Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 734
Поиск по словарям
ТӘҘРӘ БОҪО
♦ Тәҙрәһе насар һуҡыр, насар күргән.
□ Слепой.
ТӘҘРӘ БОҪО и. миф. ҡар. тәҙрә быуы.
■ Тәҙрә боҫо куҙ тейеуҙән килешә. Экспедиция материалдарынан.
ТӘҘРӘ БЫУЫ (Р.: средство от сглаза; И.: moisture from a window; T.: nazardan kullanılan pencere terlemesi) и. этн.
Күҙ тейеүҙән ҡулланылған тәҙрә күҙәнәктәренән һөртөп алынған боҫ. □ Средство от сглаза (обмывки с оконного стекла). M Куҙ тейһә, тәҙрә быуын һөртөп, ишек тотҡаларын сайып, баланың битен йыуалар. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ТӘҘРӘ ТӨБӨ (Р: подоконник; И.: window-sill; T.: pencere denizliği) и.
Тәҙрә уйымының ҡаты материалдан эшләнгән аҫҡы өлөшө. □ Подоконник. Тәҙрә төбөндә гөл уҫтереу. Н Тәҙрә төбөм — еҫле гөл, еҫкә, дуҫым, еҫле ул. Араһында бер сәскә бар, өҙмәм, һинең төҫлө ул. Таҡмаҡтан.
ТӘЖ и. диал. ҡар. тәзе 1. Арба тәже.
ТӘЖАУЫЗ [ғәр. (Р: нападение, атака; И.: attack; T: tecavüz) и. иҫк. кит. ҡар. һөжүм.
Сикте үтеп баҫып инеү, баҫҡынсылыҡ.
□ Нападение, атака. Тәжауыз башлау. .И Пётр Беренсе .. Ҡаҙандан башҡорттарға ҡаршы тәжауыз башлатты. Ғ. Фәхретдинов.
ТӘЖАУЫЗ ИТЕҮ (тәжауыз ит ) (Р: нападать; И.: attack; T: tecavüz etmek) ҡ.
Баҫып инеү, һөжүм итеү. □ Нападать. Илгә тәжауыз итеу. Ҡапыл тәжауыз итеу.
ТӘЖАУЫЗ ҠЫЛЫУ (тәжауыз ҡыл-) ҡ. ҡар. тәжауыз итеү. Тәжауыз ҡылырға әҙерләнеу.
ТӘЖГӘЛ и. диал. ҡар. тәлгәш I, 1, 2. Миләш тәжгәле. Ҡайын тәжгәле. Суҡ тәжгәл.
ТӘЖДИД [ғәр. ûJâaJ] (Р: нововведение; И.: innovation; T: tecdid) и. иҫк.
Яңыртылыш, тергеҙелеш. □ Нововведение. Тәждид индереу.
ТӘЖЕ и. ҡар. тәзе 1. Н Уҙырға тырышҡан Бикбулаттың тәжеһе шартлап өҙөлдө, сикәсәйе һынды, силәһе, шығыр-шығыр килеп, ситкә ауҡанланы, ҡапҡа бағанаһы ҡыйшайып ҡалды. Ғ. Ибраһимов. Ҡарт арбанан төштө лә, тәженән һөйрәй-һөйрәй, атты
ҡыуаланы. М. Тажи. Фатима, тәртәләрҙе кутәреп, тәжеләрҙең төҙмө, тугелме икәнен ҡарап, тәртәләрен ҡулдарынан ысҡындырҙы ]. Ғ. Хәйри.
ТӘЖЕМ и. ҡар. тәғзим. Тәжем менән ҡаршы алыу. Тәжем курһәтеу. Тәжем менән курешеу.
ТӘЖРИБ ИТЕҮ (тәжриб ит-) ҡ. диал. ҡар. һынау. Бер ҙә тәжриб иткәнебеҙ юҡ.
ТӘЖРИБӘ [ғәр. (Р: опыт; И.: experience; T: tecrübe) и.
