Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 430
Поиск по словарям
ТӨЙӨҮ
на көйләгәс, берәүҙәр ҡырсынташ йәйҙе, икенселәр уны төйөп тығыҙланы. Ә. Байрамов. Әмир бағана төбөн төйә башланы. X. Ғиләжев.
4. кусм. Ихласлап, ныҡ итеп ашау. □ Есть от души, всласть. Икмәк менән майҙы төйөу.
5. кусм. Йәмрәйеү, сырай һытыу. □ Нахмуриться. Ҡашты төйөу. ■ «Тапҡанһығыҙ эш!» — тип, ҡустыһына ҡашын төйөп, асыулы ҡараны Бибеш. 3. Биишева. [Яңы батша] ҙур ҡара куҙҙәренең еңел ҡабағын төйөп, Ҡәнзәфәргә ҡарап ҡуйҙы. М. Ғиләжев.
6. диал. Үткер нәмә менән сапҡылап ваҡлау. □ Рубить на мелкие куски. Ит төйөу.
7. миф. Ауырыу эйәһен ҡыуыу өсөн ҡулланылған ысул. □ Магический способ лечения болезней.
ТӨЙӨҮ II (төй-) (Р.: завязывать узлом; И.: knot; T.: düğümlemek) ҡ.
1. Бауҙы салып алып, ныҡ итеп тартыу, төйөн яһау; төйнәү. □ Завязывать узлом. Арҡанды төйөу. Епте төйөу.
2. Киң сепрәккә һалып, остарын ҡаушырып бәйләү; төйнәү. □ Упаковывать, собирать в узел. ■ [Павел батюшка] хәйерсе ҡалтаһының бер булкәһен монастырҙан алып киткән унар һумлыҡ саф алтын тәңкәләр менән тыңҡыслап төйгән була. Й. Солтанов. Нәсимәнең балаһы бәләкәс булғас, .. сәңгелдәккә һала ла, ауыҙына икмәк сәйнәп төйгән сепрәк имеҙлекте ҡаптыра ла китә. Һ. Дәүләтшина.
ТӨЙӨҺБҮРК (төйөһбүрке) (Р.: шапка с оторочкой; И.: cap with a trim; T.: şeritli şapka) и. диал.
Ҡырпаулы бүрек. □ Шапка с оторочкой. Төйөһбурк тегеу. Төйөһбурк кейеу.
ТӨЙПӘК (төйпәге) с. диал. ҡар. төйөрлө 1. Төйпәк итеу. Төйпәк ҡамыр.
ТӨЙПӘКЛӘНЕҮ (төйпәклән-) ҡ. диал. ҡар. төйөрләнеү. Төйпәкләнеп бөтөу. Төйпәк-ләнгән мамыҡ.
ТӨЙПӘЛӘК (төйпәләге) (Р: репейник; И.: burdock; T.: dulavraotu) и. диал. ҡар. дегәнәк.
Эре киң япраҡлы, һандал сәскәле, йәбешкәк тубалсаҡлы сәнскеле үҫемлек һәм уның йәбешкәк тумалаҡ орлоғо. □ Репейник (лат.
Arctium lappa). Төйпәләк япрағы. Төйпәләк сәскәһе. Төйпәләк йәбешкән.
ТӨЙРӘМЕС (Р: булавка; И.: pin; T.: toplu iğne) и.
1. Сәнсеп ҡаптыра торған энә. П Булавка. Төйрәмес ҡаҙау. Төйрәмес ҡаптырмаһы.
2. миф. Ҡурсалау, һаҡлау көсөнә эйә булған предмет. □ Булавка, используемая для магии. Төйрәмес көсө. Төйрәмес куҙ тейеуҙән һаҡлай.
ТӨЙРӘҮ (төйрә-) (Р: скреплять; И.: fasten; tighten; T.: kenetlemek) ҡ.
Үтә сәнсеп ҡаптырыу, беркетеү. □ Скреплять. Төйрәмес менән төйрәп ҡуйыу.
