Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 814
Поиск по словарям
СӘҢГЕЛДӘК БЕТЕҮ
вешивают колыбель. Сәңгелдәк ағасы элеу. Сәңгелдәк ағасын нығытып ҡағыу.
СӘҢГЕЛДӘК БЕТЕҮЕ (Р.: колыбельный оберег; И.: cradle mascot; T.: muska) и. миф.
Баланы, уның ятҡан урынын ен-пәрей, зәхмәттәрҙән һаҡлаусы әйбер. □ Колыбельный оберег. ■ Сәңгелдәктең дурт мөйөшөнә бетеу тағалар: йоҡо бетеуе — йәшел, иламау өсөн — ҡыҙыл бетеу, аҡыл, тәуфиҡ бетеуе — аҡ, һаулыҡ бетеуе зәңгәр була. «Башҡорт мифологияһы»нан.
СӘҢГЕЛДӘК ЙЫРЫ (Р.: колыбельная; И.: cradle song; T.: ninni) и. диал. ҡар. бишек йыры.
1. Балаларҙы йоҡлатҡанда йырланған йыр. □ Колыбельная. Моңло сәңгелдәк йыры. Сәңгелдәк йырын ишетеу. Сәңгелдәк йыры ҡолаҡҡа салынды.
2. миф. Бала яҙмышын, киләсәген юрау, бәхет, тәүфиҡ, һаулыҡ теләү йыры. □ Колыбельная песня (в башкирской народной культуре направлена на проецирование судьбы ). Сәңгелдәк йыры моңо.
СӘҢГЕЛДӘК СЫМЫЛДЫҒЫ (Р: по лог люльки; И.: cradle bed curtain; T.: beşiğin perdesi) u.
Сатыр рәүешле итеп сәңгелдәкте өҫтән үк ҡаплатып төшөрөлгән йоҡа ғына шаршау. □ Полог люльки. Аҡ ебәктән сәңгелдәк сымылдығы тектереу. Сәңгелдәк сымылдығын асып ҡуйыу. Сәңгелдәк сымылдығын елләтеп алыу.
СӘҢГЕЛДӘК УРЛАУ (Р: обряд ритуального похищения колыбели; И.: rite of kidnapping cradle; T.: bir tür gelenek) и. миф.
Ен-пәрейҙәрҙе, зәхмәт-кирәмәттәрҙе алдатыу өсөн үткәрелгән йола атамаһы. □ Обряд ритуального похищения колыбели с целью обмана злых духов. Сәңгелдәк урлау йолаһы. ■ Бала ныҡ асырғанып илаһа, сәңгелдәк урлау уткәргәндәр. «Башҡорт мифологияһы»нан.
СӘҢГЕЛДӘТЕҮ (сәңгелдәт-) (Р: слегка качать; И.: wobble; T.: sallamak) ҡ.
Ян-яҡҡа йәки аҫҡа-өҫкә талғын ғына һелкетеү; бәүетеү, бәүелтеү. □ Слегка качать, покачивать. Сәңгелдәтеп ҡуйыу.
Сәңгелдәтә башлау. Сәңгелдәтеп тороу. ■ Аттың барышы менән .. сәңгелдәткәнгә Аҡназар тәуҙә ҡалғып, һуңғараҡ ойоп китте. Ғ. Дәүләтшин. Башҡынайым минең бик ауырта, сәңгелдәтмәй барсы көймәмде. Халыҡ йырынан.
СӘҢГЕЛДӘҮ (сәңгелдә ) (Р: слегка ка чаться; И.: swing slightly; T.: sallanmak) ҡ.
Ян-яҡҡа йәки аҫҡа-өҫкә талғын ғына һелкенеү; бәүелеү. □ Слегка качаться. Сәңгелдәп ятҡан һаҙлыҡ. Сәңгелдәп тора. Һәлмәк кенә сәңгелдәу. ■ Йомшаҡ ҡына сәңгелдәп барған сағыбыҙҙа санабыҙ бер һалыуға төшөп китте. Ғ. Дәүләтшин.
СӘҢГЕМ-СӨҢГӨМ (Р: тревожный; И.: troublous; T.: kuşkulu) с.
