Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 761
Поиск по словарям
ТӘҢЕРЕ БУЛЫУ
■ Ағиҙелдең бында бысраҡ-маҙар ҡатнашмаған, йор ҡолондай уйнаҡлап-юрғалап аҡҡан, терегомош шикелле утә куренеп ятҡан тәңгәле. Т. Килмөхәмәтов. Таштимер уҙенең гел генә туҡтап, һыу эсеп китә торған Кәләшкуҙе шишмәһе тәңгәленә еткәс, ҡапыл тормозға баҫты. Д. Бүләков. Йылғаның бынау тәңгәлендә һыу кисәгегә ҡарағанда артып тора. Әкиәттән.
ТӘҢГӘЛ II (Р.: прямой; И.: straight; T.: doğru) с.
Ниҙеңдер тапҡырына тура йүнәлешле. □ Прямой. Тәңгәл юл. Тәңгәл урам. Тәңгәл өй.
ТӘҢГӘЛ III р.
1. ҡар. тура II, 1. Тәңгәл барыу. Тәңгәл кутәрелгән юл.
2. ҡар. нәҡ 1. Куперҙең тәңгәл уртаһы. Тәңгәл ямғыр алдынан.
ТӘҢГӘЛ БАЛТА (Р.: колун; И.: hatchet; T.: balta) и. диал. ҡар. һәрпәк.
Утын яра торған ҡалын балта. П Колун. Тәңгәл балта менән утын ярыу. Тәңгәл балтаны һаплау.
ТӘҢГӘЛ БУЛЫУ (тәңгәл бул-) ҡ. һөйл. ҡар. тәңгәлеү. Айыу тәңгәл булды.
ТӘҢГӘЛДӘ (Р: около; И.: around, by, beside; T.: denginde) бәйл.
Күрһәтеү алмаштарынан һуң килеп, эш-хәлдең, берәй мәсьәләнең нимәгәлер бәйле булыуын белдерә. □ Около, у. Был тәңгәлдә.
■ Иң бейек тубәлә, юл икегә айырылған тәңгәлдә, машина туҡтаны. Д. Бүләков.
ТӘҢГӘЛЕНДӘ (Р: около; И.: by, near; T.: denginde) бәйл.
Төп килештәге һүҙҙәрҙән һуң килеп, эш-хәлдең, мәсьәләнең нимәгәлер бәйле булыуын белдерә; тураһында. □ Около, у (послелог). Уҡыу-уҡытыу тәңгәлендә проблемалар. М Әйтер һуҙе бар ине уның [әбейҙең]. Йорт-ҡура, мал-тыуар тәңгәлендә лә әйтеп ҡалдырырға кәрәк. К. Мәргән.
ТӘҢГӘЛЕҮ (тәңгәл-) (Р: повстречаться на пути; И.: come across; T.: denk gelmek) ҡ. һөйл.
Тура килеү, тап булыу. □ Повстречаться на пути, наткнуться на кого, что. Айыуға тәңгәлеу.
ТӘҢГӘЛ КИЛЕҮ (тәңгәл кил-) ҡ. ҡар. тәңгәл булыу.
ТӘҢГӘЛЛӘҮ (тәңгәллә-) (Р: держать, взять направление прямо на кого, что; И.: take straight direction to; T: doğrulmak) ҡ.
Кемгәлер йәки нимәгәлер турылап барыу; йүнәлтеү. □ Держать, взять направление прямо на кого, что. Ауылға тәңгәлләп барыу.
ТӘҢГӘЛЛӘШЕҮ (тәңгәлләш ) ҡ. ҡар. урт. тәңгәлләү, взаимн. от тәңгәлләү. Алда барыусылар менән тәңгәлләшеу.
ТӘҢГӘЛТЕҮ (тәңгәлт-) (Р: ввергать, толкать кого, что во что; И.: push to; T.: doğrultmak) ҡ. һөйл.
