Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 784
Поиск по словарям
ТӘРӘП
ТӘРӘП (тәрәбе) и. диал. ҡар. тәрәпләүес. Тәрәп ағасы. Тәрәпкә төрөу. Тәрәп менән эш итеу.
ТӘРӘПЛӘҮ (тәрәплә-) (Р.: выбивать лён; И.: beat (clean); T.: keten dövmek) ҡ.
Сүсте тәрәпләүес менән һуҡҡылау; ҡағыу. □ Выбивать лён, коноплю. Етенде тәрәпләу. Тәрәпләй башлау. Тәрәпләп бөтөу. Тәрәпләп төрөу. Tuş генә тәрәпләп ҡуй.
ТӘРӘПЛӘҮЕС (Р: плоская палка для выбивания льна; И.: flat stick for beating flax; T.: filariz) u.
Сүсте һыҙыра-һыҙыра ҡағып, талҡышынан таҙарта торған йоҡа ялпаҡ ағас; ҡаҡҡы. □ Плоская палка для выбивания льна. Тәрәпләуес менән ҡағыу. Көнө буйы тәрәпләу ес менән эшләу. Тәрәпләуес тотҡан ҡулдың устары өйкәлгән.
ТӘРӘС (Р: чашка весов; И.: plates, discs; T.: kefe) и. диал.
Бизмән тәрилкәһе. □ Чашка весов. Тә-рәстәрҙе тигеҙләу. Икенсе тәрәскә гер ултыртыу. Тәрәскә һалып улсәу. Бөтә нәмәне лә тәрәскә һалып улсәп булмай.
ТӘРӘТЛӘҮ (тәрәтлә-) ҡ. диал. ҡар. йөн тетеү. Яҙғы йөндө тәрәтләу. Ойоҡбаш өсөн йөн тәрәтләу. Ҡулындағы йөнөн бик ентекләп тәрәшләне.
ТӘРӘҮЕХ [ғәр. öu'j2] (Р: таравих; И.: Tarawih; T.: teravih) и. дини.
Ураҙала киске намаҙға ҡушып уҡыла торған өҫтәмә намаҙ. □ Таравих (желательный намаз, который совершается в месяц Рамадан после обязательной ночной молитвы). Тәрәуех уҡыу. и Тәрәуехтә моңланып тәсбих әйтеуҙәр ҡысҡырып. С. Яҡшығолов. Тәрәуех көндәрендә динде данлап, «Әлбиҙаҡ» әйткән ауыл йәштәрен яңы ойошторолған комсомол ячейкаһы уҙенә тартты. Р. Өмөтбаев.
ТӘРӘШ I (Р: пучок чёсаного льна, волокна; И.: bunch of carded flax; T.: bir demet taranan keten) и.
1. Тарап иләүгә әҙерләнгән бер ус сүс шәлкеме; көнйәлә. □ Пучок чёсаного льна, волокна. Бәләкәй тәрәш. Оҙон тәрәш. Ике тәрәш етен. Өс тәрәш сус. ■ Уның [Әхтәри ҡарттың] етен тәрәше кеуек һаҡалы тушенә
етеп тора, сәсе әллә ҡасан ағарып бөткәйне инде. Ж. Кейекбаев.
2. Сүс тарай торған оҙон тешле, һаплы ағас тараҡ; тәрәш тараҡ. □ Чесалка (для льна). Өләсәйемдең тәрәше. Ағас тәрәш. Һөйәк тәрәш. Саған тәрәш. ■ [Ҡыҙ:] Батша миңә өс шырпынан һоҫа, тәрәш, суре яһатып бирһен. Әкиәттән.
3. диал. Етенде, киндерҙе талҡып тарағандан һуң ҡалған ҡыҫҡа сүс; ҡаба төбө, сүбәк. □ Пакля; очёски, вычески, очёс; охлопок, охлопье. Етен тәрәше. Киндер тәрәше. Тәрәшкә әйләнгән.
4. диал. Йүкәһе һыҙырылмаған ҡабыҡ. □ Лубок. Тәрәштең йукәһен һыҙырыу. Тәрәш өйөмө.
