Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 483
Поиск по словарям
ТӨШӨҮ
куҙе төшә. Төнөн ҡырау төшкән. ■ Таңға ҡаршы ысыҡ куберәк төшкән. Еуешкә ағарған улән өҫтөнә баҫыу менән аяҡ урынында йәшел эҙ ҡала. Я. Хамматов. Шул саҡ ямғыр куҙе төшә башланы. Н. Мусин. Кук йөҙө салт аяҙ. Ергә ысыҡ төшкән. Ф. Әсәнов.
8. Һыу ағымы ыңғайына йәки тау юлы менән түбәнгә табан барыу. □ Опускаться (вниз по течению реки либо по горной дороге). Ағиҙелдән һал менән төшөу. ■ Ат йөҙҙөрөп тугел, кәмә менән төшөргә ҡурҡыныс. Ә. Хәкимов. Ә бер аҙҙан йылға йырлай-йырлай ярып төшкән тауҙар һыртынан. Р. Назаров.
9. Юғарынан йәки нимәнеңдер өҫтөнән аҫҡа, түбәнгә ҡарай һуҙылыу. □ Располагаться, тянуться вниз. ■ Келәт артынан йылғаға текә генә тау төшә. Һ. Дәүләтшина.
10. Берәй станцияла, туҡталышта һ.б. транспорттан сығыу. □ Высаживаться, сходить, слезать. Трамвайҙан төшөу. Туҡталышта төшөп ҡалыу. ■ Әле генә уткән по-ездан төшкән ҡатын-ҡыҙҙар, кунәктәрен шалтырлатып, арҡаларына йөкмәгән тоҡтары менән бер-береһенә һуғылғылап, ултырышырға яйһыҙлап, автобус туҡтай торған ерҙә зыҡ ҡубалар. М. Тажи. Тик самолёттан төшкәс кенә, улар [Мәликә менән Мансур] икәу бер нисә минут йылмайышып, һөйләшеп алдылар. Ғ. Ибраһимов.
11. Ниндәйҙер юлға, урынға, йүнәлешкә аяҡ баҫыу. □ Располагаться, занимать. // Расположение; занятие (определённой позиции, положения). Алға төшөп атлау. ■ [Суминов] арҡанлап ебәрелгән атты тотто ла, етәкләп, шым ғына тар һуҡмаҡҡа төштө. Ә. Хәкимов. [Байрас — Емеш тураһында:] Йәнәш барып баҫырға, хатта, кәрәк икән, уҙең алға төшөп, юл ярып китергә, ул башлаған юлды дауам итергә тырышаһың.
3. Биишева.
12. Үҙ ауырлығы менән аҫҡа, түбәнгә китеү. □ Выпадать, падать, вываливаться. Снаряд төшөу. Ҡулдан төшөп китеу. ■ Малайҙар мурҙаны кире һыуға батырҙылар. Дөрөҫөрәге, ул уҙе ҡулдан төшөп китте лә аҡрын ғына бата башланы. М. Кәрим.
Нығыраҡ тоттомо [Алтай], бәлки, ҡулын бер аҙ ҡайырғандыр ҙа, хан ҡылысы ергә төшөп ҡаҙалды. Б. Рафиҡов.
13. Һауанан һ. б. сағылып, нимәгәлер ятыу.
□ Выпадать (что-л., на какую-л. поверхность); появляться, падать. Куләгә төшә. Ут төшә. ■ Куләгәләр төшмәһен, тим, һинең яҡты сырайға, һағыныуың ташып барһа, һыпырт әле Сибайға. Т. Йосопов. Мине ҡаршыларға пристандең уты ғына төштө Иҙелгә. Ғ. Сәләм.
14. кусм. Кемгә лә булһа ҡағылыу, тейеү, таралыу. □ Падать, ложиться на кого. Шик төшөу. ■ [Мэхмутов:] Был тикшерелмәгән шигем бер Йәләлетдингә генә тугел, башҡаларына ла төштө. С. Агиш.
