Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 444
Поиск по словарям
төп
[Гөлбаныуҙар 1 картуфтың һәр төбөнә һыу ҡойоп үҫтерҙеләр, ә һыуҙы бит йылғанан ташынылар. Т. Ғарипова.
11. Нимәнеңдер эргәһе, ышығы йәки уға бик яҡын булған урын. □ Место, очень близкое к чему-л:, место у основания, место вокруг. Ағас төбөндә ултырыу. Капҡа төбөнән китмәү. Тырманы кәбән төбөнә ҡуйыу. ■ Орлоҡтарҙы тупраҡҡа күмгәс, һауыттарҙы тәҙрә төптәренә теҙҙеләр. Т. Ғарипова.
12. Сабып алынған үлән йәки иген урыны. □ Место скошенной травы или зерновых. Борсаҡ төбө. Сөгөлдөрҙө арыш төбөнә сәсеү.
13. Китап, дәфтәрлең тегелгән яҡ сите. □ Корешок (книги, тетради), ü Китаптарҙың .. ҡатырса төптәре матур итеп биҙәлгән. Ғ. Ғүмәр.
14. Нимәнеңдер аҙаҡҡы ҡалдығы. □ Остаток чего-л. М Аҙаҡ үҙе тарта төбөн генә, тәүҙә һиңә бик мул һурҙырып махоркаһын. Ф. Бикбов.
15. күсм. Нимәнеңдер башланғыс биргән нигеҙе; сығыш. □ Корень, исток, основа, происхождение. Төбө менән беҙҙең яҡтарҙан. Төбө буйынса башҡорт. Төбө менән Дим буйынан. Ш Һин, ҡустым, миңә ейән булаһың, һинең әсэйсңдең төбө бөрйән була. Ғ. Дәүләтшин. • Сабыр төбө - һары алтын. Мәҡәл.
16. Ниндәйҙер эйберҙсң, ҡоролманың түбәнге өлошө. □ Нижняя часть чего-л. Арба төбө. Тәҙрә төбө. Я [Үмәр:] Йә, ҡыҙым, .. көрәк-тырмаларҙы арба төбөнә һал да, әйҙә, ҡайтайыҡ инде. һ. Дәүләтшина.
♦ Бер төптән 1) бер уй, ниәт менән; берҙәм. □ Вместе. й Үрге урам егеттәре — һәйбәт малайҙар. Улар һәр ваҡыт бер төптән йәшәй, бер-берен бирмәй. Ж. Кейекбаев; 2) бер юлы, бер ыңғайҙан. □ Одновременно, сразу SS Ун бишләп быҙау бер төптән сирләй бит, үлә-нитә ҡуйһалар, бик насар булыр. Б. Бикбай. Төбөнә төшөү мәғәнәһенә төшөнөү. □ Дойти до истины, докопаться. Төп башына ултыртыу бик оҫта итеп алдау; һемәйтеү. □ Обвести вокруг пальца кого. Төпкә егелеү эштең иң ауырын тар
тыу, яуаплыһын алып барыу. □ Нести основную тяжесть (работы, жизненных забот и т.п.).
ТӨП II (Р: дальний; И.: distant; T.: iç) с.
1. Алдан ҡарағанда иң эстәге; төптәге, төпкө. □ Находящийся дальше (других), дальний. Төп яҡта ятыу. Урындыҡтың төп яғы.
2. Башланғыс, нигеҙ сифатындағы; тәүге.
□ Коренной, основной. Төп йорт. Төп ер. Төп халыҡ. 9 Бара-тора ауылдаштары ғына түгел, хатта улар үҙҙәре лә мулла ҡушҡан төп исемдәрен онотҡан. 3. Биишева.
3. Нимәнеңдер нигеҙен, асылын сағылдырған; нимәгәлер нигеҙ, сығанаҡ булған.
□ Основной, главный. Телдең төп һүҙлек фонды.