5. диал. Йөн таҙартыу тарағы. □ Шерс-тобитка. Тәрәш менән кәзә мамығын тарап алыу. Тәрәште һындырыу. Ваҡ тешле тәрәш. Эре тешле тәрәш. Һирәк тешле тәрәш менән мамыҡты еңелсә генә тарап алыу.
ТӘРӘШ II (Р: чага; И.: tree fungus; T: çağa mantarı) и. диал. ҡар. ҡыуау.
Ҡайын һәм ерек олононда үҫеүсе ҡара төҫтәге бәшмәк; баҡы. □ Чага, берёзовый гриб (лат. Inonotus obliquus). Тәрәш халыҡ медицинаһында ҡулланыла. Ашҡаҙан ауыртҡанда, тәрәш ҡайнатып әсәләр. Ҡайындың тәрәшен киҫеп алыу.
ТӘРӘШ III (Р: стрекоза; И.: dragon-fly; T: kızböceği) и. диал. ҡар. энәғараҡ.
Ике ҙур күҙле, таяҡса һымаҡ кәүҙәле һәм ике пар үтә күренмәле оҙонса ҡанатлы, сырлап осоусы бөжәк. □ Стрекоза (лат. Odonata). Тәрәш ҡанаты. Тәрәш төрҙәре. Тәрәштәр сырылдашып оса. Беҙҙең планетала тәрәштәр иң боронғо бөжәктәр һанала.
ТӘРӘШЛЕ I (Р: чёсаный; И.: tow; Т.: keten ve kendir lifleri) с.
Тәрәш итеп әҙерләнгән; шәлкемле. □ Чёсаный (лён в пучках, кудель). Аҡ тәрәшле сус. Тәрәшле етен. Тәрәшле киндер. ■ [Үгәй инә] ҡыҙға бик куп тәрәшле сус биреп, уҙ ҡыҙын эйәртеп китте, ти. Әкиәттән.
ТӘРӘШЛЕ II и. диал. ҡар. тәрәш I, 1.
■ Гөлбанат әбей иләп ултырған орсоғон шәрәшлегә сәнсеп, урынынан торҙо. М. Ғафури. Ғәләмәт ҡыҙыҡ кеше Фәһимдең ола
784
ТӘРӘП (тәрәбе) и. диал. ҡар. тәрәпләүес. Тәрәп ағасы. Тәрәпкә төрөу. Тәрәп менән эш итеу.
ТӘРӘПЛӘҮ (тәрәплә-) (Р.: выбивать лён; И.: beat (clean); T.: keten dövmek) ҡ.
Сүсте тәрәпләүес менән һуҡҡылау; ҡағыу. □ Выбивать лён, коноплю. Етенде тәрәпләу. Тәрәпләй башлау. Тәрәпләп бөтөу. Тәрәпләп төрөу. Tuş генә тәрәпләп ҡуй.
ТӘРӘПЛӘҮЕС (Р: плоская палка для выбивания льна; И.: flat stick for beating flax; T.: filariz) u.
Сүсте һыҙыра-һыҙыра ҡағып, талҡышынан таҙарта торған йоҡа ялпаҡ ағас; ҡаҡҡы. □ Плоская палка для выбивания льна. Тәрәпләуес менән ҡағыу. Көнө буйы тәрәпләу ес менән эшләу. Тәрәпләуес тотҡан ҡулдың устары өйкәлгән.
ТӘРӘС (Р: чашка весов; И.: plates, discs; T.: kefe) и. диал.
Бизмән тәрилкәһе. □ Чашка весов. Тә-рәстәрҙе тигеҙләу. Икенсе тәрәскә гер ултыртыу. Тәрәскә һалып улсәу. Бөтә нәмәне лә тәрәскә һалып улсәп булмай.
ТӘРӘТЛӘҮ (тәрәтлә-) ҡ. диал. ҡар. йөн тетеү. Яҙғы йөндө тәрәтләу. Ойоҡбаш өсөн йөн тәрәтләу. Ҡулындағы йөнөн бик ентекләп тәрәшләне.
ТӘРӘҮЕХ [ғәр. öu'j2] (Р: таравих; И.: Tarawih; T.: teravih) и. дини.