15. кусм. Ҡапыл йөрәк, күңелде биләп, солғап алыу (хис-тойғоға ҡарата). □ Завладевать, охватывать; захватывать полностью. Йөрәккә ҡурҡыу төшөу. Куңелгә шом төшөу. ■ Алдарҙың куңеленә лә ныҡлап шик төшкәйне. Н. Мусин. Кысҡырыуын ҡысҡырҙы [Ғата], мәгәр, һатыусынан затлы тауарҙарҙы алғас, куңеленә шом төштө. Ә. Хәкимов.
16. Йоҙроҡ йәки башҡа нәмә тәнгә һ.б. ергә эләгеү. □ Быть битым. Йоҙроҡ төшә. ■ Аттар, туҡмаҡ уҙҙәренә төшкәндәй, шунда уҡ ҡуҙғалып, оло юл буйына һыпыртты. Б. Бикбай. Ауыҙҙар йоҙроҡ төшөуҙән шешенеп ҡананы, куҙ төптәре кугәреп сыҡты, бит-ҡул тырналды. М. Хужин.
17. Кемдеңдер йәки нимәнеңдер өҫтөнә йөк булып ятыу, өлөшөнә тура килеү. □ Выпадать (на долю); обрушиваться (на голову). Эштең ауыры беҙгә төшә. ■ «Аһ-аһ, — Рауза, уҙ сиратында, уның буркендә эрегән ҡар һыуын һелкеп төшөрҙө, — майһыҙ таба ҡупмай, кем, Азатулла ағайым. Беҙ ни икебеҙ ҙә хөкумәт әтәсе бит. Бер-беребеҙгә йомошобоҙ төшмәй тугел, төшә». Т. Ғарипова.
18. Ҡайһы урынғалыр тура килеү, ҡайҙалыр булыу (һуҙҙәге баҫымға ҡарата).
□ Падать (об ударении). Беренсе ижеккә төшкән баҫым.
19. Ныҡлы тормағанлыҡтан, тейгәндә һ. б. ҡубып сығыу. □ Выпадать, падать, выва-
16*
483
куҙе төшә. Төнөн ҡырау төшкән. ■ Таңға ҡаршы ысыҡ куберәк төшкән. Еуешкә ағарған улән өҫтөнә баҫыу менән аяҡ урынында йәшел эҙ ҡала. Я. Хамматов. Шул саҡ ямғыр куҙе төшә башланы. Н. Мусин. Кук йөҙө салт аяҙ. Ергә ысыҡ төшкән. Ф. Әсәнов.
8. Һыу ағымы ыңғайына йәки тау юлы менән түбәнгә табан барыу. □ Опускаться (вниз по течению реки либо по горной дороге). Ағиҙелдән һал менән төшөу. ■ Ат йөҙҙөрөп тугел, кәмә менән төшөргә ҡурҡыныс. Ә. Хәкимов. Ә бер аҙҙан йылға йырлай-йырлай ярып төшкән тауҙар һыртынан. Р. Назаров.
9. Юғарынан йәки нимәнеңдер өҫтөнән аҫҡа, түбәнгә ҡарай һуҙылыу. □ Располагаться, тянуться вниз. ■ Келәт артынан йылғаға текә генә тау төшә. Һ. Дәүләтшина.
10. Берәй станцияла, туҡталышта һ.б. транспорттан сығыу. □ Высаживаться, сходить, слезать. Трамвайҙан төшөу. Туҡталышта төшөп ҡалыу. ■ Әле генә уткән по-ездан төшкән ҡатын-ҡыҙҙар, кунәктәрен шалтырлатып, арҡаларына йөкмәгән тоҡтары менән бер-береһенә һуғылғылап, ултырышырға яйһыҙлап, автобус туҡтай торған ерҙә зыҡ ҡубалар. М. Тажи. Тик самолёттан төшкәс кенә, улар [Мәликә менән Мансур] икәу бер нисә минут йылмайышып, һөйләшеп алдылар. Ғ. Ибраһимов.
