Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 736
Поиск по словарям
тәзвиж
һандуғас һайрап тора торған кистәрҙә хыяли куҙ алдыма тәжәссем иткән матурҙың хәҙерге минутта уҙемдең ҡаршымда баҫып тороуы куңелдәге нәмәләрҙең бөтәһен онотторҙо. М. Ғафури.
ТӘЗВИЖ [ғәр. и. иҫк. ҡар. тәзәү-үеж. Тәзвиж ваҡыты етте.
ТӘЗЕ [рус. тяж\ (Р.: тяжи; И.: shaft brace; T.: koşum kayışı) и.
1. Тәртәне тарттырып, алғы күсәр башына эләктергән бау. □ Тяжи. Арба тәзеһе. ■ Тәзеһе тәзе тугел: өҙөлә лә ҡуя, өҙөлә лә ҡуя. Әкиәттән. Мәғәфур ҙә боролманы һәм, Талханың арбаһын юрый эләктереп, уның тәзеһен өҙҙөрҙө. Ж. Кейекбаев. Ҡамыт, сбруйҙар, ләмкә, тәзе ағастары, уларҙы бәйләй торған бөлдөргөләрҙе яңы ҡайыштан яһатып, уларҙы дегетләтеп ҡуйған [зил-ский]. Ғ. Дәүләтшин.
2. диал. Күбә тарттыра торған арҡан. □ Аркан для перетягивания снопа. Тәзе менән тарттырыу.
ТӘЗЕЛДӘТЕҮ (тәзелдәт-) ҡ. йөкм. ҡар. тәзелдәү, понуд. от тәзелдәү. Баланы тә-зелдәтеу. Тәзелдәтмә шуны.
ТӘЗЕЛДӘҮ (тәзелдә-) (Р.: кричать звонким резким голосом; И.: cry in a sharp voice; T.: keskin sesle çığlık koparmak) ҡ. һөйл.
Нәҙек, әсе тауыш менән ҡысҡырыу. □ Кричать звонким резким голосом. ■ Бер яҡта һағыҙаҡ һымаҡ ыжылдап .. Әхмәт йөрөй. Уға эйәреп Хәтдин ҡарт тәзелдәй. Ғ. Ибраһим-Ҡыпсаҡ.
ТӘЗЕҮӘЙ (Р.: придирчивый; И.: nagging; T.: mızmız) с. диал. ҡар. бәйләнсек.
Кешегә барлы-юҡҡа бәйләнеп барған. □ Придирчивый. Тәзеуәй кеше. Тәзеуәй әбей. Тәзеуәй хужа.
ТӘЗКИР [ғәр. (Р: воспоминание; И.: recollections; T.: tezkir) и. иҫк. кит. ҡар. иҫтәлек 5.
Өгөт, нәсихәт рәүешендә яҙылған иҫтәлекле әйбер. □ Воспоминание (письменное или устное). Тәзкир яҙыу. ■ Шәруҡ ҡылдым тәзкир вә тәхрифнамә яҙмаҡҡа. «Батыр-шаның хаты». Дурткә бөкләнеп ныҡ ҡына таушалған ҡағыҙ өҫтөнән куҙ йугертте
Кинйә. Башына «Тәзкир вә тәхрифнамә» тип ҡуйылған. Ғ. Ибраһимов.
ТӘЗКИРӘ [ғәр. и. иҫк. кит. ҡар. тәзкир. ■ Зөлбохары ниндәйҙер мөһим яҙыу икәнен самалаһа ла, ире ахундар бойормош тәзкирә тигәс, дини бер шәрехкә юраны. Ғ. Хөсәйенов.
ТӘЗӘЛ и. диал. ҡар. дәжжәл. Яуыз тәзәл. Тәзәл ҡалҡыу.
ТӘЗӘРИҠ [ғәр. fcLh-®5] и. иҫк. ҡар. үтенес. Тәзәриҡ менән һорау.
ТӘЗӘҮҮЕЖ [ғәр. (Р: женитьба; И.: betrothal; T.: tezevvic) и. иҫк. кит. ҡар. әйләнеү.
Никахланыу. □ Женитьба. Тәзәууеж мәле.