1. Тормошта, эштә үҙләштерелгән белем һәм күнекмәләр йыйылмаһы. □ Опыт, эксперимент. / Опытный, экспериментальный. Алдынғы тәжрибә. Бай тәжрибә. Эш тәжрибәһе. Тәжрибә уртаҡлашыу. Тәжрибә туплау. М Айбулат .. уҙенә тәжрибә яғынан [Петровтың] ҙур иптәш икәнен әйтте. Һ. Дәүләтшина. [Казаков:] Килер ваҡыт, һәр урынға белеме менән дә, тәжрибәһе менән дә яраҡлы һәр эштең уҙ инженерҙары табылыр. С. Агиш. Исхаҡ әфәнде уҙенең тәжрибәһе, белеме менән беҙҙең юлбашсы булырлыҡ. А. Таһиров.
2. фәлс. Кешенең тышҡы тәбиғәт менән бәйләнешкә инеү, аралашыу нигеҙендә тупланған һәм матди донъяны аңлап белеүгә сығанаҡ булған практик аңы, үҙ кисерештәре йыйылмаһы. □ Опыт. М Тормош тәжрибәһенә, уҙенең һынамыштарына, уҙ аҡылының сатҡыларына ғына таянып һырланы ул [Сәлмән] улына тигән хат юлдарын. С. Шәрипов. Тормош тәжрибәһе ҙур булһа ла, ошондайыраҡ донъяуи мәсьәләләрҙә өҙә һөйләшә белмәй, баҙап ҡала [Ғумәр]. Н. Мусин.
3. Ниндәйҙер күренеште тикшереү һәм өйрәнеү өсөн билдәле бер шарттарҙа үткәрелгән һынау. □ Опыт, эксперимент. Химик тәжрибә. Тәжрибә яһау. S [Шәмсун:] Ошонда ятып уҡыясаҡмын да диссертациямдың темаһы буйынса тәжрибәләр ҙә уткәрәсәк-мен. Н. Мусин.
ТӘЖРИБӘЛЕ (Р: опытный; И.: experienced; T: tecrübeli) с.
1. Берәй эш әлкәһендә тәжрибәһе, эш күнекмәһе күп булған. □ Опытный. Тәжрибәле уҡытыусы. Тәжрибәле доктор. Тәжрибәле
734
♦ Тәҙрәһе насар һуҡыр, насар күргән.
□ Слепой.
ТӘҘРӘ БОҪО и. миф. ҡар. тәҙрә быуы.
■ Тәҙрә боҫо куҙ тейеуҙән килешә. Экспедиция материалдарынан.
ТӘҘРӘ БЫУЫ (Р.: средство от сглаза; И.: moisture from a window; T.: nazardan kullanılan pencere terlemesi) и. этн.
Күҙ тейеүҙән ҡулланылған тәҙрә күҙәнәктәренән һөртөп алынған боҫ. □ Средство от сглаза (обмывки с оконного стекла). M Куҙ тейһә, тәҙрә быуын һөртөп, ишек тотҡаларын сайып, баланың битен йыуалар. «Башҡорт мифологияһы»нан.
ТӘҘРӘ ТӨБӨ (Р: подоконник; И.: window-sill; T.: pencere denizliği) и.
Тәҙрә уйымының ҡаты материалдан эшләнгән аҫҡы өлөшө. □ Подоконник. Тәҙрә төбөндә гөл уҫтереу. Н Тәҙрә төбөм — еҫле гөл, еҫкә, дуҫым, еҫле ул. Араһында бер сәскә бар, өҙмәм, һинең төҫлө ул. Таҡмаҡтан.
ТӘЖ и. диал. ҡар. тәзе 1. Арба тәже.
ТӘЖАУЫЗ [ғәр. (Р: нападение, атака; И.: attack; T: tecavüz) и. иҫк. кит. ҡар. һөжүм.
Сикте үтеп баҫып инеү, баҫҡынсылыҡ.
□ Нападение, атака. Тәжауыз башлау. .И Пётр Беренсе .. Ҡаҙандан башҡорттарға ҡаршы тәжауыз башлатты. Ғ. Фәхретдинов.
ТӘЖАУЫЗ ИТЕҮ (тәжауыз ит ) (Р: нападать; И.: attack; T: tecavüz etmek) ҡ.
