Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 739
Поиск по словарям
тәкә
ТӘКМӘС-ТҮКМӘС (Р.: кувырком; И.: head over heels; T.: takla atarak) p.
Баш аша әйләнә-әйләнә, тәкмәсләй-тәк-мәсләй. □ Кувырком, вверх тормашками. Тәкмәс-тукмәс аунау. Тәкмәс-тукмәс барып төшөу. ■ Хәтәр бит, саҡ ҡына яҙа баҫтыңмы, таштары сурайып-сурайып торған ярҙан тәкмәс-тукмәс китәсәгеңде көт тә тор. Р. Солтангәрәев.
ТӘКРАР [ғәр. j'j^] (Р: повторно; И.: anew; T.: tekrar) р. иҫк. ҡар. ҡабаттан.
Яңынан. □ Повторно, вторично, неоднократно. Тәкрар асыу. Тәкрар эшләу. ■ Бәҙри, самауырҙы тәкрар ҡайнатып, Йәмилә өйөндәге кумәс һыныҡтарын алып кергәс, сәй эсергә керештеләр. М. Ғафури.
ТӘКРАР ИТЕҮ (тәкрар ит-) (Р: повторять; И.: repeat; T.: tekrar etmek) ҡ.
Ҡат-кат башҡарыу йәки әйтеү; ҡабатлау.
□ Повторять. И Айырылышыу ваҡыты етеп, ҡулды-ҡулға биргәс, һин шул һуҙҙәрҙе тәкрар иттең. М. Ғафури.
ТӘКРАРЛАНЫУ (тәкрарлай ) ҡ. төш. ҡар. тәкрарлау, страд, от тәкрарлау. Эш тәкрарланды. Тәкрарланған хәбәр.
ТӘКРАРЛАУ (тәкрарла-) (Р: повторять;
И.: reitirate; T.: tekrarlamak) ҡ.
Ҡабатлау, ҡабатлап тағы әйтеү, эшләү һ. б.
□ Повторять. Тәкрарлап тороу. Тәкрарлай башлау. Бер һуҙҙе тәкрарлау. ■ Улар әуәлге булған хаталарын тәкрарламаны. 3. Шәрҡи. Тәне эҫеле-һыуыҡлы булып, [Суминов] башын юрған аҫтына тыҡты ла, иҫендә ҡалған доға ярсыҡтарын ҡабалан-ҡабалан куңеленән тәкрарлап, тыныс тормошона билдәһеҙ борсоу килтереусе төнгө тауыштың ҡабат ишетелмәуен теләне. Ә. Хәкимов.
ТӘКСЕ бәйл. диал. ҡар. тиклем. Беҙгә тәксе бар. Һигеҙгә тәксе эшләу.
ТӘКФИН [ғәр. (Р: обёртывание саваном; И.: cerement; T.: tekfin) и. иҫк.
Кәфенләү, кәфен урау □ Обёртывание саваном. Тәкфин итеу.
ТӘКШӘН (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Сәңкем-ҡыпсаҡ ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Тэкшэн (название родового подразделения башкир). Тэкшэн аймағы башҡорто. Тэкшэн аймағы ерҙәре. Тэкшэн аймағына ҡарау.
ТӘКӘ I (Р: козёл, баран (название самцов мелкого рогатого скота); И.: ram; he-goat; T.: erkek keçi) и.
