Академический словарь башкирского языка. Том VII. Страница 817
Поиск по словарям
СӘПКЕ
белдергән һүҙ. □ Шлёп! (подражание звуку шлепка). Сәп иттереп сикәгә һуғыу. Сәп итеп ҡалыу. Сәп сикәгә! Сәп килеп тейҙе. ■ Ҡалҡыуыс сәп итеп кул өҫтөнә килеп тә төшә. М. Кәрим.
2. Ауыҙҙы, иренде ҡапыл асып йомғанда сыҡҡан нескә тауышты белдергән һүҙ.
□ Чмок! (подражание звуку чмоканья губами). Сәп иттереп сикәһенән убеп алды. • Аяғың тәп итмәй — ауыҙың сәп итмәй. Мәҡәл.
СӘПЕК I с. диал. ҡар. сибек I, 1. Сәпек бала. Сәпек кеше. Сәпек кенә бесәй балаһы. Сәпек игеҙ бәрәстәр. Куҙҙәре лә асылмаған сәпек көсөктәр.
СӘПЕК II р. диал. ҡар. сибек II, 1. Бейәнең ҡолоно сәпек булып тыуған. Сәпеккә әйләнеу. Сәпек итеп бәйләу.
СӘПЕЛДӘМӘ и. диал. ҡар. сәперт. Сә-пелдәмәлә һыу инеу. Сәпелдәмәгә өйрәк бәпкәләрен төшөрөу. Сәпелдәмә тулы ваҡ бала-саға йөрөй.
СӘПЕЛДӘТЕҮ (сәпелдәт-) (Р.: плескать; И.: splash; T.: suya çarpmak) ҡ.
1. Сәп-сәп иттереү; сәп-сәп тигән тауыш сығарыу. □ Плескать, всплёскивать воду. Бысраҡты сәпелдәтеу. Ҡулды сәпелдәтеу. Сәпелдәтеп йөҙөу. һыуҙы сәпелдәтеу. ■ Ғәйзулла, уҡмашҡан ләпәкәйҙәрҙе сәпелдәтеп һуға-һуға, ҡайын башынан ергә һикерҙе. Я. Хамматов.
2. Еүеш ирен менән сәп-сәп иттереү.
□ Чмокать. Ауыҙҙы сәпелдәтеу. Сәпелдәтеп ашау. Ауыҙҙы сәпелдәтеп ҡуйыу. Ирендәрҙе сәпелдәтеп тороу. ■ Максим, тыржыҡ танауын сирып, иренен сәпелдәтеп алды. Д. Исламов.
СӘПЕЛДӘҮ (сәпелдә-) (Р.: плескать; И.: splash; T.: suya çarpmak) ҡ.
1. Сәп-сәп итеү, сәп-сәп килеү; сәп-сәп тигән тауыш сығарыу. □ Плескать, плескаться. Сәпелдәп йөҙөу. Ҡунәк һыуға төшөп сәпелдәне. Балыҡ ҡарпыған һайын, йылға һыуы сәпелдәп ҡуя. Тынлыҡты боҙоп, ары-бире тулҡын сәпелдәгәне ишетелеп ҡуя.
2. Сәп-сәп итеү, сәп-сәп килеү (иренгә, ауыҙға ҡарата). □ Чмокать. Йоҡлағанда
ауыҙ сәпелдәу. • Аяғың тәпелдәмәһә, ауыҙың сәпелдәмәй. Мәҡәл.
СӘПЕЛДӘШЕҮ (сәпелдәш-) ҡ.урт. ҡар. сәпелдәү, взаимн. от сәпелдәү. Сәпелдәтеп һыу инеу. Сәпелдәтеп куләуек кисеу. Сәпелдәтеп һыу эсендә ятыу. Ҡуләуектә бәпкәләр кинәнеп сәпелдәтә.
СӘПЕРТ (Р.: отмель; И.: shoal; T.: sığ) и.
Һыуҙың һай ғына сите. □ Отмель. Сәперт кисеу. Сәперттә ялан аяҡ йөрөу. Сәперттә һыу болғанды. Сәперт туңған. ■ Ҡул ситенә сәперткә сығып, йылыға ирәйешеп ятҡан ваҡ балыҡ көтөуе [тәлмәрйендән] өркөп юҡ булды. Ф. Иҫәнғолов.