4. Урын, дәрәжә буйынса беренсе кимәлдәге. П Основной, главный. Төп ҡоҙа. Төп ҡунаҡ. Төп хужа. Я [Үмәр — Әхмәҙигә:] Үҙеңде ҡыҙҙың төп ағаһы итеп, минең эшкә аяҡ салмаһаң, .. ҡалынға алып барырмын. Һ. Дәүләтшина.
5. Әһәмиәт буйынса беренсе урындағы, мөһим булған. □ Основной, главный. Төп бурыс. Төп көс. Төп мәсьәлә. Төп нөсхә. Төп сәбәп. Төп талап. Төп тема. Төп шарт. ■ Минең атайымдың төп һәнәре тауҙан сажинлап таш сығарыу, таш нигеҙҙәр, таш келәттәр һалыу ине. Т. Йәнәби. [Управляющий:] һеҙҙең дәғүәләрегеҙ нигеҙһеҙ, беҙҙең өсөн төп документ — ошо килешеү. Ә. Әминев.
ТӨП III (Р.: подражание звуку удара обо что-л. твёрдое; И.: sound imitation word; T.: şap) оҡш.
Бәләкәй тос нәмә ҡатҡыл ергә һ. б. ҡапыл һуғылғанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку удара обо что-л. твёрдое. Төп итеп йығылып төшөү.
ТӨП БАЙ и. диал. ҡар. төп ҡоҙа. Төп байҙы ҡунаҡҡа саҡырыу. Төп байға бүләк алыу. Төп бай менән танышыу.
ТӨП БУЛЫУ (төп бул-) (Р: упасть (оребёнке); И.: ball down; T.: düşmek) ҡ. бал.
Йығылып төшөү (балаға ҡарата). □ Упасть (о ребёнке). Ҡапыл төп булыу.
ТӨП ЙОРТ (Р: дом свёкра; И.: father-inlaw's house; T.: kayınpeder evi) и. диал.
444
[Гөлбаныуҙар 1 картуфтың һәр төбөнә һыу ҡойоп үҫтерҙеләр, ә һыуҙы бит йылғанан ташынылар. Т. Ғарипова.
11. Нимәнеңдер эргәһе, ышығы йәки уға бик яҡын булған урын. □ Место, очень близкое к чему-л:, место у основания, место вокруг. Ағас төбөндә ултырыу. Капҡа төбөнән китмәү. Тырманы кәбән төбөнә ҡуйыу. ■ Орлоҡтарҙы тупраҡҡа күмгәс, һауыттарҙы тәҙрә төптәренә теҙҙеләр. Т. Ғарипова.
12. Сабып алынған үлән йәки иген урыны. □ Место скошенной травы или зерновых. Борсаҡ төбө. Сөгөлдөрҙө арыш төбөнә сәсеү.
13. Китап, дәфтәрлең тегелгән яҡ сите. □ Корешок (книги, тетради), ü Китаптарҙың .. ҡатырса төптәре матур итеп биҙәлгән. Ғ. Ғүмәр.
14. Нимәнеңдер аҙаҡҡы ҡалдығы. □ Остаток чего-л. М Аҙаҡ үҙе тарта төбөн генә, тәүҙә һиңә бик мул һурҙырып махоркаһын. Ф. Бикбов.
15. күсм. Нимәнеңдер башланғыс биргән нигеҙе; сығыш. □ Корень, исток, основа, происхождение. Төбө менән беҙҙең яҡтарҙан. Төбө буйынса башҡорт. Төбө менән Дим буйынан. Ш Һин, ҡустым, миңә ейән булаһың, һинең әсэйсңдең төбө бөрйән була. Ғ. Дәүләтшин. • Сабыр төбө - һары алтын. Мәҡәл.
