Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 770
Поиск по словарям
ТӘПӘСЛӘҮ
һуғыу. Ашлыҡ тәпәсе. ■ Аяҙ көндә, ырҙын табағында, дурт тәпәс менән көлтәләрҙе туҡмағанда сыҡҡан тауыш кеуек, ат тояғы тауыштары ишетелә башланы. Ғ. Хәйри.
2. диал. ҡар. шыбағас.
3. диал. ҡар. тәпән 1,1. Тәпәс ҡуйыу.
ТӘПӘСЛӘҮ (тәпәслә-) (Р.: молотить (молотилом); И.: swindle; T.: harman dövmek) ҡ.
1. Тәпәс менән һуғыу (ашлыҡты). □ Молотить (молотилом). Бойҙай тәпәсләу. Тары тәпәсләу. Тәпәсләп алыу. Тәпәсләп ҡуйыу.
2. диал. Йомғаҡ, түңәрәк яһау □ Сбивать в кругляк. Балсыҡты тәпәсләу. Май тәпәсләу. Тәпәсләп бөтөу.
ТӘПӘСӘЙБАРМАҠ (тәпәсәйбармағы) (Р.: мизинец; И.: small finger; T: serçeparmak) и. диал. ҡар. сыңғарсай бармаҡ.
Ҡул-аяҡтың ситтәге иң бәләкәй бармағы.
□ Мизинец. Ҡулдың тәпәсәйбармағы. Тәпә-сәйбармаҡҡа элеу. Тәпәсәйбармаҡ менән төр-тоу.
ТӘПӘҪЛӘҮ (тәпәҫлә-) ҡ. диал. ҡар. тәпәсләү 2.
ТӘПӘҮ (тәпә-) (Р: рубить тяпкой; И.: hack (at); T.: çapalamak) ҡ. һөйл.
1. Үткер ҡорал менән сапҡылау; тапау.
□ Рубить тяпкой. Ит тәпәу. Кәбеҫтә тә-пәу. Малға сөгөлдөр тәпәу.
2. кусм. Бер үк нәмәне ҡат-ҡат ныҡып әйтеү; туҡыу. □ Твердить, повторять одно и то же. В [Арыҫлан:] Шуны тәпәп тормаһа, башҡа әйтере юҡтыр, ахыры. Ғ. Ибраһимов.
ТӘПӘҮЕС (Р: зануда; И.: bore; Т: сап sıkıcı adam) и. диал.
Бер һүҙҙе күп һөйләүсе. □ Зануда (нудный, повторяющий одно и то же). Ул тэпэуесте тыңлаһаң. В Ҡәйнә лә бер тәпәуес нәмәкәй, ҡолаҡ итен ашай. Экспедиция материалдарынан.
ТӘПӘШ I (Р: низкий; И.: low; T: alçak) с.
1. Түбәндән юғарыға булған араһы бәләкәй; киреһе — бейек. □ Низкий. Тәпәш ҡойма. Тәпәш тәҙрә. Тәпәш лапаҫ. Тәпәш артылыш. В Аҙбар-ҡура арттарынан уҡ ҡарағайлыҡ ҡаплаған тәпәш тауҙар башлана. Б. Рафиҡов. Насир әсе төтөн алған тәпәш өйҙөң
өрлөгөнә саҡ-саҡ башын бәрмәне, мөйөш тулы кипкән улән бәйләмдәренә, тәҙрә төбөндәге шешә-шешә һөлөктәргә ҡарап аптырап ҡалды. 3. Ураҡсин. Был йондоҙҙар шундай тәпәш, етер төҫлө ҡул осо. Т. Йосопов.
2. Ҡыҫҡа буйлы; киреһе — оҙон. □ Невысокий, приземистый. Тәпәш егет. Тәпәш ир. В Кәзә һаҡаллы тәпәш буйлы кешенең йөҙө асылып китте. И. Насыри. Тәпәшерәк ҡатын, бер йомарлам ҡорот алып, Ғәлимәнең моҡсаһына һалды. Т. Ғарипова. Уртасанан тәпәшерәк буйлы директор эргәһендә типә-тиң булып баҫып торған сибәр ҡыҙға ла, Нуриман Ғимрановичҡа ла һоҡланып ҡараны Баян. 3. Ҡаҙаҡбаева.
