Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 442
Поиск по словарям
төнәтмә
тәрҙе төнәтеү. ■ Андыҙ төнәткәйнем, тағы ике көндән әҙер була. Г. Яҡупова.
ТӨНӘТМӘ (Р.: настойка; И.: tincture; Т.: tentür) и.
1. Дауа өсөн үҫемлектең сәскә, һабаҡ йәки тамырын һалып ултыртҡан шыйыҡлыҡ. □ Настойка. Файҙалы төнәтмә. Гөлйемеш төнәтмәһе. ■ Ошо ҡарсыҡтан алған төнәтмәләр менән .. яраларын бөтәштерҙе Ишмөхәмәт. Т. Ғарипова. Ул [Ямалетдин] әҙерләгән төнәтмәне, бүтән дарыуы юҡлыҡтан, йыш ҡына Ҡәмәргә лә ҡулланырға тура килгеләне. Б. Рафиҡов.
2. Еләк-емеш һалып ултыртҡан шарап.
□ Настойка. Төнәтмә ултыртыу. Төнәтмәне егерме көн тотоу. Төнәтмә эсеү.
ТӨНӘҮ I (төнә-) (Р: садиться на насест; И.: perch; go to roost, T.: tünemek) ҡ.
1. Төнгө йоҡоға китеү (ҡош-ҡортҡа ҡарата). □ Садиться на насест для ночёвки (о птицах). К Төндә тауыҡтар ҙа төнәй, төнәй кәкүк, турғайҙар. А. Игебаев.
2. күсм. Йоҡлау. □ Спать. Башты терәп төнәй башлау.
3. Төн уҙғарыу, ҡуныу. □ Переночевать. ■ Ошо каруан урап ҡайтып, Уралыма төнәгәндә, мицә ҡабат күк ҡунағын, яҙғанмылыр оҙатырға? Р. Бикбай. Көнөнә күлемләп юл, төнөнә барышлай төнәү, дүрт-биш тәүлектән төплөрәк туҡталыш, унан йәнә ҡуба-рылыш. Ғ. Хөсәйенов. Моцкилмәҫтец төнәр ере бер әбейгә тура килде, ти. Әкиәттән.
ТӨНӘҮ II и. ҡар. төнәк. Төнәүгә менеү. Төнәүҙә ҡуныу.
ТӨНӘҮЕС и. диал. ҡар. төнәк. Төнәүес эшләү. Тауыҡтар төнәүескә менгән.
ТӨНӘШЕҮ (төнәш-) (Р: присоединяться; И.: join; T.: birleşmek) ҡ. диал. ҡар. ҡушылыу I.
Кемгәлер йәки нимәгәлер ҡатнашыу, берләшеү. □ Присоединяться. Ауылдар төнә-шеп алдылар. Урамдар төнәшеп бөткән.
ТӨҢ (Р: совершенно; И.: utterly, very; T: çok) р. диал.
Бик ныҡ. □ Совершенно. Төц ҡарацғы булып китте. Төц ҡарацғы мәмерйә. Төц ҡарацғы урман.
ТӘҢКӘ I (Р: тряпка, подложенная под хомут; И.: rag placed under the clamp; T: belleme) и. диал.
Аттың түшен ҡамыт һуҡмаһын өсөн ҡуйылған сепрәк. □ Тряпка, подложенная под хомут. Атҡа төцкө һалыу. Төцкө яһау.
ТӘҢКӘ II и. диал. ҡар. төргәк. Төцкө менән ситса.
ТӨҢКӘЙЕҮ (төңкәй-) (Р: падать ничком; И.: fall prone; T: yüzükoyun düşmek) ҡ.
1. Йөҙ түбән ауыу. □ Падать ничком. Ауырыу төңкәйеп ята.
2. ҡар. тәңкәлеү 1. ■ Ә һин [Һәнәрсе], шул мөғжизәле көршәктәрҙе тыуҙырыусы кеше, ас-яланғас, көн-төн күҙ бөтөрөп, үҙец-дец ҡарацғы өйөңдә төңкәйеп ултыраһың
3. Биишева.