1. Һарыҡ-кәзәнең иркәге. □ Козёл, баран (название самцов мелкого рогатого скота). / Козий, бараний. Кәзә тәкәһе. Һарыҡ тәкәһе. Бәрән тәкә. Тоҡом тәкәһе. Тәкә малы алдан йөрөусән була. ■ һабан туйҙары ла утеп китте; бесән өҫтө, тәкәләр һуя торған ваҡыт һәм алыша-бирешә торған көндәр килеп етте. И. Абдуллин. Гөлйөҙөм, Мәғфурэ, Хәлимәләр, алмашлап-алмашлап, алты-ете кунәк һыйышлы оло көбөләрҙе ҡара тиргә төшкәнсе бешәләр ҙә йылға буйына, тәкәләр һуйылған ергә, ҡарын алырға йугерә-ләр. Һ. Дәүләтшина. Тирмә тубәһенең ҡап уртаһына бау менән тау тәкәһенең ҡус-ҡарланып бөгөлгән мөгөҙө аҫылған да, уға бер нисә май шәм ҡыҫтырылған. Н. Мусин. • Аҡыллы тәкә һуйғанда, ахмаҡ йукә һуйыр. Мәҡәл. Төкәшә торған тәкәгә Хоҙай мөгөҙ бирмәгән. Мәҡәл.
2. миф. Уңышты, түллелекте кәүҙәләндергән ҡурсалаусы, бар итеүсе мал. □ Козёл (символ плодовитости, тотем, первопредок, покровитель, участвует во многих обрядах и ритуалах). ■ Тәкәнең мөгөҙө йәки баш һөйәге ҡапҡа башына куҙҙән, яман көстән һаҡлау өсөн ҡуйыла. Р. һаҙыева.
♦ Тәкәһе төкөү үсегеү. □ Обидеться. Баланың тәкәһе төкөнө.
ТӘКӘ II (Р: сваи (сооружение на реке); И.: piles; T.: kazık) и.
1. һыу арҡырыһына һалынған ҡоролмаға таяу рәүешендә ултыртылған атлама йәки бағана. □ Сваи (сооружение на реке). Купер тәкәһе. Тәкә ултыртыу.
2. спорт. Спорт снаряды. □ Козёл (спортивный снаряд). Тәкә аша һикереу. Спорт залына тәкә ҡуйыу.
3. Арҡан ишә торған ҡорамал (саталы ағас менән бәләкәй сананан ғибәрәт). □ Ко-
24*
739
ТӘКМӘС-ТҮКМӘС (Р.: кувырком; И.: head over heels; T.: takla atarak) p.
Баш аша әйләнә-әйләнә, тәкмәсләй-тәк-мәсләй. □ Кувырком, вверх тормашками. Тәкмәс-тукмәс аунау. Тәкмәс-тукмәс барып төшөу. ■ Хәтәр бит, саҡ ҡына яҙа баҫтыңмы, таштары сурайып-сурайып торған ярҙан тәкмәс-тукмәс китәсәгеңде көт тә тор. Р. Солтангәрәев.
ТӘКРАР [ғәр. j'j^] (Р: повторно; И.: anew; T.: tekrar) р. иҫк. ҡар. ҡабаттан.
Яңынан. □ Повторно, вторично, неоднократно. Тәкрар асыу. Тәкрар эшләу. ■ Бәҙри, самауырҙы тәкрар ҡайнатып, Йәмилә өйөндәге кумәс һыныҡтарын алып кергәс, сәй эсергә керештеләр. М. Ғафури.
ТӘКРАР ИТЕҮ (тәкрар ит-) (Р: повторять; И.: repeat; T.: tekrar etmek) ҡ.
Ҡат-кат башҡарыу йәки әйтеү; ҡабатлау.
□ Повторять. И Айырылышыу ваҡыты етеп, ҡулды-ҡулға биргәс, һин шул һуҙҙәрҙе тәкрар иттең. М. Ғафури.
ТӘКРАРЛАНЫУ (тәкрарлай ) ҡ. төш. ҡар. тәкрарлау, страд, от тәкрарлау. Эш тәкрарланды. Тәкрарланған хәбәр.
ТӘКРАРЛАУ (тәкрарла-) (Р: повторять;
И.: reitirate; T.: tekrarlamak) ҡ.
Ҡабатлау, ҡабатлап тағы әйтеү, эшләү һ. б.