ТӘЗӘҮҮЕЖЛӘНЕҮ (тәзәүүежлән-) (Р: жениться; И.: get wed; T.: evlenmek) ҡ. иҫк. кит. ҡар. өйләнешеү.
Никахлашыу. □ Жениться. Бай улы менән мулла ҡыҙы тәзәууежләнделәр.
ТӘЙЕКМӘК (тәйекмәге) и. диал. ҡар. тәбикмәк. Тәмле тәйекмәк. Йылы тәйекмәк. Тәйекмәк ашау.
ТӘЙПӘК I с. диал. ҡар. йәйпәк 2. ■ Өҫтөн ҡар ҡаплаған кескәй йылға уҙәнендәге әрәмәлекте утеп, тәйпәк уя буйына барып сыҡтыҡ. Н. Мусин.
ТӘЙПӘК II (тәйпәге) (Р: посуда, сделанная из древесного нароста; И.: kind of national wooden dish; T.: ağaç tabak) и. диал.
Ағас ороһонан эшләнгән һауыт. □ Посуда, сделанная из древесного нароста. Тәйпәк эшләу. Тәйпәккә һалыу.
ТӘЙ-ТӘЙ ТОРОУ (тәй-тәй тор-) ҡ. диал. ҡар. ҡаҙыҡай тороу. Бала тәй-тәй тора.
ТӘЙФИҠ (тәйфиғы) и. диал. ҡар. тәүфиҡ. Тәйфиҡлы бала. Тәйфиғы бар. Тәйфиғы булһын. Тәйфиҡ теләу.
ТӘЙӘММӨМ [ғәр. (Р: символическое омовение (перед молитвой)', И.: symbolic ablution; T.: teyemmüm) и. иҫк.
һыу булмағанда, ҡулды тупраҡҡа һуғып тәһәрәт алыу ысулы. □ Символическое омовение (перед молитвой). ■ [Мулла:] һеҙ төрмә кешеләре, .. тәһәрәт алып тормағыҙ, тәйәммөм һуғығыҙ ҙа, шул ярар. Ғ. Искәндәров.
736
һандуғас һайрап тора торған кистәрҙә хыяли куҙ алдыма тәжәссем иткән матурҙың хәҙерге минутта уҙемдең ҡаршымда баҫып тороуы куңелдәге нәмәләрҙең бөтәһен онотторҙо. М. Ғафури.
ТӘЗВИЖ [ғәр. и. иҫк. ҡар. тәзәү-үеж. Тәзвиж ваҡыты етте.
ТӘЗЕ [рус. тяж\ (Р.: тяжи; И.: shaft brace; T.: koşum kayışı) и.
1. Тәртәне тарттырып, алғы күсәр башына эләктергән бау. □ Тяжи. Арба тәзеһе. ■ Тәзеһе тәзе тугел: өҙөлә лә ҡуя, өҙөлә лә ҡуя. Әкиәттән. Мәғәфур ҙә боролманы һәм, Талханың арбаһын юрый эләктереп, уның тәзеһен өҙҙөрҙө. Ж. Кейекбаев. Ҡамыт, сбруйҙар, ләмкә, тәзе ағастары, уларҙы бәйләй торған бөлдөргөләрҙе яңы ҡайыштан яһатып, уларҙы дегетләтеп ҡуйған [зил-ский]. Ғ. Дәүләтшин.
2. диал. Күбә тарттыра торған арҡан. □ Аркан для перетягивания снопа. Тәзе менән тарттырыу.
ТӘЗЕЛДӘТЕҮ (тәзелдәт-) ҡ. йөкм. ҡар. тәзелдәү, понуд. от тәзелдәү. Баланы тә-зелдәтеу. Тәзелдәтмә шуны.
ТӘЗЕЛДӘҮ (тәзелдә-) (Р.: кричать звонким резким голосом; И.: cry in a sharp voice; T.: keskin sesle çığlık koparmak) ҡ. һөйл.
Нәҙек, әсе тауыш менән ҡысҡырыу. □ Кричать звонким резким голосом. ■ Бер яҡта һағыҙаҡ һымаҡ ыжылдап .. Әхмәт йөрөй. Уға эйәреп Хәтдин ҡарт тәзелдәй. Ғ. Ибраһим-Ҡыпсаҡ.
