Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 448
Поиск по словарям
ТӨПЛӘНЕҮ
шым булды. Ә. Байрамов. Фирузәбад янында йәшәгән көндәрендә ырыуҙаштарын да ошо тирәгә йә ошоға оҡшаш урынға төпләндереу хаҡында хыял йөрөттө [Госам]. Ь. Рафиҡов.
ТӨПЛӘНЕҮ (төплән-) ҡ.
1. төш. ҡар. төпләү I, II. страд, от төплә ү I, II. Төпләнгән журналдар. Я Ишектә өҫтөнә ярайһы ғына иҫкергән ҡыҫҡа тун, аяғына төпләнгән быйма, башына һалдат бурке кейеп алған егерме-егерме биш йәштәрҙәге бер ҡатын куренде. Ш. Бикҡол.
2. Төп ебәреү, тамыр ебәреү. □ Пускать корни, прорастать. 91 Һалҡын ел һәм ҡояш топләнгән ағастарҙың тамырын бик тиҙ киптереуе мөмкин ине. Ә. Вәли.
3. кусм. Ныҡлап урынлашыу; нығыныу. □ Обосноваться, устраиваться. Төпләнеп ҡалыу. Бер урынға төпләнеу. Я Ул [Гафуров], ҡарсығы Зөләйха менән Өфөлә төпләнеп, пенсияға сыҡҡансы республикабыҙҙың Сауҙа министрлығы системаһында яуаплы урындарҙа эшләне. Ә. Байрамов. Нәфисәнең төпләнеп кенә йәшәгән урыны юҡ шул. Д. Бүләков. Хәйҙәрша, .. Яубаҫарға килеп, ауыл ситендәге кескәй генә өйгә төпләнеп ҡалғайны. Ғ. Лоҡманов. Ҡайһы саҡта Роберт та ҡайҙа булһа ла төпләнеп, тыныс ҡына эшләргә, йәшәргә ине, тип хыялланып ала. Ғ. Хисамов.
ТӨПЛӘНКЕ (Р.: борть; И.: hive of wild bees; T: ağaç kovuğundaki arı kovanı) и. диал. ҡар. солоҡ.
Ҡырағай бал ҡорттары өсөн үҫеп ултырған ағасты соҡоп яһаған умарта. □ Борть. / Бортевой. Төпләнке ҡарағайы. Төпләнкегә ме-неу. Төпләнке ҡорто. Төпләнке балы.
ТӨПЛӘТЕҮ (төпләт-) ҡ. йөкм. ҡар. төпләү I, II. понуд. от төпләү I, II. Мискә төпләтеу. Быйма төпләтеу. Ағас төпләтеу. ■ Илшат, уҙенә эш табылғас, йәнләнэ төштө, төпләткән быймаһын кейеп алды ла тимер мейескә сытыр-сатыр тултырып, ҡабыҙырға кереште. Ш. Бикҡол. Бер ваҡыт шул Гөлсөм әбей төпләтергә тип ҡаҙанын кутәреп килгәйне. М. Ғиләжев.
ТӨПЛӘҮ I (төплә-) (Р.: вставлять дно; И.: make a bottom; T: diplemek) ҡ.
1. Төп ҡуйыу, төп һалыу. □ Вставлять дно, делать дно. Ҡомған төпләу. Я [Әшрәф] бәлеш бешерә белә, тәҙрә рамдары яһай, велосипед камералары ямай, сәйнук-кәструл-дәр төпләй. И. Абдуллин. Бер нисә йылдан эш һөйөусе был ике туған ауылдан ауылға самауыр төҙәтеп, биҙрә төпләп йөрөй башлайҙар. X. Ғиләжев. Сәрби еңгә ҡомған, силәк төнләргә, йөҙөк, алҡа ҡаштары эшләргә оҫта ине. Д. Юлтый.
2. Олтан һалыу; табанлау, төпләү. □ Подшивать (подошву). Быйма төпләу. ■ Тимербай ағай, ике ярһыу уҫмерҙең ҡыҙып-ҡыҙып һөйләгән һуҙен быйма төпләуҙән туҡтамай ғына тыңланы. 3. Биишева.