ТӘПӘШ II и. диал. ҡар. тәпән I, 1. Тәпәшкә бал тултырыу.
ТӘПӘШ ҠАРАМА (Р: вяз; И.: elm; T: karaağaç) и. бот.
Йылалар ғаиләһенә ҡараған оҙонсараҡ япраҡлы, йәйек ботаҡлы, ҡубып тора торған ҡытыршы ҡабыҡлы, эре ҡайышҡаҡ ағас (лат. Ulmus). □ Вяз; берест; карагач. Тәпәш ҡарамалар теҙелеп киткән. Тәпәш ҡарама уҫеп ултыра.
ТӘПӘШНИК (тәпәшниге) (Р: сплетник; И.: gossip; T: dedikoducu) и. диал.
1. Ғәйбәт һөйләү менән шөғөлләнгән кеше; ғәйбәтсе. □ Сплетник. Тәпәшник һуҙе. Тәпәшниккә ышанмау. Тәпәшниккә серең сисмә.
2. ҡар. тәпәүес. Тәпәшник һуҙе ялҡытты.
ТӘПӘШӘЙЕҮ (тәпәшәй ) (Р: оседать;
И.: subside; sink; T: alçalmak) ҡ.
Бейеклеге кәмеү, тәпәшкә әйләнеү; сүгеү. □ Оседать, становиться ниже, приземистее. Тау тәпәшәйгән. Өй тәпәшәйгән. В [Кинйәбай:] Һарай тәпәшәйеп киткән, тиреҫен бәрәңге баҡсаһына сығарып өйәм. Н. Мусин.
ТӘПӘШӘЙТЕҮ (тәпәшәйт-) (Р: делать более низким; И.: make lower; T.: alçaltmak) ҡ.
Бейеклеген кәметеү, тәпәш итеү. □ Делать более низким. Кәштәне тәпәшәйтеу. Өҫтәлде тәпәшәйтеу.
ТӘПӘШӘК (Р: низкий; И.: low; T.: alçak) с.
1. Бейеклек үлсәме бәләкәй (ғәҙәттә сағыштырыу рәуешендә әйтелә). □ Низень-
770
һуғыу. Ашлыҡ тәпәсе. ■ Аяҙ көндә, ырҙын табағында, дурт тәпәс менән көлтәләрҙе туҡмағанда сыҡҡан тауыш кеуек, ат тояғы тауыштары ишетелә башланы. Ғ. Хәйри.
2. диал. ҡар. шыбағас.
3. диал. ҡар. тәпән 1,1. Тәпәс ҡуйыу.
ТӘПӘСЛӘҮ (тәпәслә-) (Р.: молотить (молотилом); И.: swindle; T.: harman dövmek) ҡ.
1. Тәпәс менән һуғыу (ашлыҡты). □ Молотить (молотилом). Бойҙай тәпәсләу. Тары тәпәсләу. Тәпәсләп алыу. Тәпәсләп ҡуйыу.
2. диал. Йомғаҡ, түңәрәк яһау □ Сбивать в кругляк. Балсыҡты тәпәсләу. Май тәпәсләу. Тәпәсләп бөтөу.
ТӘПӘСӘЙБАРМАҠ (тәпәсәйбармағы) (Р.: мизинец; И.: small finger; T: serçeparmak) и. диал. ҡар. сыңғарсай бармаҡ.
Ҡул-аяҡтың ситтәге иң бәләкәй бармағы.
□ Мизинец. Ҡулдың тәпәсәйбармағы. Тәпә-сәйбармаҡҡа элеу. Тәпәсәйбармаҡ менән төр-тоу.
ТӘПӘҪЛӘҮ (тәпәҫлә-) ҡ. диал. ҡар. тәпәсләү 2.
ТӘПӘҮ (тәпә-) (Р: рубить тяпкой; И.: hack (at); T.: çapalamak) ҡ. һөйл.
1. Үткер ҡорал менән сапҡылау; тапау.
□ Рубить тяпкой. Ит тәпәу. Кәбеҫтә тә-пәу. Малға сөгөлдөр тәпәу.
