Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 467
Поиск по словарям
ТӨҪМӨРЛӘҮ
та саҡ төҫмөрләнә башлаған синфи дифференциация, социаль тигеҙһеҙлек куренеше феодализмдың башланғыс осорона ҡараған эпик әҫәрҙәрҙә асыҡлана төшә. М. Сәғитов.
3. диал. һылыуланыу, матурланыу. □ Становиться красивым, хорошеть. Егет ҡорона етеп, төҫмөрләнеп китеу. Ҡыҙ ҡыҙлығын итә, ваҡыты етеу менән, бик матур булып төҫмөрләнә.
ТӨҪМӨРЛӘТЕҮ (төҫмөрләт-) (Р: напоминать кого-л., что-л:, И.: resemble; recall; T.: andırmak) ҡ.
Ниндәйҙер билдәһенә ҡарап хәтерләтеү. □ Напоминать кого-л., что-л. ■ Шул саҡ уның [помещик ҡатынының] кәкрерәк ҡылыс танауы тағы ла ослайыбыраҡ төшә һәм ҡарсығаны төҫмөрләтә. Ә. Байрамов. Арбалағы кеше ауылдашы тыңҡыш Яппарҙы төҫмөрләтә. А. Мағазов, һәммәһе лә тәу ҡарашҡа, гуйә, ҡәҙимге музей ҡомартҡыларын төҫмөрләтә. С. Шәрипов.
ТӨҪМӨРЛӘҮ (төҫмөрлә-) (Р: припоминать; И.: remember, recall; T.: hatırlamak) ҡ.
1. Төҫөнә, ҡиәфәтенә ҡарап, таныған кеүек итеү; сырамытыу. □ Припоминать, узнавать. ■ Тегеһе лә [Мәусилә] төҫмөрләне егетте, шуға ҡурҡыуы тиҙ утте. Д. Бүләков. Болдорҙағыларҙы ул [Урманов] алыҫтан уҡ төҫмөрләне, ләкин иғтибарын йунәлтмәне. М. Кәрим. Төлкө кәпәсе тубә өрлөгөнә тейә яҙып торған был кешене хужаларҙың береһе лә ҡапылда төҫмөрләй алмай бер булды. 3. Ураҡсин.
2. Ниндәйҙер билдәһенә ҡарап, саҡ ҡына күреү. □ Различать (издали или на фоне чего-л.). М Куҙҙәренә ҡарап, был йәше утыҙ тирәһенә етеп барған егеттең ни уйлағанын төҫмөрләргә мөмкин тугел. Д. Бүләков.
3. Ниндәйҙер һыҙаты буйынса билдәләү; таныу. □ Узнавать. ■ Беҙ уларҙан [картиналарҙан] бөгөн дә утыҙынсы йылдар романтикаһын, шул осор һулышын төҫмөрләйбеҙ. Ә. Сөләймәнов. Алпамыша ҡуйсы малайҙың уҙ улы булыуын төҫмөрләй. «Алпамыша». Саң борҡоп килеуе яҡынайған һайын, быларҙың Ағиҙел уренән килеуселәр икәнен төҫмөрләп алдым. «Зөһрә менән Алдар».
467
ревьев, детей и др.). ■ Малға куҙ теймәһен тип, ҡойроғона төҫлө еп, сепрәк бәйләйҙәр. « Башҡорт мифологияһы»нан.
ТӨҪЛӘҮЕС (Р.: растение-краситель; И.: dye plant; T.: renkli bitki) и. диал.
Буяу урынына ҡулланылған үҫемлек.
□ Растение-краситель. Һуған ҡабығынан төҫләуес. Ҡына таждарын төҫләуес итеп ҡулланыу. Төҫләуес менән буяу. Туҡыманы төҫләуескэ манып төҫөн уҙгәртеу.
ТӨҪМӨР (Р: оттенок; И.: hue, shade; T.: ton) и.