Тап килтереү, юлыҡтырыу. □ Ввергать, толкать кого, что во что. Бәләгә тәңгәлтеу.
ТӘҢГӘЛ ҺҮҘЛЕ (Р: откровенный; И.: candid, in plain words; T: dürüst) с. һөйл.
Асыҡтан-асыҡ әйткән, тура һүҙле. □ Откровенный, прямой. Тәңгәл һуҙле кеше. Тәңгәл һуҙле әҙәм әйткәнен утәр. Тәңгәл һуҙле, бар нәмәне ярып әйтә.
ТӘҢГӘЛ ЯБЫУ (Р.: способ покрытия крыши; И.: peculiar, special kind of roof; T.: bir tür çatı) и. диал.
Бер яғы текә, икенсе яғы һөҙәк төшөрөп ябылған өй ҡыйығы. □ Способ покрытия крыши. Өй башын тәңгәл ябыу. Яңы өйҙәр тәңгәл ябылған.
ТӘҢГӘРСӘ и. диал. ҡар. тәңгәрсәк.
Тәңгәрсә тәгәрәй.
ТӘҢГӘРСӘК (тәңгәрсәге) (Р: колёсико;
И.: small wheel; T.; küçük tekerlek) и. диал.
Бәләкәй генә тәгәрмәс. □ Колёсико. Тәңгәрсәк эшләу. Тәңгәрсәк ватылыу. Арба тәңгәрсәге.
ТӘҢГӘРСӘК сөйө (Р: чека на оси телеги; И.: pin, linchpin; T: dingil çivisi) и. диал. ҡар. сикәсөй.
Тәгәрмәсте кейҙергәндән һуң күсәр башына тығып ҡуя торған сөй. □ Чека на оси телеги.
ТӘҢЕРЕ БУЛЫУ (тәңере бул-) (Р: возгордиться; И.: take airs, be haughty; T: kibirlenmek) ҡ. диал. ҡар. һауаланыу.
Маһайып китеү. □ Возгордиться. Тәңере булыу уға хас. Бер ниндәй тәңере булыу
761
■ Ағиҙелдең бында бысраҡ-маҙар ҡатнашмаған, йор ҡолондай уйнаҡлап-юрғалап аҡҡан, терегомош шикелле утә куренеп ятҡан тәңгәле. Т. Килмөхәмәтов. Таштимер уҙенең гел генә туҡтап, һыу эсеп китә торған Кәләшкуҙе шишмәһе тәңгәленә еткәс, ҡапыл тормозға баҫты. Д. Бүләков. Йылғаның бынау тәңгәлендә һыу кисәгегә ҡарағанда артып тора. Әкиәттән.
ТӘҢГӘЛ II (Р.: прямой; И.: straight; T.: doğru) с.
Ниҙеңдер тапҡырына тура йүнәлешле. □ Прямой. Тәңгәл юл. Тәңгәл урам. Тәңгәл өй.
ТӘҢГӘЛ III р.
1. ҡар. тура II, 1. Тәңгәл барыу. Тәңгәл кутәрелгән юл.
2. ҡар. нәҡ 1. Куперҙең тәңгәл уртаһы. Тәңгәл ямғыр алдынан.
ТӘҢГӘЛ БАЛТА (Р.: колун; И.: hatchet; T.: balta) и. диал. ҡар. һәрпәк.
Утын яра торған ҡалын балта. П Колун. Тәңгәл балта менән утын ярыу. Тәңгәл балтаны һаплау.
ТӘҢГӘЛ БУЛЫУ (тәңгәл бул-) ҡ. һөйл. ҡар. тәңгәлеү. Айыу тәңгәл булды.
ТӘҢГӘЛДӘ (Р: около; И.: around, by, beside; T.: denginde) бәйл.
Күрһәтеү алмаштарынан һуң килеп, эш-хәлдең, берәй мәсьәләнең нимәгәлер бәйле булыуын белдерә. □ Около, у. Был тәңгәлдә.