3. Китап, дәфтәр һ.б. нәмәләрҙең биттәрен бергә тегеп, ҡатырға, ҡалын ҡағыҙ һ.б. менән тышлау. □ Переплетать. // Переплетение, переплёт. Ҡитап төпләу. Журнал төпләу. ■ Бөтә ҡоралы кескәй пресс менән еҙ хәрефтәрҙән генә торһа ла, Степан бабай китап төпләуҙә мөғжизәләр курһәтә ине. X. Мохтар.
4. Күмеү (картуфҡа ҡарата). □ Окучивать. Ҡартуфты икенсегә төпләу. Ҡартуф-ты төнләргә ваҡыт еткән. Ямғырҙан һуң картуф төпләуе еңел.
ТӨПЛӘҮ II (төплә-) (Р: корчевать; И.: uproot; T: köküyle sökmek) ҡ.
1. Төбө, тамыры менән ерҙән ҡуптарыу. □ Корчевать, выкорчёвывать. // Корчевание, корчёвка. Ағас төпләу. Ҡыуаҡтарҙы төпләу. Әрәмәлекте төпләу. Я [Шөкөр:] Яҙ көнө шул ерҙең ҡары ирей барҙы, беҙ Бибинур еңгәң менән имән һәм ҡайын төптәрен төпләй барҙыҡ. Ә. Вәли. Борон-борон заманда алыҫ олатайҙар, йөҙйәшәр имәндәрҙе, һырғый ҡарағайҙарҙы төпләп, тап ошо урында ҡарурманға тәҙрә асҡандарҙыр. Яр. Вәлиев. Ағас төпләу — бик ауыр эш. Ф. Чанышева.
2. кусм. Таман итеү; бөтөрөү. □ Завершать, заканчивать. Эште төпләу. Я Суместәге шыйыҡсаны төпләгәс, Ихсанбай, йушкәне ябырға ла онотоп, кире урынына ауҙы. Т. Ғарипова.
ТӨПӨР (Р: бабка; И.: pastern; T: aşık kemiği) и. диал. ҡар. бәкәл.
448
шым булды. Ә. Байрамов. Фирузәбад янында йәшәгән көндәрендә ырыуҙаштарын да ошо тирәгә йә ошоға оҡшаш урынға төпләндереу хаҡында хыял йөрөттө [Госам]. Ь. Рафиҡов.
ТӨПЛӘНЕҮ (төплән-) ҡ.
1. төш. ҡар. төпләү I, II. страд, от төплә ү I, II. Төпләнгән журналдар. Я Ишектә өҫтөнә ярайһы ғына иҫкергән ҡыҫҡа тун, аяғына төпләнгән быйма, башына һалдат бурке кейеп алған егерме-егерме биш йәштәрҙәге бер ҡатын куренде. Ш. Бикҡол.
2. Төп ебәреү, тамыр ебәреү. □ Пускать корни, прорастать. 91 Һалҡын ел һәм ҡояш топләнгән ағастарҙың тамырын бик тиҙ киптереуе мөмкин ине. Ә. Вәли.
3. кусм. Ныҡлап урынлашыу; нығыныу. □ Обосноваться, устраиваться. Төпләнеп ҡалыу. Бер урынға төпләнеу. Я Ул [Гафуров], ҡарсығы Зөләйха менән Өфөлә төпләнеп, пенсияға сыҡҡансы республикабыҙҙың Сауҙа министрлығы системаһында яуаплы урындарҙа эшләне. Ә. Байрамов. Нәфисәнең төпләнеп кенә йәшәгән урыны юҡ шул. Д. Бүләков. Хәйҙәрша, .. Яубаҫарға килеп, ауыл ситендәге кескәй генә өйгә төпләнеп ҡалғайны. Ғ. Лоҡманов. Ҡайһы саҡта Роберт та ҡайҙа булһа ла төпләнеп, тыныс ҡына эшләргә, йәшәргә ине, тип хыялланып ала. Ғ. Хисамов.
ТӨПЛӘНКЕ (Р.: борть; И.: hive of wild bees; T: ağaç kovuğundaki arı kovanı) и. диал. ҡар. солоҡ.