3. күсм. Йоҡоға китеү. □ Засыпать. Бала арығанлыҡтан төңкәйгән.
4. диал. Үлеү. □ Умереть. Карт төңкәйеп ҡалған.
5. диал. Иҫтән яҙып йығылыу. □ Упасть без сознания. Капыл төңкәйеү.
ТӨҢКӘЙТЕҮ (төңкәйт-) (Р: подвергнуть чему-л:, И.: expose; T: uğratmak) ҡ. диал.
Кешене ниндәйҙер хәлгә юлыҡтырыу.
□ Подвергнуть чему-л. Берәй хәлгә төц-кәйтмәҫ борон сараһын күрергә кәрәк.
ТӘҢКӘЛЕҮ (төңкәл-) (Р: делать старательно что-л:, И.: do smth thoroughly; T: dikkatle yapmak) ҡ.
1. Ниндәйҙер эште бик тырышып эшләү.
□ Делать старательно что-л. Эшкә тәңкәлеү. Тәңкәлеп китеп мәҡәлә яҙыу. Тәңкәлеп китеп уҡыу. Тәңкәлеп китеп ятлау. Тәңкәлеп уҡып ултырыу.
2. диал. Тарыу, юлығыу. □ Попадать, оказываться в каком-л. положении. Әллә ниндәй хәлгә төңкәлеүегеҙ бар.
ТӨҢКӘЛТЕҮ (төңкәлт ) ҡ. йөкм. ҡар. тәңкәлеү, понуд. от тәңкәлеү.
ТӨҢКӘТЕҮ (төңкәт-) (Р: натыкаться;
И.: impinge; T.: dayamak) ҡ.
Яҡын алып барып төртөлдөрөү; төкәтеү.
□ Натыкаться, наталкиваться. Машинаны төңкәтеү. Баҡсаға төңкәтеү.
442
тәрҙе төнәтеү. ■ Андыҙ төнәткәйнем, тағы ике көндән әҙер була. Г. Яҡупова.
ТӨНӘТМӘ (Р.: настойка; И.: tincture; Т.: tentür) и.
1. Дауа өсөн үҫемлектең сәскә, һабаҡ йәки тамырын һалып ултыртҡан шыйыҡлыҡ. □ Настойка. Файҙалы төнәтмә. Гөлйемеш төнәтмәһе. ■ Ошо ҡарсыҡтан алған төнәтмәләр менән .. яраларын бөтәштерҙе Ишмөхәмәт. Т. Ғарипова. Ул [Ямалетдин] әҙерләгән төнәтмәне, бүтән дарыуы юҡлыҡтан, йыш ҡына Ҡәмәргә лә ҡулланырға тура килгеләне. Б. Рафиҡов.
2. Еләк-емеш һалып ултыртҡан шарап.
□ Настойка. Төнәтмә ултыртыу. Төнәтмәне егерме көн тотоу. Төнәтмә эсеү.
ТӨНӘҮ I (төнә-) (Р: садиться на насест; И.: perch; go to roost, T.: tünemek) ҡ.
1. Төнгө йоҡоға китеү (ҡош-ҡортҡа ҡарата). □ Садиться на насест для ночёвки (о птицах). К Төндә тауыҡтар ҙа төнәй, төнәй кәкүк, турғайҙар. А. Игебаев.
2. күсм. Йоҡлау. □ Спать. Башты терәп төнәй башлау.
3. Төн уҙғарыу, ҡуныу. □ Переночевать. ■ Ошо каруан урап ҡайтып, Уралыма төнәгәндә, мицә ҡабат күк ҡунағын, яҙғанмылыр оҙатырға? Р. Бикбай. Көнөнә күлемләп юл, төнөнә барышлай төнәү, дүрт-биш тәүлектән төплөрәк туҡталыш, унан йәнә ҡуба-рылыш. Ғ. Хөсәйенов. Моцкилмәҫтец төнәр ере бер әбейгә тура килде, ти. Әкиәттән.