ТӨЙРӘҮЕС и. диал. ҡар. төйрәмес 1. Төйрәуес осо. Төйрәуес менән еп упгкәреу. ■ Куҙ теймәһен тип кейемгә төйрәуес тағыу йолаһы бар. «Башҡорт мифологияһы »нан.
ТӨЙТӘ (Р.: мрачный; И.: sullen; bleak; T.: somurtuk) с.
Ҡараңғы сырайлы; томһа. □ Мрачный, угрюмый. Төйтә ҡараш. Төйтә кеше.
ТӨЙТӨК (Р.: хмурый; И.: gloomy; T.: somurtkan) с.
1. һөҙөлөп торған ҡараңғы сырайлы; томһа. □ Хмурый. Төйтөк кеше. И Ул [Алҡыш] әуәлдән улай кеше менән артыҡ аралашмаҫ ҡырыҫ ҡылыҡлы төйтөк әҙәм тугел ине һис тә. Ғ. Хөсәйенов.
2. диал. Күҙе алыҫтан күрмәй, яҡындан ғына күреүгә һәләтле; күрәш. □ Близорукий. Төйтөк кеше. Төйтөк булыу.
ТӨЙТӘ (Р.: комель веника; И.: butt of a broom; T.: süpürge kolu) и.
Һепертке кеүек нәмәнең кире яҡ осо. □ Комель веника. Миндек төйтәһе. Һепертке төйтәһе.
ТӨЙТӘЙЕҮ (төйтәй-) (Р: хмуриться;
И.: look black; T.: somurtmak) ҡ.
Аҫтан һөҙөп, сырайҙы һытып, ҡаш төйөп ҡарау; томһайыу. □ Хмуриться. ■ Ишияр Ишкилдин .. шеш ҡабағы аҫтынан төйтәйеп ҡараны. В. Нафиҡов. [Подполковниктың] ҡалын ҡаштары төйтәйеп, көл төҫөнә ингән йөҙөндә борсолоу ғәләмәте сағылды. И. Ноғ-манов.
ТӨЙТӘ и. диал. ҡар. төйҙә. Балта төйтәһе. Төйтә менән һуғыу.
430
на көйләгәс, берәүҙәр ҡырсынташ йәйҙе, икенселәр уны төйөп тығыҙланы. Ә. Байрамов. Әмир бағана төбөн төйә башланы. X. Ғиләжев.
4. кусм. Ихласлап, ныҡ итеп ашау. □ Есть от души, всласть. Икмәк менән майҙы төйөу.
5. кусм. Йәмрәйеү, сырай һытыу. □ Нахмуриться. Ҡашты төйөу. ■ «Тапҡанһығыҙ эш!» — тип, ҡустыһына ҡашын төйөп, асыулы ҡараны Бибеш. 3. Биишева. [Яңы батша] ҙур ҡара куҙҙәренең еңел ҡабағын төйөп, Ҡәнзәфәргә ҡарап ҡуйҙы. М. Ғиләжев.
6. диал. Үткер нәмә менән сапҡылап ваҡлау. □ Рубить на мелкие куски. Ит төйөу.
7. миф. Ауырыу эйәһен ҡыуыу өсөн ҡулланылған ысул. □ Магический способ лечения болезней.
ТӨЙӨҮ II (төй-) (Р.: завязывать узлом; И.: knot; T.: düğümlemek) ҡ.
1. Бауҙы салып алып, ныҡ итеп тартыу, төйөн яһау; төйнәү. □ Завязывать узлом. Арҡанды төйөу. Епте төйөу.
2. Киң сепрәккә һалып, остарын ҡаушырып бәйләү; төйнәү. □ Упаковывать, собирать в узел. ■ [Павел батюшка] хәйерсе ҡалтаһының бер булкәһен монастырҙан алып киткән унар һумлыҡ саф алтын тәңкәләр менән тыңҡыслап төйгән була. Й. Солтанов. Нәсимәнең балаһы бәләкәс булғас, .. сәңгелдәккә һала ла, ауыҙына икмәк сәйнәп төйгән сепрәк имеҙлекте ҡаптыра ла китә. Һ. Дәүләтшина.