2. кусм. Бер үк нәмәне ҡат-ҡат ныҡып әйтеү; туҡыу. □ Твердить, повторять одно и то же. В [Арыҫлан:] Шуны тәпәп тормаһа, башҡа әйтере юҡтыр, ахыры. Ғ. Ибраһимов.
ТӘПӘҮЕС (Р: зануда; И.: bore; Т: сап sıkıcı adam) и. диал.
Бер һүҙҙе күп һөйләүсе. □ Зануда (нудный, повторяющий одно и то же). Ул тэпэуесте тыңлаһаң. В Ҡәйнә лә бер тәпәуес нәмәкәй, ҡолаҡ итен ашай. Экспедиция материалдарынан.
ТӘПӘШ I (Р: низкий; И.: low; T: alçak) с.
1. Түбәндән юғарыға булған араһы бәләкәй; киреһе — бейек. □ Низкий. Тәпәш ҡойма. Тәпәш тәҙрә. Тәпәш лапаҫ. Тәпәш артылыш. В Аҙбар-ҡура арттарынан уҡ ҡарағайлыҡ ҡаплаған тәпәш тауҙар башлана. Б. Рафиҡов. Насир әсе төтөн алған тәпәш өйҙөң
өрлөгөнә саҡ-саҡ башын бәрмәне, мөйөш тулы кипкән улән бәйләмдәренә, тәҙрә төбөндәге шешә-шешә һөлөктәргә ҡарап аптырап ҡалды. 3. Ураҡсин. Был йондоҙҙар шундай тәпәш, етер төҫлө ҡул осо. Т. Йосопов.
2. Ҡыҫҡа буйлы; киреһе — оҙон. □ Невысокий, приземистый. Тәпәш егет. Тәпәш ир. В Кәзә һаҡаллы тәпәш буйлы кешенең йөҙө асылып китте. И. Насыри. Тәпәшерәк ҡатын, бер йомарлам ҡорот алып, Ғәлимәнең моҡсаһына һалды. Т. Ғарипова. Уртасанан тәпәшерәк буйлы директор эргәһендә типә-тиң булып баҫып торған сибәр ҡыҙға ла, Нуриман Ғимрановичҡа ла һоҡланып ҡараны Баян. 3. Ҡаҙаҡбаева.
ТӘПӘШ II и. диал. ҡар. тәпән I, 1. Тәпәшкә бал тултырыу.
ТӘПӘШ ҠАРАМА (Р: вяз; И.: elm; T: karaağaç) и. бот.
Йылалар ғаиләһенә ҡараған оҙонсараҡ япраҡлы, йәйек ботаҡлы, ҡубып тора торған ҡытыршы ҡабыҡлы, эре ҡайышҡаҡ ағас (лат. Ulmus). □ Вяз; берест; карагач. Тәпәш ҡарамалар теҙелеп киткән. Тәпәш ҡарама уҫеп ултыра.
ТӘПӘШНИК (тәпәшниге) (Р: сплетник; И.: gossip; T: dedikoducu) и. диал.
1. Ғәйбәт һөйләү менән шөғөлләнгән кеше; ғәйбәтсе. □ Сплетник. Тәпәшник һуҙе. Тәпәшниккә ышанмау. Тәпәшниккә серең сисмә.
2. ҡар. тәпәүес. Тәпәшник һуҙе ялҡытты.
ТӘПӘШӘЙЕҮ (тәпәшәй ) (Р: оседать;
И.: subside; sink; T: alçalmak) ҡ.
Бейеклеге кәмеү, тәпәшкә әйләнеү; сүгеү. □ Оседать, становиться ниже, приземистее. Тау тәпәшәйгән. Өй тәпәшәйгән. В [Кинйәбай:] Һарай тәпәшәйеп киткән, тиреҫен бәрәңге баҡсаһына сығарып өйәм. Н. Мусин.
ТӘПӘШӘЙТЕҮ (тәпәшәйт-) (Р: делать более низким; И.: make lower; T.: alçaltmak) ҡ.
Бейеклеген кәметеү, тәпәш итеү. □ Делать более низким. Кәштәне тәпәшәйтеу. Өҫтәлде тәпәшәйтеу.
ТӘПӘШӘК (Р: низкий; И.: low; T.: alçak) с.
1. Бейеклек үлсәме бәләкәй (ғәҙәттә сағыштырыу рәуешендә әйтелә). □ Низень-
770