ТӘЗЕҮӘЙ (Р.: придирчивый; И.: nagging; T.: mızmız) с. диал. ҡар. бәйләнсек.
Кешегә барлы-юҡҡа бәйләнеп барған. □ Придирчивый. Тәзеуәй кеше. Тәзеуәй әбей. Тәзеуәй хужа.
ТӘЗКИР [ғәр. (Р: воспоминание; И.: recollections; T.: tezkir) и. иҫк. кит. ҡар. иҫтәлек 5.
Өгөт, нәсихәт рәүешендә яҙылған иҫтәлекле әйбер. □ Воспоминание (письменное или устное). Тәзкир яҙыу. ■ Шәруҡ ҡылдым тәзкир вә тәхрифнамә яҙмаҡҡа. «Батыр-шаның хаты». Дурткә бөкләнеп ныҡ ҡына таушалған ҡағыҙ өҫтөнән куҙ йугертте
Кинйә. Башына «Тәзкир вә тәхрифнамә» тип ҡуйылған. Ғ. Ибраһимов.
ТӘЗКИРӘ [ғәр. и. иҫк. кит. ҡар. тәзкир. ■ Зөлбохары ниндәйҙер мөһим яҙыу икәнен самалаһа ла, ире ахундар бойормош тәзкирә тигәс, дини бер шәрехкә юраны. Ғ. Хөсәйенов.
ТӘЗӘЛ и. диал. ҡар. дәжжәл. Яуыз тәзәл. Тәзәл ҡалҡыу.
ТӘЗӘРИҠ [ғәр. fcLh-®5] и. иҫк. ҡар. үтенес. Тәзәриҡ менән һорау.
ТӘЗӘҮҮЕЖ [ғәр. (Р: женитьба; И.: betrothal; T.: tezevvic) и. иҫк. кит. ҡар. әйләнеү.
Никахланыу. □ Женитьба. Тәзәууеж мәле.
ТӘЗӘҮҮЕЖЛӘНЕҮ (тәзәүүежлән-) (Р: жениться; И.: get wed; T.: evlenmek) ҡ. иҫк. кит. ҡар. өйләнешеү.
Никахлашыу. □ Жениться. Бай улы менән мулла ҡыҙы тәзәууежләнделәр.
ТӘЙЕКМӘК (тәйекмәге) и. диал. ҡар. тәбикмәк. Тәмле тәйекмәк. Йылы тәйекмәк. Тәйекмәк ашау.
ТӘЙПӘК I с. диал. ҡар. йәйпәк 2. ■ Өҫтөн ҡар ҡаплаған кескәй йылға уҙәнендәге әрәмәлекте утеп, тәйпәк уя буйына барып сыҡтыҡ. Н. Мусин.
ТӘЙПӘК II (тәйпәге) (Р: посуда, сделанная из древесного нароста; И.: kind of national wooden dish; T.: ağaç tabak) и. диал.
Ағас ороһонан эшләнгән һауыт. □ Посуда, сделанная из древесного нароста. Тәйпәк эшләу. Тәйпәккә һалыу.
ТӘЙ-ТӘЙ ТОРОУ (тәй-тәй тор-) ҡ. диал. ҡар. ҡаҙыҡай тороу. Бала тәй-тәй тора.
ТӘЙФИҠ (тәйфиғы) и. диал. ҡар. тәүфиҡ. Тәйфиҡлы бала. Тәйфиғы бар. Тәйфиғы булһын. Тәйфиҡ теләу.
ТӘЙӘММӨМ [ғәр. (Р: символическое омовение (перед молитвой)', И.: symbolic ablution; T.: teyemmüm) и. иҫк.
һыу булмағанда, ҡулды тупраҡҡа һуғып тәһәрәт алыу ысулы. □ Символическое омовение (перед молитвой). ■ [Мулла:] һеҙ төрмә кешеләре, .. тәһәрәт алып тормағыҙ, тәйәммөм һуғығыҙ ҙа, шул ярар. Ғ. Искәндәров.
736