■ Иң бейек тубәлә, юл икегә айырылған тәңгәлдә, машина туҡтаны. Д. Бүләков.
ТӘҢГӘЛЕНДӘ (Р: около; И.: by, near; T.: denginde) бәйл.
Төп килештәге һүҙҙәрҙән һуң килеп, эш-хәлдең, мәсьәләнең нимәгәлер бәйле булыуын белдерә; тураһында. □ Около, у (послелог). Уҡыу-уҡытыу тәңгәлендә проблемалар. М Әйтер һуҙе бар ине уның [әбейҙең]. Йорт-ҡура, мал-тыуар тәңгәлендә лә әйтеп ҡалдырырға кәрәк. К. Мәргән.
ТӘҢГӘЛЕҮ (тәңгәл-) (Р: повстречаться на пути; И.: come across; T.: denk gelmek) ҡ. һөйл.
Тура килеү, тап булыу. □ Повстречаться на пути, наткнуться на кого, что. Айыуға тәңгәлеу.
ТӘҢГӘЛ КИЛЕҮ (тәңгәл кил-) ҡ. ҡар. тәңгәл булыу.
ТӘҢГӘЛЛӘҮ (тәңгәллә-) (Р: держать, взять направление прямо на кого, что; И.: take straight direction to; T: doğrulmak) ҡ.
Кемгәлер йәки нимәгәлер турылап барыу; йүнәлтеү. □ Держать, взять направление прямо на кого, что. Ауылға тәңгәлләп барыу.
ТӘҢГӘЛЛӘШЕҮ (тәңгәлләш ) ҡ. ҡар. урт. тәңгәлләү, взаимн. от тәңгәлләү. Алда барыусылар менән тәңгәлләшеу.
ТӘҢГӘЛТЕҮ (тәңгәлт-) (Р: ввергать, толкать кого, что во что; И.: push to; T.: doğrultmak) ҡ. һөйл.
Тап килтереү, юлыҡтырыу. □ Ввергать, толкать кого, что во что. Бәләгә тәңгәлтеу.
ТӘҢГӘЛ ҺҮҘЛЕ (Р: откровенный; И.: candid, in plain words; T: dürüst) с. һөйл.
Асыҡтан-асыҡ әйткән, тура һүҙле. □ Откровенный, прямой. Тәңгәл һуҙле кеше. Тәңгәл һуҙле әҙәм әйткәнен утәр. Тәңгәл һуҙле, бар нәмәне ярып әйтә.
ТӘҢГӘЛ ЯБЫУ (Р.: способ покрытия крыши; И.: peculiar, special kind of roof; T.: bir tür çatı) и. диал.
Бер яғы текә, икенсе яғы һөҙәк төшөрөп ябылған өй ҡыйығы. □ Способ покрытия крыши. Өй башын тәңгәл ябыу. Яңы өйҙәр тәңгәл ябылған.
ТӘҢГӘРСӘ и. диал. ҡар. тәңгәрсәк.
Тәңгәрсә тәгәрәй.
ТӘҢГӘРСӘК (тәңгәрсәге) (Р: колёсико;
И.: small wheel; T.; küçük tekerlek) и. диал.
Бәләкәй генә тәгәрмәс. □ Колёсико. Тәңгәрсәк эшләу. Тәңгәрсәк ватылыу. Арба тәңгәрсәге.
ТӘҢГӘРСӘК сөйө (Р: чека на оси телеги; И.: pin, linchpin; T: dingil çivisi) и. диал. ҡар. сикәсөй.
Тәгәрмәсте кейҙергәндән һуң күсәр башына тығып ҡуя торған сөй. □ Чека на оси телеги.
ТӘҢЕРЕ БУЛЫУ (тәңере бул-) (Р: возгордиться; И.: take airs, be haughty; T: kibirlenmek) ҡ. диал. ҡар. һауаланыу.
Маһайып китеү. □ Возгордиться. Тәңере булыу уға хас. Бер ниндәй тәңере булыу
761