□ Повторять. Тәкрарлап тороу. Тәкрарлай башлау. Бер һуҙҙе тәкрарлау. ■ Улар әуәлге булған хаталарын тәкрарламаны. 3. Шәрҡи. Тәне эҫеле-һыуыҡлы булып, [Суминов] башын юрған аҫтына тыҡты ла, иҫендә ҡалған доға ярсыҡтарын ҡабалан-ҡабалан куңеленән тәкрарлап, тыныс тормошона билдәһеҙ борсоу килтереусе төнгө тауыштың ҡабат ишетелмәуен теләне. Ә. Хәкимов.
ТӘКСЕ бәйл. диал. ҡар. тиклем. Беҙгә тәксе бар. Һигеҙгә тәксе эшләу.
ТӘКФИН [ғәр. (Р: обёртывание саваном; И.: cerement; T.: tekfin) и. иҫк.
Кәфенләү, кәфен урау □ Обёртывание саваном. Тәкфин итеу.
ТӘКШӘН (Р: название родового подразделения башкир; И.: name of Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun ismi) и. этн.
Сәңкем-ҡыпсаҡ ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Тэкшэн (название родового подразделения башкир). Тэкшэн аймағы башҡорто. Тэкшэн аймағы ерҙәре. Тэкшэн аймағына ҡарау.
ТӘКӘ I (Р: козёл, баран (название самцов мелкого рогатого скота); И.: ram; he-goat; T.: erkek keçi) и.
1. Һарыҡ-кәзәнең иркәге. □ Козёл, баран (название самцов мелкого рогатого скота). / Козий, бараний. Кәзә тәкәһе. Һарыҡ тәкәһе. Бәрән тәкә. Тоҡом тәкәһе. Тәкә малы алдан йөрөусән була. ■ һабан туйҙары ла утеп китте; бесән өҫтө, тәкәләр һуя торған ваҡыт һәм алыша-бирешә торған көндәр килеп етте. И. Абдуллин. Гөлйөҙөм, Мәғфурэ, Хәлимәләр, алмашлап-алмашлап, алты-ете кунәк һыйышлы оло көбөләрҙе ҡара тиргә төшкәнсе бешәләр ҙә йылға буйына, тәкәләр һуйылған ергә, ҡарын алырға йугерә-ләр. Һ. Дәүләтшина. Тирмә тубәһенең ҡап уртаһына бау менән тау тәкәһенең ҡус-ҡарланып бөгөлгән мөгөҙө аҫылған да, уға бер нисә май шәм ҡыҫтырылған. Н. Мусин. • Аҡыллы тәкә һуйғанда, ахмаҡ йукә һуйыр. Мәҡәл. Төкәшә торған тәкәгә Хоҙай мөгөҙ бирмәгән. Мәҡәл.
2. миф. Уңышты, түллелекте кәүҙәләндергән ҡурсалаусы, бар итеүсе мал. □ Козёл (символ плодовитости, тотем, первопредок, покровитель, участвует во многих обрядах и ритуалах). ■ Тәкәнең мөгөҙө йәки баш һөйәге ҡапҡа башына куҙҙән, яман көстән һаҡлау өсөн ҡуйыла. Р. һаҙыева.
♦ Тәкәһе төкөү үсегеү. □ Обидеться. Баланың тәкәһе төкөнө.
ТӘКӘ II (Р: сваи (сооружение на реке); И.: piles; T.: kazık) и.
1. һыу арҡырыһына һалынған ҡоролмаға таяу рәүешендә ултыртылған атлама йәки бағана. □ Сваи (сооружение на реке). Купер тәкәһе. Тәкә ултыртыу.
2. спорт. Спорт снаряды. □ Козёл (спортивный снаряд). Тәкә аша һикереу. Спорт залына тәкә ҡуйыу.
3. Арҡан ишә торған ҡорамал (саталы ағас менән бәләкәй сананан ғибәрәт). □ Ко-
24*
739