Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 795
Поиск по словарям
СӘКҮШКӘҺЕҘ
2. Башҡорттарҙың элекке ғәскәри кейеме. □ Одеяние башкирских воинов.
■ Әрмеләрҙә беҙ йоҡлайбыҙ, тар сәкмәнде ябынып. Халыҡ йырынан.
СӘКРАН [ғәр. (Р.: пьяный; И.: drunken; T.: sarhoş) с. иҫк. ҡар. иҫерек.
Иҫерткес эсемлек тәьҫирендәге; айныҡ түгел. □ Пьяный. М Бер заман әһле сәғәҙәт мәжлесендә булманым, хәмре ғәфләттән башым сәкран икәндер — белмәнем. Һ. Сәлихов.
СӘКСӘК (сәксәге) (Р.: чак-чак; И.: Bashkir national pastry, titbits cooked in oil; T.: baursak) и. кул.
1. Йомортҡаға баҫылған ҡамырҙан ваҡ-ваҡ ҡына итеп ҡырҡып, майҙа ҡайнатып бешерелеп, балға ҡатырылған ашамлыҡ.
□ Чак-чак (кушанье из мелких кусочков теста, жаренных в топлёном масле или жиру и залитых мёдом). Баллы сәксәк. Сәксәк бешереу. Ҡустәнәскә сәксәк ебәреу.
■ Ашъяулыҡтың икенсе яҡ ситендә ҡурмас, талҡан, ҡоймаҡ, бауырһаҡ, сәксәк һәм бәлеш өйөлгән. Я. Хамматов.
2. диал. Йомортҡаға баҫылған ҡамырҙан ваҡ-ваҡ ҡына йомро итеп ҡырҡҡылап, майҙа ҡайнатып бешерелгән ашамлыҡ, бауырһаҡ.
□ Баурсак (сваренные в масле кусочки теста, замешенного на яйцах). Сәксәк өсөн ҡамыр баҫыу. Сәксәк бешереу ҡаҙаны.
3. этн. Бәхет, байлыҡ, муллыҡ билдәһен аңлатҡан туй йолаһы ашы. □ Чак-чак (ритуальное блюдо, сопровождающее свадебный обряд). Килен сәйенә тәғәйен сәксәк. Туй йыуасаһына сәксәк бешереу. ■ Сәксәк уңһа, йәш ғаилә лә киләсәктә гел уңып бәхетле йәшәр, тип юрағандар. Экспедиция материалдарынан. «Кейәу сәксәге», — тип, кейәуҙең әсәһе өҫтәлгә сәксәк ҡуйҙы. Картотека фондынан.
СӘК-СӘК (Р.: подражание повторяющемуся отрывистому звуку удара по твёрдому предмету; И.: clippety-clop; T.: şak şak) оҡш.
Ҡабат-ҡабат сәк иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание повторяющемуся отрывистому звуку удара по твёрдому
предмету. Сәк-сәк итеу. Сәк-сәк килеу. Сәксәк иткән тауыш сыға. Н Сәк-сәк иткән тауышҡа бал ҡорто кусе һарыуысты тиҙ һарый. Экспедиция материалдарынан.
СӘКСӘККӘ ЙЫЙЫУ (Р.: угощение в последний день свадьбы; И.: nuptials treat; T.: düğünün son gün yemek ikramı) и. этн.
Туйҙың һуңғы көнөндә сәйгә ҡунаҡ саҡырыу. □ Угощение в последний день свадьбы. Курше-куләнде сәксәккә йыйыу. Ауыл инәйҙәрен сәксәккә йыйыу. Ҡатын -ҡыҙҙарҙы сәксәккә йыйыу.
СӘКҮНӘЙ (Р: непостоянный; И.: changeable; T.: kararsız) с. диал. ҡар. аумаҡай.
Бер һүҙҙә, бер тарафта тормай, төрлө яҡҡа ауыусан. □ Непостоянный, изменчивый, неустойчивый, слабохарактерный. Сәкунәй кеше. Сәкунәй курше. Сәкунәй ир.
СӘКҮШКӘ [рус. чека\ (Р: чека; И.: axlepin; T.: dingil) и. ҡар. сикәсөй.
1. Арба тәгәрмәсенең күсәрендәге махсус тишеккә болт урынына тығылған ағас йә башҡа материалдан булған үҙәк. □ Чека (на оси телеги). Арба сәкушкәһе. Сәкушкә алыштырыу. Сәкушкә яңыртыу. Сәкушкә йунәтеу.
2. диал. Бер литрҙың дүрттән бер өлөшө һалынған ниндәй ҙә булһа эсемлекле шешә (куберәк спиртлы эсемлек хаҡында). □ Че-кушка. ■ Сөнки төҙөлөшкә элек завод тотҡан кешенән алып бер сәкушкә хәмергә иҫе китеп йөрөгән зимакка тиклем йыйылған. И. Ғиззәтуллин.
СӘКҮШКӘЛЕ (Р: с чекой; И.: having ап axle-pin; T: dingilli) с.
Сәкүшкәһе булған. □ С чекой (на оси телеги). Сәкушкәле арба. Ҡарағас сәкушкәле тәгәрмәс.
СӘКҮШКӘҺЕҘ (Р: без чеки; И.: without an axle-pin; T.: dingilsiz) c.
Сәкүшкәһе булмаған. □ Без чеки (на оси телеги). Сәкушкәһеҙ арба. Сәкүшкәһеҙ тәгәрмәс. ■ Бынан ун биш-егерме йыл элек кенә тимер сәкушкәһеҙ арба еккән аралыҡҡа машина бирәләр тигән һуҙ, нисектер, ҡолаҡҡа ятмайыраҡ тора. И. Ғиззәтуллин.