16. Ниндәйҙер эйберҙсң, ҡоролманың түбәнге өлошө. □ Нижняя часть чего-л. Арба төбө. Тәҙрә төбө. Я [Үмәр:] Йә, ҡыҙым, .. көрәк-тырмаларҙы арба төбөнә һал да, әйҙә, ҡайтайыҡ инде. һ. Дәүләтшина.
♦ Бер төптән 1) бер уй, ниәт менән; берҙәм. □ Вместе. й Үрге урам егеттәре — һәйбәт малайҙар. Улар һәр ваҡыт бер төптән йәшәй, бер-берен бирмәй. Ж. Кейекбаев; 2) бер юлы, бер ыңғайҙан. □ Одновременно, сразу SS Ун бишләп быҙау бер төптән сирләй бит, үлә-нитә ҡуйһалар, бик насар булыр. Б. Бикбай. Төбөнә төшөү мәғәнәһенә төшөнөү. □ Дойти до истины, докопаться. Төп башына ултыртыу бик оҫта итеп алдау; һемәйтеү. □ Обвести вокруг пальца кого. Төпкә егелеү эштең иң ауырын тар
тыу, яуаплыһын алып барыу. □ Нести основную тяжесть (работы, жизненных забот и т.п.).
ТӨП II (Р: дальний; И.: distant; T.: iç) с.
1. Алдан ҡарағанда иң эстәге; төптәге, төпкө. □ Находящийся дальше (других), дальний. Төп яҡта ятыу. Урындыҡтың төп яғы.
2. Башланғыс, нигеҙ сифатындағы; тәүге.
□ Коренной, основной. Төп йорт. Төп ер. Төп халыҡ. 9 Бара-тора ауылдаштары ғына түгел, хатта улар үҙҙәре лә мулла ҡушҡан төп исемдәрен онотҡан. 3. Биишева.
3. Нимәнеңдер нигеҙен, асылын сағылдырған; нимәгәлер нигеҙ, сығанаҡ булған.
□ Основной, главный. Телдең төп һүҙлек фонды.
4. Урын, дәрәжә буйынса беренсе кимәлдәге. П Основной, главный. Төп ҡоҙа. Төп ҡунаҡ. Төп хужа. Я [Үмәр — Әхмәҙигә:] Үҙеңде ҡыҙҙың төп ағаһы итеп, минең эшкә аяҡ салмаһаң, .. ҡалынға алып барырмын. Һ. Дәүләтшина.
5. Әһәмиәт буйынса беренсе урындағы, мөһим булған. □ Основной, главный. Төп бурыс. Төп көс. Төп мәсьәлә. Төп нөсхә. Төп сәбәп. Төп талап. Төп тема. Төп шарт. ■ Минең атайымдың төп һәнәре тауҙан сажинлап таш сығарыу, таш нигеҙҙәр, таш келәттәр һалыу ине. Т. Йәнәби. [Управляющий:] һеҙҙең дәғүәләрегеҙ нигеҙһеҙ, беҙҙең өсөн төп документ — ошо килешеү. Ә. Әминев.
ТӨП III (Р.: подражание звуку удара обо что-л. твёрдое; И.: sound imitation word; T.: şap) оҡш.
Бәләкәй тос нәмә ҡатҡыл ергә һ. б. ҡапыл һуғылғанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку удара обо что-л. твёрдое. Төп итеп йығылып төшөү.
ТӨП БАЙ и. диал. ҡар. төп ҡоҙа. Төп байҙы ҡунаҡҡа саҡырыу. Төп байға бүләк алыу. Төп бай менән танышыу.
ТӨП БУЛЫУ (төп бул-) (Р: упасть (оребёнке); И.: ball down; T.: düşmek) ҡ. бал.
Йығылып төшөү (балаға ҡарата). □ Упасть (о ребёнке). Ҡапыл төп булыу.
ТӨП ЙОРТ (Р: дом свёкра; И.: father-inlaw's house; T.: kayınpeder evi) и. диал.
444