ТӨНӘҮ II и. ҡар. төнәк. Төнәүгә менеү. Төнәүҙә ҡуныу.
ТӨНӘҮЕС и. диал. ҡар. төнәк. Төнәүес эшләү. Тауыҡтар төнәүескә менгән.
ТӨНӘШЕҮ (төнәш-) (Р: присоединяться; И.: join; T.: birleşmek) ҡ. диал. ҡар. ҡушылыу I.
Кемгәлер йәки нимәгәлер ҡатнашыу, берләшеү. □ Присоединяться. Ауылдар төнә-шеп алдылар. Урамдар төнәшеп бөткән.
ТӨҢ (Р: совершенно; И.: utterly, very; T: çok) р. диал.
Бик ныҡ. □ Совершенно. Төц ҡарацғы булып китте. Төц ҡарацғы мәмерйә. Төц ҡарацғы урман.
ТӘҢКӘ I (Р: тряпка, подложенная под хомут; И.: rag placed under the clamp; T: belleme) и. диал.
Аттың түшен ҡамыт һуҡмаһын өсөн ҡуйылған сепрәк. □ Тряпка, подложенная под хомут. Атҡа төцкө һалыу. Төцкө яһау.
ТӘҢКӘ II и. диал. ҡар. төргәк. Төцкө менән ситса.
ТӨҢКӘЙЕҮ (төңкәй-) (Р: падать ничком; И.: fall prone; T: yüzükoyun düşmek) ҡ.
1. Йөҙ түбән ауыу. □ Падать ничком. Ауырыу төңкәйеп ята.
2. ҡар. тәңкәлеү 1. ■ Ә һин [Һәнәрсе], шул мөғжизәле көршәктәрҙе тыуҙырыусы кеше, ас-яланғас, көн-төн күҙ бөтөрөп, үҙец-дец ҡарацғы өйөңдә төңкәйеп ултыраһың
3. Биишева.
3. күсм. Йоҡоға китеү. □ Засыпать. Бала арығанлыҡтан төңкәйгән.
4. диал. Үлеү. □ Умереть. Карт төңкәйеп ҡалған.
5. диал. Иҫтән яҙып йығылыу. □ Упасть без сознания. Капыл төңкәйеү.
ТӨҢКӘЙТЕҮ (төңкәйт-) (Р: подвергнуть чему-л:, И.: expose; T: uğratmak) ҡ. диал.
Кешене ниндәйҙер хәлгә юлыҡтырыу.
□ Подвергнуть чему-л. Берәй хәлгә төц-кәйтмәҫ борон сараһын күрергә кәрәк.
ТӘҢКӘЛЕҮ (төңкәл-) (Р: делать старательно что-л:, И.: do smth thoroughly; T: dikkatle yapmak) ҡ.
1. Ниндәйҙер эште бик тырышып эшләү.
□ Делать старательно что-л. Эшкә тәңкәлеү. Тәңкәлеп китеп мәҡәлә яҙыу. Тәңкәлеп китеп уҡыу. Тәңкәлеп китеп ятлау. Тәңкәлеп уҡып ултырыу.
2. диал. Тарыу, юлығыу. □ Попадать, оказываться в каком-л. положении. Әллә ниндәй хәлгә төңкәлеүегеҙ бар.
ТӨҢКӘЛТЕҮ (төңкәлт ) ҡ. йөкм. ҡар. тәңкәлеү, понуд. от тәңкәлеү.
ТӨҢКӘТЕҮ (төңкәт-) (Р: натыкаться;
И.: impinge; T.: dayamak) ҡ.
Яҡын алып барып төртөлдөрөү; төкәтеү.
□ Натыкаться, наталкиваться. Машинаны төңкәтеү. Баҡсаға төңкәтеү.
442