11. Ниндәйҙер юлға, урынға, йүнәлешкә аяҡ баҫыу. □ Располагаться, занимать. // Расположение; занятие (определённой позиции, положения). Алға төшөп атлау. ■ [Суминов] арҡанлап ебәрелгән атты тотто ла, етәкләп, шым ғына тар һуҡмаҡҡа төштө. Ә. Хәкимов. [Байрас — Емеш тураһында:] Йәнәш барып баҫырға, хатта, кәрәк икән, уҙең алға төшөп, юл ярып китергә, ул башлаған юлды дауам итергә тырышаһың.
3. Биишева.
12. Үҙ ауырлығы менән аҫҡа, түбәнгә китеү. □ Выпадать, падать, вываливаться. Снаряд төшөу. Ҡулдан төшөп китеу. ■ Малайҙар мурҙаны кире һыуға батырҙылар. Дөрөҫөрәге, ул уҙе ҡулдан төшөп китте лә аҡрын ғына бата башланы. М. Кәрим.
Нығыраҡ тоттомо [Алтай], бәлки, ҡулын бер аҙ ҡайырғандыр ҙа, хан ҡылысы ергә төшөп ҡаҙалды. Б. Рафиҡов.
13. Һауанан һ. б. сағылып, нимәгәлер ятыу.
□ Выпадать (что-л., на какую-л. поверхность); появляться, падать. Куләгә төшә. Ут төшә. ■ Куләгәләр төшмәһен, тим, һинең яҡты сырайға, һағыныуың ташып барһа, һыпырт әле Сибайға. Т. Йосопов. Мине ҡаршыларға пристандең уты ғына төштө Иҙелгә. Ғ. Сәләм.
14. кусм. Кемгә лә булһа ҡағылыу, тейеү, таралыу. □ Падать, ложиться на кого. Шик төшөу. ■ [Мэхмутов:] Был тикшерелмәгән шигем бер Йәләлетдингә генә тугел, башҡаларына ла төштө. С. Агиш.
15. кусм. Ҡапыл йөрәк, күңелде биләп, солғап алыу (хис-тойғоға ҡарата). □ Завладевать, охватывать; захватывать полностью. Йөрәккә ҡурҡыу төшөу. Куңелгә шом төшөу. ■ Алдарҙың куңеленә лә ныҡлап шик төшкәйне. Н. Мусин. Кысҡырыуын ҡысҡырҙы [Ғата], мәгәр, һатыусынан затлы тауарҙарҙы алғас, куңеленә шом төштө. Ә. Хәкимов.
16. Йоҙроҡ йәки башҡа нәмә тәнгә һ.б. ергә эләгеү. □ Быть битым. Йоҙроҡ төшә. ■ Аттар, туҡмаҡ уҙҙәренә төшкәндәй, шунда уҡ ҡуҙғалып, оло юл буйына һыпыртты. Б. Бикбай. Ауыҙҙар йоҙроҡ төшөуҙән шешенеп ҡананы, куҙ төптәре кугәреп сыҡты, бит-ҡул тырналды. М. Хужин.
17. Кемдеңдер йәки нимәнеңдер өҫтөнә йөк булып ятыу, өлөшөнә тура килеү. □ Выпадать (на долю); обрушиваться (на голову). Эштең ауыры беҙгә төшә. ■ «Аһ-аһ, — Рауза, уҙ сиратында, уның буркендә эрегән ҡар һыуын һелкеп төшөрҙө, — майһыҙ таба ҡупмай, кем, Азатулла ағайым. Беҙ ни икебеҙ ҙә хөкумәт әтәсе бит. Бер-беребеҙгә йомошобоҙ төшмәй тугел, төшә». Т. Ғарипова.
18. Ҡайһы урынғалыр тура килеү, ҡайҙалыр булыу (һуҙҙәге баҫымға ҡарата).
□ Падать (об ударении). Беренсе ижеккә төшкән баҫым.
19. Ныҡлы тормағанлыҡтан, тейгәндә һ. б. ҡубып сығыу. □ Выпадать, падать, выва-
16*
483