Ураҙала киске намаҙға ҡушып уҡыла торған өҫтәмә намаҙ. □ Таравих (желательный намаз, который совершается в месяц Рамадан после обязательной ночной молитвы). Тәрәуех уҡыу. и Тәрәуехтә моңланып тәсбих әйтеуҙәр ҡысҡырып. С. Яҡшығолов. Тәрәуех көндәрендә динде данлап, «Әлбиҙаҡ» әйткән ауыл йәштәрен яңы ойошторолған комсомол ячейкаһы уҙенә тартты. Р. Өмөтбаев.
ТӘРӘШ I (Р: пучок чёсаного льна, волокна; И.: bunch of carded flax; T.: bir demet taranan keten) и.
1. Тарап иләүгә әҙерләнгән бер ус сүс шәлкеме; көнйәлә. □ Пучок чёсаного льна, волокна. Бәләкәй тәрәш. Оҙон тәрәш. Ике тәрәш етен. Өс тәрәш сус. ■ Уның [Әхтәри ҡарттың] етен тәрәше кеуек һаҡалы тушенә
етеп тора, сәсе әллә ҡасан ағарып бөткәйне инде. Ж. Кейекбаев.
2. Сүс тарай торған оҙон тешле, һаплы ағас тараҡ; тәрәш тараҡ. □ Чесалка (для льна). Өләсәйемдең тәрәше. Ағас тәрәш. Һөйәк тәрәш. Саған тәрәш. ■ [Ҡыҙ:] Батша миңә өс шырпынан һоҫа, тәрәш, суре яһатып бирһен. Әкиәттән.
3. диал. Етенде, киндерҙе талҡып тарағандан һуң ҡалған ҡыҫҡа сүс; ҡаба төбө, сүбәк. □ Пакля; очёски, вычески, очёс; охлопок, охлопье. Етен тәрәше. Киндер тәрәше. Тәрәшкә әйләнгән.
4. диал. Йүкәһе һыҙырылмаған ҡабыҡ. □ Лубок. Тәрәштең йукәһен һыҙырыу. Тәрәш өйөмө.
5. диал. Йөн таҙартыу тарағы. □ Шерс-тобитка. Тәрәш менән кәзә мамығын тарап алыу. Тәрәште һындырыу. Ваҡ тешле тәрәш. Эре тешле тәрәш. Һирәк тешле тәрәш менән мамыҡты еңелсә генә тарап алыу.
ТӘРӘШ II (Р: чага; И.: tree fungus; T: çağa mantarı) и. диал. ҡар. ҡыуау.
Ҡайын һәм ерек олононда үҫеүсе ҡара төҫтәге бәшмәк; баҡы. □ Чага, берёзовый гриб (лат. Inonotus obliquus). Тәрәш халыҡ медицинаһында ҡулланыла. Ашҡаҙан ауыртҡанда, тәрәш ҡайнатып әсәләр. Ҡайындың тәрәшен киҫеп алыу.
ТӘРӘШ III (Р: стрекоза; И.: dragon-fly; T: kızböceği) и. диал. ҡар. энәғараҡ.
Ике ҙур күҙле, таяҡса һымаҡ кәүҙәле һәм ике пар үтә күренмәле оҙонса ҡанатлы, сырлап осоусы бөжәк. □ Стрекоза (лат. Odonata). Тәрәш ҡанаты. Тәрәш төрҙәре. Тәрәштәр сырылдашып оса. Беҙҙең планетала тәрәштәр иң боронғо бөжәктәр һанала.
ТӘРӘШЛЕ I (Р: чёсаный; И.: tow; Т.: keten ve kendir lifleri) с.
Тәрәш итеп әҙерләнгән; шәлкемле. □ Чёсаный (лён в пучках, кудель). Аҡ тәрәшле сус. Тәрәшле етен. Тәрәшле киндер. ■ [Үгәй инә] ҡыҙға бик куп тәрәшле сус биреп, уҙ ҡыҙын эйәртеп китте, ти. Әкиәттән.
ТӘРӘШЛЕ II и. диал. ҡар. тәрәш I, 1.
■ Гөлбанат әбей иләп ултырған орсоғон шәрәшлегә сәнсеп, урынынан торҙо. М. Ғафури. Ғәләмәт ҡыҙыҡ кеше Фәһимдең ола
784