ТӨЙӨҺБҮРК (төйөһбүрке) (Р.: шапка с оторочкой; И.: cap with a trim; T.: şeritli şapka) и. диал.
Ҡырпаулы бүрек. □ Шапка с оторочкой. Төйөһбурк тегеу. Төйөһбурк кейеу.
ТӨЙПӘК (төйпәге) с. диал. ҡар. төйөрлө 1. Төйпәк итеу. Төйпәк ҡамыр.
ТӨЙПӘКЛӘНЕҮ (төйпәклән-) ҡ. диал. ҡар. төйөрләнеү. Төйпәкләнеп бөтөу. Төйпәк-ләнгән мамыҡ.
ТӨЙПӘЛӘК (төйпәләге) (Р: репейник; И.: burdock; T.: dulavraotu) и. диал. ҡар. дегәнәк.
Эре киң япраҡлы, һандал сәскәле, йәбешкәк тубалсаҡлы сәнскеле үҫемлек һәм уның йәбешкәк тумалаҡ орлоғо. □ Репейник (лат.
Arctium lappa). Төйпәләк япрағы. Төйпәләк сәскәһе. Төйпәләк йәбешкән.
ТӨЙРӘМЕС (Р: булавка; И.: pin; T.: toplu iğne) и.
1. Сәнсеп ҡаптыра торған энә. П Булавка. Төйрәмес ҡаҙау. Төйрәмес ҡаптырмаһы.
2. миф. Ҡурсалау, һаҡлау көсөнә эйә булған предмет. □ Булавка, используемая для магии. Төйрәмес көсө. Төйрәмес куҙ тейеуҙән һаҡлай.
ТӨЙРӘҮ (төйрә-) (Р: скреплять; И.: fasten; tighten; T.: kenetlemek) ҡ.
Үтә сәнсеп ҡаптырыу, беркетеү. □ Скреплять. Төйрәмес менән төйрәп ҡуйыу.
ТӨЙРӘҮЕС и. диал. ҡар. төйрәмес 1. Төйрәуес осо. Төйрәуес менән еп упгкәреу. ■ Куҙ теймәһен тип кейемгә төйрәуес тағыу йолаһы бар. «Башҡорт мифологияһы »нан.
ТӨЙТӘ (Р.: мрачный; И.: sullen; bleak; T.: somurtuk) с.
Ҡараңғы сырайлы; томһа. □ Мрачный, угрюмый. Төйтә ҡараш. Төйтә кеше.
ТӨЙТӨК (Р.: хмурый; И.: gloomy; T.: somurtkan) с.
1. һөҙөлөп торған ҡараңғы сырайлы; томһа. □ Хмурый. Төйтөк кеше. И Ул [Алҡыш] әуәлдән улай кеше менән артыҡ аралашмаҫ ҡырыҫ ҡылыҡлы төйтөк әҙәм тугел ине һис тә. Ғ. Хөсәйенов.
2. диал. Күҙе алыҫтан күрмәй, яҡындан ғына күреүгә һәләтле; күрәш. □ Близорукий. Төйтөк кеше. Төйтөк булыу.
ТӨЙТӘ (Р.: комель веника; И.: butt of a broom; T.: süpürge kolu) и.
Һепертке кеүек нәмәнең кире яҡ осо. □ Комель веника. Миндек төйтәһе. Һепертке төйтәһе.
ТӨЙТӘЙЕҮ (төйтәй-) (Р: хмуриться;
И.: look black; T.: somurtmak) ҡ.
Аҫтан һөҙөп, сырайҙы һытып, ҡаш төйөп ҡарау; томһайыу. □ Хмуриться. ■ Ишияр Ишкилдин .. шеш ҡабағы аҫтынан төйтәйеп ҡараны. В. Нафиҡов. [Подполковниктың] ҡалын ҡаштары төйтәйеп, көл төҫөнә ингән йөҙөндә борсолоу ғәләмәте сағылды. И. Ноғ-манов.
ТӨЙТӘ и. диал. ҡар. төйҙә. Балта төйтәһе. Төйтә менән һуғыу.
430