Баҫып инеү, һөжүм итеү. □ Нападать. Илгә тәжауыз итеу. Ҡапыл тәжауыз итеу.
ТӘЖАУЫЗ ҠЫЛЫУ (тәжауыз ҡыл-) ҡ. ҡар. тәжауыз итеү. Тәжауыз ҡылырға әҙерләнеу.
ТӘЖГӘЛ и. диал. ҡар. тәлгәш I, 1, 2. Миләш тәжгәле. Ҡайын тәжгәле. Суҡ тәжгәл.
ТӘЖДИД [ғәр. ûJâaJ] (Р: нововведение; И.: innovation; T: tecdid) и. иҫк.
Яңыртылыш, тергеҙелеш. □ Нововведение. Тәждид индереу.
ТӘЖЕ и. ҡар. тәзе 1. Н Уҙырға тырышҡан Бикбулаттың тәжеһе шартлап өҙөлдө, сикәсәйе һынды, силәһе, шығыр-шығыр килеп, ситкә ауҡанланы, ҡапҡа бағанаһы ҡыйшайып ҡалды. Ғ. Ибраһимов. Ҡарт арбанан төштө лә, тәженән һөйрәй-һөйрәй, атты
ҡыуаланы. М. Тажи. Фатима, тәртәләрҙе кутәреп, тәжеләрҙең төҙмө, тугелме икәнен ҡарап, тәртәләрен ҡулдарынан ысҡындырҙы ]. Ғ. Хәйри.
ТӘЖЕМ и. ҡар. тәғзим. Тәжем менән ҡаршы алыу. Тәжем курһәтеу. Тәжем менән курешеу.
ТӘЖРИБ ИТЕҮ (тәжриб ит-) ҡ. диал. ҡар. һынау. Бер ҙә тәжриб иткәнебеҙ юҡ.
ТӘЖРИБӘ [ғәр. (Р: опыт; И.: experience; T: tecrübe) и.
1. Тормошта, эштә үҙләштерелгән белем һәм күнекмәләр йыйылмаһы. □ Опыт, эксперимент. / Опытный, экспериментальный. Алдынғы тәжрибә. Бай тәжрибә. Эш тәжрибәһе. Тәжрибә уртаҡлашыу. Тәжрибә туплау. М Айбулат .. уҙенә тәжрибә яғынан [Петровтың] ҙур иптәш икәнен әйтте. Һ. Дәүләтшина. [Казаков:] Килер ваҡыт, һәр урынға белеме менән дә, тәжрибәһе менән дә яраҡлы һәр эштең уҙ инженерҙары табылыр. С. Агиш. Исхаҡ әфәнде уҙенең тәжрибәһе, белеме менән беҙҙең юлбашсы булырлыҡ. А. Таһиров.
2. фәлс. Кешенең тышҡы тәбиғәт менән бәйләнешкә инеү, аралашыу нигеҙендә тупланған һәм матди донъяны аңлап белеүгә сығанаҡ булған практик аңы, үҙ кисерештәре йыйылмаһы. □ Опыт. М Тормош тәжрибәһенә, уҙенең һынамыштарына, уҙ аҡылының сатҡыларына ғына таянып һырланы ул [Сәлмән] улына тигән хат юлдарын. С. Шәрипов. Тормош тәжрибәһе ҙур булһа ла, ошондайыраҡ донъяуи мәсьәләләрҙә өҙә һөйләшә белмәй, баҙап ҡала [Ғумәр]. Н. Мусин.
3. Ниндәйҙер күренеште тикшереү һәм өйрәнеү өсөн билдәле бер шарттарҙа үткәрелгән һынау. □ Опыт, эксперимент. Химик тәжрибә. Тәжрибә яһау. S [Шәмсун:] Ошонда ятып уҡыясаҡмын да диссертациямдың темаһы буйынса тәжрибәләр ҙә уткәрәсәк-мен. Н. Мусин.
ТӘЖРИБӘЛЕ (Р: опытный; И.: experienced; T: tecrübeli) с.
1. Берәй эш әлкәһендә тәжрибәһе, эш күнекмәһе күп булған. □ Опытный. Тәжрибәле уҡытыусы. Тәжрибәле доктор. Тәжрибәле
734