һәм иң мөһиме, рәссам-психолог булырға тейешлегенә баҫым яһай. Г. Гәрәева.
СӘЙӘСӘТ [ғәр. cLbuK-j (Р: политика; И.: politics; policy; T: siyaset) и.
791
СӘЙХУР [фарс. l^] (Р-: любитель чая; И.: tea addict; T.: çay seven) c.
Сәй яратҡан, сәйҙе күп эскән. □ Любитель чая. Сәйхур кеше. Сәйхур малай.
■ Ирҙәрҙең дә шул тиклем сәйхуры булыр икән! Н. Мусин. Бабай ярайһы ғына сәйхур кеше ине. В. Исхаҡов.
СӘЙ-ШӘКӘР (Р.: чай и сладости; И.: tea and sweets; T.: çay ve tatlılar) и. йыйн.
Сәй менән шәкәр. □ Чай и сладости. Сәй-шәкәр алыу. Сәй-шәкәргә барып килеу.
■ Сажидә өләсәһенә һирәкләп сәй-шәкәр, яулыҡ, күлдәклек кеуек әйберҙәр ебәреп торорға ла аҡсаһын арттыра. Н. Мусин.
СӘЙ-ШӘКӘРЛЕК (Р: для чая и сладости; И.: for tea and sweets; T.: çay ve tatlılar için) с. йыйн.
Сәй менән шәкәр өсөн. □ Для чая и сладости. Сәй-шәкәрлек аҡса биреу. Сәй-шәкәрлек аҡса эшләу. И Мотаһар ҡул араһына ингәнсе, сәй-шәкәрлек аҡсалары ла булманы. Д. Бүләков.
СӘЙӘР [ғәр. jU- ‘хәрәкәтсән’] (Р: подвижный; И.: mobile; T.: hareketli) с. иҫк.
1. Һәр ваҡыт хәрәкәттә булған, йөрөгән кешегә йәки нәмәгә ҡарата әйтелә. □ Подвижный, динамичный. Сәйәр еле. Сәйәр ҡатын. Сәйәр куренеш. Сәйәр кешегә әйләнеу.
2. Күҙәтеп, тамаша ҡылып тороусы.
□ Любопытный. Сәйәр әбейҙәр. Сәйәр бала.
СӘЙӘР ИТЕҮ (сәйәр ит-) (Р: наблюдать; И.: observe; T.: gözlemek) ҡ.
Нимәнелер күҙәтеү, тамаша ҡылыу.
□ Наблюдать. Сәйәр итеп тороу. Сәйәр итә башлау. Сәйәр итеп сыҡты. ■ [Фәхерле-банат — Йыһаншаға:] Беҙҙә һеҙҙең кеуек икенсе ҡат куктәрҙе сәйәр иткән әҙәмдәр менән һөйләшерлек кешем дә юҡтыр. 3. Һаҙый.
СӘЙӘР ҠЫЛЫУ (сәйәр ҡыл-) ҡ. ҡар. сәйәр итеү. Сәйәр ҡылып йөрөу. Сәйәр ҡылып килеу. Сәйәр ҡылып ултырыу.
СӘЙӘРСЕ (Р: наблюдатель; И.: observer; T.: gözlemci) и. иҫк. ҡар. күҙәтеүсе.
Тамаша ҡылыусы, тирә-йүнде байҡап тороусы; сәйәр. □ Наблюдатель (лицо, занятое наблюдением за кем, чем). Сәйәрсегә
әйләнеу. Сәйәрсе булыу. ■ [Тауҙар] байтаҡ ваҡыттар уҙ тирәләрендәге халыҡтарҙың хәят майҙанындағы ярыштарына сәйәрсе булып торғандарҙыр. Яр. Вәлиев.
СӘЙӘСИ [ғәр. (Р.: политический; И.: political; T.: siyasi) с.
1. Сәйәсәткә мөнәсәбәтле; политик.
□ Политический. Сәйәси булек. Сәйәси етәкселек. Сәйәси хәл. Сәйәси эш. К Крәҫтиәндәргә паспорт бирә башланылар, төрмәләрҙән сәйәси тотҡондар ҡайта. Т. Ғарипова. Беҙҙең был әлкәләге сәйәси эшебеҙ куп яҡлы һәм һығылмалы булырға тейеш.
3. Ураҡсин.
2. Сәйәсәтте (1) тормошҡа, ғәмәлгә ашырған. □ Политический. Сәйәси партия. Сәйәси эшмәкәр. ■ Мөхәррәм иһә уның [Тибаттың] сәйәси йөкмәткеле яҙмаларҙың асылына тиҙ төшөнә барыуына ҡыуанып ултырҙы. Ж. Кейекбаев. Бюро ағзалары, сәйәси өлгөргәнлек курһәтеп, ҡарар өсөн берҙәм тауыш бирҙе. Р. Өмөтбаев.
3. Дәүләт, хоҡуҡ принциптарына бәйле.
□ Политический. Сәйәси ҡоролош. Сәйәси режим. Я Дәуләт йә сәйәси йәмғиәт тарафынан ҡыйырһытылмаһа ла, тирә-йун, уҙ мөхитендә йәберһетелеп уҫкән кешеләр бөтә тирә-йунгә, кешелеккә усле булалар. С. Ильясов. Вайымһыҙлыҡ илдәге сәйәси тормоштоң йомшарыу ына, .. коррупцияға бирелеуенә, йәмғиәттең икегә буленеуенә килтерә. Н. Мусин.
4. Дәүләт сәйәсәтен, дәүләттәге йәшәп килгән ҡоролош нигеҙен ҡаҡшатыу менән бәйле. □ Политический. Сәйәси енәйәт. Сәйәси провокация.
СӘЙӘСМӘН (Р.: политик; И.: politician; T: politikacı) и.
Сәйәсәт менән шөғөлләнгән кеше, сәйәси эшмәкәр. □ Политик. Билдәле сәйәсмән. ■ Яҙыусы сәйәсмән дә, тарихсы ла, философ та булырға тейеш, тигән фекерҙе уртаҡлашһа ла, Ринат Камал ижадсының, тәу сиратта һәм иң мөһиме, рәссам-психолог булырға тейешлегенә баҫым яһай. Г. Гәрәева.
СӘЙӘСӘТ [ғәр. cLbuK-j (Р: политика; И.: politics; policy; T: siyaset) и.
791