СӘПИЛ АЛЫУ (сәпил ал ) (Р: кромить брёвна с четырёх сторон; И.: plane logs; T: kütükleri rendelemek) ҡ. диал.
Бүрәнәнең дүрт яғын да яндан алыу. □ Кромить брёвна с четырёх сторон. Сәпил ала башлау. Сәпил алып бурау. Сәпил алып сығыу.
СӘП ИТЕҮ (сәп ит-) (Р: шлёпнуть; И.: slap; T.: çarpmak) ҡ.
1. Тәнгә, һыулы нәмәгә ус йәки бүтән яҫы нәмә менән һуғыу. □ Шлёпнуть. Сәп итеп сәпәу. Сәп иттереп серәкәй һуғыу. Сәп итеп һуғып ебәреу. Сәп итеп һыуға һуғыу. Ямғыр куләуектәренә сәп иттереп баҫыу. ■ Эргәһендә баҫып торған Хисмәтулла исемле беҙҙең ерән ҡоҙабыҙ теге әшәке телле нәмәнең ауыҙына сәп иттерҙе. М. Кәрим.
2. Ауыҙҙы, иренде ҡапыл асып йомғанда тауыш сығарыу. □ Чмокать. Сәп итеп ҡуйҙы. Ризаһыҙлығын йәшермәй ауыҙы менән сәп итеп ҡуйҙы.
3. һөйл. Ҡапыл ғына үбеп алыу. □ Чмокать, поцеловать. Сикәһенән сәп иттереп алды. Ирен осо менән генә сәп итеп алды.
СӘПКЕ (Р.: тяпка; И.: һое; T: çapa) и. диал. ҡар. кәтмән 1.
Арҡыры башлы кәрәк рәүешендәге ер йомшартып, сүп үләндәрен утау ҡоралы; тәпке. □ Тяпка. Сәпке менән тәпкеләу. Сәпке менән кәбеҫтә төптәрен кумеу. Оҙон һаплы сәпке. Сәпкене уткерләу. Сәпке менән йомшартыу.
817
белдергән һүҙ. □ Шлёп! (подражание звуку шлепка). Сәп иттереп сикәгә һуғыу. Сәп итеп ҡалыу. Сәп сикәгә! Сәп килеп тейҙе. ■ Ҡалҡыуыс сәп итеп кул өҫтөнә килеп тә төшә. М. Кәрим.
2. Ауыҙҙы, иренде ҡапыл асып йомғанда сыҡҡан нескә тауышты белдергән һүҙ.
□ Чмок! (подражание звуку чмоканья губами). Сәп иттереп сикәһенән убеп алды. • Аяғың тәп итмәй — ауыҙың сәп итмәй. Мәҡәл.
СӘПЕК I с. диал. ҡар. сибек I, 1. Сәпек бала. Сәпек кеше. Сәпек кенә бесәй балаһы. Сәпек игеҙ бәрәстәр. Куҙҙәре лә асылмаған сәпек көсөктәр.
СӘПЕК II р. диал. ҡар. сибек II, 1. Бейәнең ҡолоно сәпек булып тыуған. Сәпеккә әйләнеу. Сәпек итеп бәйләу.
СӘПЕЛДӘМӘ и. диал. ҡар. сәперт. Сә-пелдәмәлә һыу инеу. Сәпелдәмәгә өйрәк бәпкәләрен төшөрөу. Сәпелдәмә тулы ваҡ бала-саға йөрөй.
СӘПЕЛДӘТЕҮ (сәпелдәт-) (Р.: плескать; И.: splash; T.: suya çarpmak) ҡ.
1. Сәп-сәп иттереү; сәп-сәп тигән тауыш сығарыу. □ Плескать, всплёскивать воду. Бысраҡты сәпелдәтеу. Ҡулды сәпелдәтеу. Сәпелдәтеп йөҙөу. һыуҙы сәпелдәтеу. ■ Ғәйзулла, уҡмашҡан ләпәкәйҙәрҙе сәпелдәтеп һуға-һуға, ҡайын башынан ергә һикерҙе. Я. Хамматов.