795
2. Башҡорттарҙың элекке ғәскәри кейеме. □ Одеяние башкирских воинов.
■ Әрмеләрҙә беҙ йоҡлайбыҙ, тар сәкмәнде ябынып. Халыҡ йырынан.
СӘКРАН [ғәр. (Р.: пьяный; И.: drunken; T.: sarhoş) с. иҫк. ҡар. иҫерек.
Иҫерткес эсемлек тәьҫирендәге; айныҡ түгел. □ Пьяный. М Бер заман әһле сәғәҙәт мәжлесендә булманым, хәмре ғәфләттән башым сәкран икәндер — белмәнем. Һ. Сәлихов.
СӘКСӘК (сәксәге) (Р.: чак-чак; И.: Bashkir national pastry, titbits cooked in oil; T.: baursak) и. кул.
1. Йомортҡаға баҫылған ҡамырҙан ваҡ-ваҡ ҡына итеп ҡырҡып, майҙа ҡайнатып бешерелеп, балға ҡатырылған ашамлыҡ.
□ Чак-чак (кушанье из мелких кусочков теста, жаренных в топлёном масле или жиру и залитых мёдом). Баллы сәксәк. Сәксәк бешереу. Ҡустәнәскә сәксәк ебәреу.
■ Ашъяулыҡтың икенсе яҡ ситендә ҡурмас, талҡан, ҡоймаҡ, бауырһаҡ, сәксәк һәм бәлеш өйөлгән. Я. Хамматов.
2. диал. Йомортҡаға баҫылған ҡамырҙан ваҡ-ваҡ ҡына йомро итеп ҡырҡҡылап, майҙа ҡайнатып бешерелгән ашамлыҡ, бауырһаҡ.
□ Баурсак (сваренные в масле кусочки теста, замешенного на яйцах). Сәксәк өсөн ҡамыр баҫыу. Сәксәк бешереу ҡаҙаны.
3. этн. Бәхет, байлыҡ, муллыҡ билдәһен аңлатҡан туй йолаһы ашы. □ Чак-чак (ритуальное блюдо, сопровождающее свадебный обряд). Килен сәйенә тәғәйен сәксәк. Туй йыуасаһына сәксәк бешереу. ■ Сәксәк уңһа, йәш ғаилә лә киләсәктә гел уңып бәхетле йәшәр, тип юрағандар. Экспедиция материалдарынан. «Кейәу сәксәге», — тип, кейәуҙең әсәһе өҫтәлгә сәксәк ҡуйҙы. Картотека фондынан.
СӘК-СӘК (Р.: подражание повторяющемуся отрывистому звуку удара по твёрдому предмету; И.: clippety-clop; T.: şak şak) оҡш.
Ҡабат-ҡабат сәк иткән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание повторяющемуся отрывистому звуку удара по твёрдому
предмету. Сәк-сәк итеу. Сәк-сәк килеу. Сәксәк иткән тауыш сыға. Н Сәк-сәк иткән тауышҡа бал ҡорто кусе һарыуысты тиҙ һарый. Экспедиция материалдарынан.
СӘКСӘККӘ ЙЫЙЫУ (Р.: угощение в последний день свадьбы; И.: nuptials treat; T.: düğünün son gün yemek ikramı) и. этн.
Туйҙың һуңғы көнөндә сәйгә ҡунаҡ саҡырыу. □ Угощение в последний день свадьбы. Курше-куләнде сәксәккә йыйыу. Ауыл инәйҙәрен сәксәккә йыйыу. Ҡатын -ҡыҙҙарҙы сәксәккә йыйыу.
СӘКҮНӘЙ (Р: непостоянный; И.: changeable; T.: kararsız) с. диал. ҡар. аумаҡай.
Бер һүҙҙә, бер тарафта тормай, төрлө яҡҡа ауыусан. □ Непостоянный, изменчивый, неустойчивый, слабохарактерный. Сәкунәй кеше. Сәкунәй курше. Сәкунәй ир.
СӘКҮШКӘ [рус. чека\ (Р: чека; И.: axlepin; T.: dingil) и. ҡар. сикәсөй.
1. Арба тәгәрмәсенең күсәрендәге махсус тишеккә болт урынына тығылған ағас йә башҡа материалдан булған үҙәк. □ Чека (на оси телеги). Арба сәкушкәһе. Сәкушкә алыштырыу. Сәкушкә яңыртыу. Сәкушкә йунәтеу.
2. диал. Бер литрҙың дүрттән бер өлөшө һалынған ниндәй ҙә булһа эсемлекле шешә (куберәк спиртлы эсемлек хаҡында). □ Че-кушка. ■ Сөнки төҙөлөшкә элек завод тотҡан кешенән алып бер сәкушкә хәмергә иҫе китеп йөрөгән зимакка тиклем йыйылған. И. Ғиззәтуллин.
СӘКҮШКӘЛЕ (Р: с чекой; И.: having ап axle-pin; T: dingilli) с.
Сәкүшкәһе булған. □ С чекой (на оси телеги). Сәкушкәле арба. Ҡарағас сәкушкәле тәгәрмәс.
СӘКҮШКӘҺЕҘ (Р: без чеки; И.: without an axle-pin; T.: dingilsiz) c.
Сәкүшкәһе булмаған. □ Без чеки (на оси телеги). Сәкушкәһеҙ арба. Сәкүшкәһеҙ тәгәрмәс. ■ Бынан ун биш-егерме йыл элек кенә тимер сәкушкәһеҙ арба еккән аралыҡҡа машина бирәләр тигән һуҙ, нисектер, ҡолаҡҡа ятмайыраҡ тора. И. Ғиззәтуллин.
795