Ҡолаҡтан ҡолаҡҡа йөрөгән, ғәҙәттә, ниндәйҙер шомло, йәшертен (һуҙ, хәбәргә ҡарата). □ Тревожный; зловещий. Сәңгем-сөңгөм хәбәр. Сәңгем-сөңгөм һуҙ. Сәңгем-сөңгөм һөйләшеу. И Халыҡ араһында сәңгем-сөңгөм әңгәмәләр кубәйҙе. Ошо айҡанлы ауыл ҡырҡа икегә айырылды. Т. Хәйбуллин.
СӘҢГЕР I с. ҡар. сәңгел I, 1—3. Сәңгер тауыш. Сәңгер һыуыҡ. Сәңгер ҡыҙыл.
СӘҢГЕР II (Р: безымянный палец; И.: ring finger; T.: adsız parmak) и. анат. диал.
Урта бармаҡ менән сәтәкәй бармаҡ араһында тороусы бармаҡ атамаһы; сығанаҡ бармаҡ. □ Безымянный палец. Уң ҡулдың сәңгеренә йәрәшеу йөҙөгө кейәләр. Сәңгер бармағына кактус энәһе кергән. Сәңгер бармаҡтан ҡан алалар.
СӘҢГЕРСӘЙ (Р: нижнее ребро; И.: caudalis rib; T.: alt kaburga) и. анат. диал.
Кимерсәк ҡабырға. □ Нижнее ребро. Сәңгерсәйе һынған. Сәнгерсәйе сатнаған.
СӘҢГЕРСӘК I (сәңгерсәге) и. диал. ҡар. сәңгер II. Сәңгерсәгендә алтын балдаҡ. Сәңгерсәккә йөҙөк кейеу.
СӘҢГЕРСӘК II (сәңгерсәге) (Р: книжка; И.: third stomach; T.: kırkbayır) и. диал. ҡар. ҡатлансыҡ.
Көйшәүсе малдың ашҡаҙанындағы өсөнсө бүлек; ҡатлы ҡарын. □ Книжка (часть желудка у жвачных животных). Сәң-
814
вешивают колыбель. Сәңгелдәк ағасы элеу. Сәңгелдәк ағасын нығытып ҡағыу.
СӘҢГЕЛДӘК БЕТЕҮЕ (Р.: колыбельный оберег; И.: cradle mascot; T.: muska) и. миф.
Баланы, уның ятҡан урынын ен-пәрей, зәхмәттәрҙән һаҡлаусы әйбер. □ Колыбельный оберег. ■ Сәңгелдәктең дурт мөйөшөнә бетеу тағалар: йоҡо бетеуе — йәшел, иламау өсөн — ҡыҙыл бетеу, аҡыл, тәуфиҡ бетеуе — аҡ, һаулыҡ бетеуе зәңгәр була. «Башҡорт мифологияһы»нан.
СӘҢГЕЛДӘК ЙЫРЫ (Р.: колыбельная; И.: cradle song; T.: ninni) и. диал. ҡар. бишек йыры.
1. Балаларҙы йоҡлатҡанда йырланған йыр. □ Колыбельная. Моңло сәңгелдәк йыры. Сәңгелдәк йырын ишетеу. Сәңгелдәк йыры ҡолаҡҡа салынды.
2. миф. Бала яҙмышын, киләсәген юрау, бәхет, тәүфиҡ, һаулыҡ теләү йыры. □ Колыбельная песня (в башкирской народной культуре направлена на проецирование судьбы ). Сәңгелдәк йыры моңо.
СӘҢГЕЛДӘК СЫМЫЛДЫҒЫ (Р: по лог люльки; И.: cradle bed curtain; T.: beşiğin perdesi) u.
Сатыр рәүешле итеп сәңгелдәкте өҫтән үк ҡаплатып төшөрөлгән йоҡа ғына шаршау. □ Полог люльки. Аҡ ебәктән сәңгелдәк сымылдығы тектереу. Сәңгелдәк сымылдығын асып ҡуйыу. Сәңгелдәк сымылдығын елләтеп алыу.