2. Еүеш ирен менән сәп-сәп иттереү.
□ Чмокать. Ауыҙҙы сәпелдәтеу. Сәпелдәтеп ашау. Ауыҙҙы сәпелдәтеп ҡуйыу. Ирендәрҙе сәпелдәтеп тороу. ■ Максим, тыржыҡ танауын сирып, иренен сәпелдәтеп алды. Д. Исламов.
СӘПЕЛДӘҮ (сәпелдә-) (Р.: плескать; И.: splash; T.: suya çarpmak) ҡ.
1. Сәп-сәп итеү, сәп-сәп килеү; сәп-сәп тигән тауыш сығарыу. □ Плескать, плескаться. Сәпелдәп йөҙөу. Ҡунәк һыуға төшөп сәпелдәне. Балыҡ ҡарпыған һайын, йылға һыуы сәпелдәп ҡуя. Тынлыҡты боҙоп, ары-бире тулҡын сәпелдәгәне ишетелеп ҡуя.
2. Сәп-сәп итеү, сәп-сәп килеү (иренгә, ауыҙға ҡарата). □ Чмокать. Йоҡлағанда
ауыҙ сәпелдәу. • Аяғың тәпелдәмәһә, ауыҙың сәпелдәмәй. Мәҡәл.
СӘПЕЛДӘШЕҮ (сәпелдәш-) ҡ.урт. ҡар. сәпелдәү, взаимн. от сәпелдәү. Сәпелдәтеп һыу инеу. Сәпелдәтеп куләуек кисеу. Сәпелдәтеп һыу эсендә ятыу. Ҡуләуектә бәпкәләр кинәнеп сәпелдәтә.
СӘПЕРТ (Р.: отмель; И.: shoal; T.: sığ) и.
Һыуҙың һай ғына сите. □ Отмель. Сәперт кисеу. Сәперттә ялан аяҡ йөрөу. Сәперттә һыу болғанды. Сәперт туңған. ■ Ҡул ситенә сәперткә сығып, йылыға ирәйешеп ятҡан ваҡ балыҡ көтөуе [тәлмәрйендән] өркөп юҡ булды. Ф. Иҫәнғолов.
СӘПИЛ АЛЫУ (сәпил ал ) (Р: кромить брёвна с четырёх сторон; И.: plane logs; T: kütükleri rendelemek) ҡ. диал.
Бүрәнәнең дүрт яғын да яндан алыу. □ Кромить брёвна с четырёх сторон. Сәпил ала башлау. Сәпил алып бурау. Сәпил алып сығыу.
СӘП ИТЕҮ (сәп ит-) (Р: шлёпнуть; И.: slap; T.: çarpmak) ҡ.
1. Тәнгә, һыулы нәмәгә ус йәки бүтән яҫы нәмә менән һуғыу. □ Шлёпнуть. Сәп итеп сәпәу. Сәп иттереп серәкәй һуғыу. Сәп итеп һуғып ебәреу. Сәп итеп һыуға һуғыу. Ямғыр куләуектәренә сәп иттереп баҫыу. ■ Эргәһендә баҫып торған Хисмәтулла исемле беҙҙең ерән ҡоҙабыҙ теге әшәке телле нәмәнең ауыҙына сәп иттерҙе. М. Кәрим.
2. Ауыҙҙы, иренде ҡапыл асып йомғанда тауыш сығарыу. □ Чмокать. Сәп итеп ҡуйҙы. Ризаһыҙлығын йәшермәй ауыҙы менән сәп итеп ҡуйҙы.
3. һөйл. Ҡапыл ғына үбеп алыу. □ Чмокать, поцеловать. Сикәһенән сәп иттереп алды. Ирен осо менән генә сәп итеп алды.
СӘПКЕ (Р.: тяпка; И.: һое; T: çapa) и. диал. ҡар. кәтмән 1.
Арҡыры башлы кәрәк рәүешендәге ер йомшартып, сүп үләндәрен утау ҡоралы; тәпке. □ Тяпка. Сәпке менән тәпкеләу. Сәпке менән кәбеҫтә төптәрен кумеу. Оҙон һаплы сәпке. Сәпкене уткерләу. Сәпке менән йомшартыу.
817