Берәй нәмәнең саҡ ҡына айырылған бер төрө. □ Оттенок, нюанс. Һуҙҙең мәғәнә төҫмөрө. Ҡылымдарҙың мәғәнә төҫмөрө. ■ Ҡыҙҙың кейәуенә, яусыларға арналған сеңләуҙәрендә көлөу, мыҫҡыллау, упкәләу төҫмөрҙәре өҫтөнлөк итә. С. Галин. Турәләр-ҙең көл төҫөнә ингән йөҙҙәренән яман ҡурҡыу ҡатыш эстән асыу төҫмөрҙәрен шәйләргә була. Ғ. Хөсәйенов.
ТӨҪМӨРЛӨ (Р: видный; И.: good-looking; T.: iyi görünüşlü) с. диал. ҡар. һылыу.
Ҡарауға күркәм, матур. □ Видный (обладающий приятной внешностью). Төҫмөрлө саптар. Төҫмөрлө байтал. Төҫмөрлө ҡыҙ бала. Төҫмөрлө егет.
ТӨҪМӨРЛӘНЕҮ (төҫмөрлән-) (Р: вырисовываться; И.: loom, be visible; T.: belirlenmek) ҡ.
1. Әҙ генә беленеү, саҡ ҡына күренеү.
□ Вырисовываться (на фоне чего-л. или вдали). Сана эҙе төҫмөрләнеу. Йыраҡта ауыл төҫмөрләнеу. Дөм ҡараңғылыҡ эсенән машина уты төҫмөрләнә. ■ Таң ҡыйылып, ҡараңғылыҡ дала төпкөлөнә ҡасып, тирә-йун асыҡлана, улән-ҡыуаҡтар төҫмөрләнә башлағанса барҙы ул [Алтынбай]. 3. Ураҡсин.
2. Берәй төрлө билдәләнеү, характерланыу. □ Выделяться, обозначаться (на фоне чего-л.); с трудом, еле просматриваться. ■ «Туғандар һәм таныштар» романында Сәмиғулла, Ваһап ҡарт, Фатима образдарының да уҙ йөҙө, уҙ холҡо асыҡ ҡына төҫмөрләнә. Ә. Вахитов. Р. Ниғмәтиҙең уҙенә генә хас стиле, поэтик алымдары яҡшы уҡ төҫмөрләнә. Ғ. Хөсәйенов. Боронғо эпос-
та саҡ төҫмөрләнә башлаған синфи дифференциация, социаль тигеҙһеҙлек куренеше феодализмдың башланғыс осорона ҡараған эпик әҫәрҙәрҙә асыҡлана төшә. М. Сәғитов.
3. диал. һылыуланыу, матурланыу. □ Становиться красивым, хорошеть. Егет ҡорона етеп, төҫмөрләнеп китеу. Ҡыҙ ҡыҙлығын итә, ваҡыты етеу менән, бик матур булып төҫмөрләнә.
ТӨҪМӨРЛӘТЕҮ (төҫмөрләт-) (Р: напоминать кого-л., что-л:, И.: resemble; recall; T.: andırmak) ҡ.
Ниндәйҙер билдәһенә ҡарап хәтерләтеү. □ Напоминать кого-л., что-л. ■ Шул саҡ уның [помещик ҡатынының] кәкрерәк ҡылыс танауы тағы ла ослайыбыраҡ төшә һәм ҡарсығаны төҫмөрләтә. Ә. Байрамов. Арбалағы кеше ауылдашы тыңҡыш Яппарҙы төҫмөрләтә. А. Мағазов, һәммәһе лә тәу ҡарашҡа, гуйә, ҡәҙимге музей ҡомартҡыларын төҫмөрләтә. С. Шәрипов.
ТӨҪМӨРЛӘҮ (төҫмөрлә-) (Р: припоминать; И.: remember, recall; T.: hatırlamak) ҡ.
1. Төҫөнә, ҡиәфәтенә ҡарап, таныған кеүек итеү; сырамытыу. □ Припоминать, узнавать. ■ Тегеһе лә [Мәусилә] төҫмөрләне егетте, шуға ҡурҡыуы тиҙ утте. Д. Бүләков. Болдорҙағыларҙы ул [Урманов] алыҫтан уҡ төҫмөрләне, ләкин иғтибарын йунәлтмәне. М. Кәрим. Төлкө кәпәсе тубә өрлөгөнә тейә яҙып торған был кешене хужаларҙың береһе лә ҡапылда төҫмөрләй алмай бер булды. 3. Ураҡсин.