СӘҢГЕЛДӘК УРЛАУ (Р: обряд ритуального похищения колыбели; И.: rite of kidnapping cradle; T.: bir tür gelenek) и. миф.
Ен-пәрейҙәрҙе, зәхмәт-кирәмәттәрҙе алдатыу өсөн үткәрелгән йола атамаһы. □ Обряд ритуального похищения колыбели с целью обмана злых духов. Сәңгелдәк урлау йолаһы. ■ Бала ныҡ асырғанып илаһа, сәңгелдәк урлау уткәргәндәр. «Башҡорт мифологияһы»нан.
СӘҢГЕЛДӘТЕҮ (сәңгелдәт-) (Р: слегка качать; И.: wobble; T.: sallamak) ҡ.
Ян-яҡҡа йәки аҫҡа-өҫкә талғын ғына һелкетеү; бәүетеү, бәүелтеү. □ Слегка качать, покачивать. Сәңгелдәтеп ҡуйыу.
Сәңгелдәтә башлау. Сәңгелдәтеп тороу. ■ Аттың барышы менән .. сәңгелдәткәнгә Аҡназар тәуҙә ҡалғып, һуңғараҡ ойоп китте. Ғ. Дәүләтшин. Башҡынайым минең бик ауырта, сәңгелдәтмәй барсы көймәмде. Халыҡ йырынан.
СӘҢГЕЛДӘҮ (сәңгелдә ) (Р: слегка ка чаться; И.: swing slightly; T.: sallanmak) ҡ.
Ян-яҡҡа йәки аҫҡа-өҫкә талғын ғына һелкенеү; бәүелеү. □ Слегка качаться. Сәңгелдәп ятҡан һаҙлыҡ. Сәңгелдәп тора. Һәлмәк кенә сәңгелдәу. ■ Йомшаҡ ҡына сәңгелдәп барған сағыбыҙҙа санабыҙ бер һалыуға төшөп китте. Ғ. Дәүләтшин.
СӘҢГЕМ-СӨҢГӨМ (Р: тревожный; И.: troublous; T.: kuşkulu) с.
Ҡолаҡтан ҡолаҡҡа йөрөгән, ғәҙәттә, ниндәйҙер шомло, йәшертен (һуҙ, хәбәргә ҡарата). □ Тревожный; зловещий. Сәңгем-сөңгөм хәбәр. Сәңгем-сөңгөм һуҙ. Сәңгем-сөңгөм һөйләшеу. И Халыҡ араһында сәңгем-сөңгөм әңгәмәләр кубәйҙе. Ошо айҡанлы ауыл ҡырҡа икегә айырылды. Т. Хәйбуллин.
СӘҢГЕР I с. ҡар. сәңгел I, 1—3. Сәңгер тауыш. Сәңгер һыуыҡ. Сәңгер ҡыҙыл.
СӘҢГЕР II (Р: безымянный палец; И.: ring finger; T.: adsız parmak) и. анат. диал.
Урта бармаҡ менән сәтәкәй бармаҡ араһында тороусы бармаҡ атамаһы; сығанаҡ бармаҡ. □ Безымянный палец. Уң ҡулдың сәңгеренә йәрәшеу йөҙөгө кейәләр. Сәңгер бармағына кактус энәһе кергән. Сәңгер бармаҡтан ҡан алалар.
СӘҢГЕРСӘЙ (Р: нижнее ребро; И.: caudalis rib; T.: alt kaburga) и. анат. диал.
Кимерсәк ҡабырға. □ Нижнее ребро. Сәңгерсәйе һынған. Сәнгерсәйе сатнаған.
СӘҢГЕРСӘК I (сәңгерсәге) и. диал. ҡар. сәңгер II. Сәңгерсәгендә алтын балдаҡ. Сәңгерсәккә йөҙөк кейеу.
СӘҢГЕРСӘК II (сәңгерсәге) (Р: книжка; И.: third stomach; T.: kırkbayır) и. диал. ҡар. ҡатлансыҡ.
Көйшәүсе малдың ашҡаҙанындағы өсөнсө бүлек; ҡатлы ҡарын. □ Книжка (часть желудка у жвачных животных). Сәң-
814