Ҡырағай бал ҡорттары өсөн үҫеп ултырған ағасты соҡоп яһаған умарта. □ Борть. / Бортевой. Төпләнке ҡарағайы. Төпләнкегә ме-неу. Төпләнке ҡорто. Төпләнке балы.
ТӨПЛӘТЕҮ (төпләт-) ҡ. йөкм. ҡар. төпләү I, II. понуд. от төпләү I, II. Мискә төпләтеу. Быйма төпләтеу. Ағас төпләтеу. ■ Илшат, уҙенә эш табылғас, йәнләнэ төштө, төпләткән быймаһын кейеп алды ла тимер мейескә сытыр-сатыр тултырып, ҡабыҙырға кереште. Ш. Бикҡол. Бер ваҡыт шул Гөлсөм әбей төпләтергә тип ҡаҙанын кутәреп килгәйне. М. Ғиләжев.
ТӨПЛӘҮ I (төплә-) (Р.: вставлять дно; И.: make a bottom; T: diplemek) ҡ.
1. Төп ҡуйыу, төп һалыу. □ Вставлять дно, делать дно. Ҡомған төпләу. Я [Әшрәф] бәлеш бешерә белә, тәҙрә рамдары яһай, велосипед камералары ямай, сәйнук-кәструл-дәр төпләй. И. Абдуллин. Бер нисә йылдан эш һөйөусе был ике туған ауылдан ауылға самауыр төҙәтеп, биҙрә төпләп йөрөй башлайҙар. X. Ғиләжев. Сәрби еңгә ҡомған, силәк төнләргә, йөҙөк, алҡа ҡаштары эшләргә оҫта ине. Д. Юлтый.
2. Олтан һалыу; табанлау, төпләү. □ Подшивать (подошву). Быйма төпләу. ■ Тимербай ағай, ике ярһыу уҫмерҙең ҡыҙып-ҡыҙып һөйләгән һуҙен быйма төпләуҙән туҡтамай ғына тыңланы. 3. Биишева.
3. Китап, дәфтәр һ.б. нәмәләрҙең биттәрен бергә тегеп, ҡатырға, ҡалын ҡағыҙ һ.б. менән тышлау. □ Переплетать. // Переплетение, переплёт. Ҡитап төпләу. Журнал төпләу. ■ Бөтә ҡоралы кескәй пресс менән еҙ хәрефтәрҙән генә торһа ла, Степан бабай китап төпләуҙә мөғжизәләр курһәтә ине. X. Мохтар.
4. Күмеү (картуфҡа ҡарата). □ Окучивать. Ҡартуфты икенсегә төпләу. Ҡартуф-ты төнләргә ваҡыт еткән. Ямғырҙан һуң картуф төпләуе еңел.
ТӨПЛӘҮ II (төплә-) (Р: корчевать; И.: uproot; T: köküyle sökmek) ҡ.
1. Төбө, тамыры менән ерҙән ҡуптарыу. □ Корчевать, выкорчёвывать. // Корчевание, корчёвка. Ағас төпләу. Ҡыуаҡтарҙы төпләу. Әрәмәлекте төпләу. Я [Шөкөр:] Яҙ көнө шул ерҙең ҡары ирей барҙы, беҙ Бибинур еңгәң менән имән һәм ҡайын төптәрен төпләй барҙыҡ. Ә. Вәли. Борон-борон заманда алыҫ олатайҙар, йөҙйәшәр имәндәрҙе, һырғый ҡарағайҙарҙы төпләп, тап ошо урында ҡарурманға тәҙрә асҡандарҙыр. Яр. Вәлиев. Ағас төпләу — бик ауыр эш. Ф. Чанышева.
2. кусм. Таман итеү; бөтөрөү. □ Завершать, заканчивать. Эште төпләу. Я Суместәге шыйыҡсаны төпләгәс, Ихсанбай, йушкәне ябырға ла онотоп, кире урынына ауҙы. Т. Ғарипова.
ТӨПӨР (Р: бабка; И.: pastern; T: aşık kemiği) и. диал. ҡар. бәкәл.
448