2. Ниндәйҙер билдәһенә ҡарап, саҡ ҡына күреү. □ Различать (издали или на фоне чего-л.). М Куҙҙәренә ҡарап, был йәше утыҙ тирәһенә етеп барған егеттең ни уйлағанын төҫмөрләргә мөмкин тугел. Д. Бүләков.
3. Ниндәйҙер һыҙаты буйынса билдәләү; таныу. □ Узнавать. ■ Беҙ уларҙан [картиналарҙан] бөгөн дә утыҙынсы йылдар романтикаһын, шул осор һулышын төҫмөрләйбеҙ. Ә. Сөләймәнов. Алпамыша ҡуйсы малайҙың уҙ улы булыуын төҫмөрләй. «Алпамыша». Саң борҡоп килеуе яҡынайған һайын, быларҙың Ағиҙел уренән килеуселәр икәнен төҫмөрләп алдым. «Зөһрә менән Алдар».
467
ревьев, детей и др.). ■ Малға куҙ теймәһен тип, ҡойроғона төҫлө еп, сепрәк бәйләйҙәр. « Башҡорт мифологияһы»нан.
ТӨҪЛӘҮЕС (Р.: растение-краситель; И.: dye plant; T.: renkli bitki) и. диал.
Буяу урынына ҡулланылған үҫемлек.
□ Растение-краситель. Һуған ҡабығынан төҫләуес. Ҡына таждарын төҫләуес итеп ҡулланыу. Төҫләуес менән буяу. Туҡыманы төҫләуескэ манып төҫөн уҙгәртеу.
ТӨҪМӨР (Р: оттенок; И.: hue, shade; T.: ton) и.
Берәй нәмәнең саҡ ҡына айырылған бер төрө. □ Оттенок, нюанс. Һуҙҙең мәғәнә төҫмөрө. Ҡылымдарҙың мәғәнә төҫмөрө. ■ Ҡыҙҙың кейәуенә, яусыларға арналған сеңләуҙәрендә көлөу, мыҫҡыллау, упкәләу төҫмөрҙәре өҫтөнлөк итә. С. Галин. Турәләр-ҙең көл төҫөнә ингән йөҙҙәренән яман ҡурҡыу ҡатыш эстән асыу төҫмөрҙәрен шәйләргә була. Ғ. Хөсәйенов.
ТӨҪМӨРЛӨ (Р: видный; И.: good-looking; T.: iyi görünüşlü) с. диал. ҡар. һылыу.
Ҡарауға күркәм, матур. □ Видный (обладающий приятной внешностью). Төҫмөрлө саптар. Төҫмөрлө байтал. Төҫмөрлө ҡыҙ бала. Төҫмөрлө егет.
ТӨҪМӨРЛӘНЕҮ (төҫмөрлән-) (Р: вырисовываться; И.: loom, be visible; T.: belirlenmek) ҡ.
1. Әҙ генә беленеү, саҡ ҡына күренеү.
□ Вырисовываться (на фоне чего-л. или вдали). Сана эҙе төҫмөрләнеу. Йыраҡта ауыл төҫмөрләнеу. Дөм ҡараңғылыҡ эсенән машина уты төҫмөрләнә. ■ Таң ҡыйылып, ҡараңғылыҡ дала төпкөлөнә ҡасып, тирә-йун асыҡлана, улән-ҡыуаҡтар төҫмөрләнә башлағанса барҙы ул [Алтынбай]. 3. Ураҡсин.
2. Берәй төрлө билдәләнеү, характерланыу. □ Выделяться, обозначаться (на фоне чего-л.); с трудом, еле просматриваться. ■ «Туғандар һәм таныштар» романында Сәмиғулла, Ваһап ҡарт, Фатима образдарының да уҙ йөҙө, уҙ холҡо асыҡ ҡына төҫмөрләнә. Ә. Вахитов. Р. Ниғмәтиҙең уҙенә генә хас стиле, поэтик алымдары яҡшы уҡ төҫмөрләнә. Ғ. Хөсәйенов. Боронғо эпос-