Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 795
Поиск по словарям
ТӘҮСИӘ
кам. Эш кулэмен тәулекләу. Тәулекләп ҡуйыу. Тәулекләп сменаға сығыу. Өсәр тәулекләп эшләу. Н Заводтағы охранниктар вахтала тәулекләп торалар: бер тәулек вахтала, ике тәулек бөтөнләй буш. Ә. Вәли.
ТӘҮЛЕК ҺАЙЫН (Р.: ежесуточно; И.: every 24 hours; T.: her gün) р.
һәр тәүлек. □ Ежесуточно. Тәулек һайын смена алышынып тора. Тәулек һайын эшләу. Тәулек һайын ҡарауыл алышына.
ТӘҮЛЕК ӘЙЛӘНӘҺЕНӘ (Р.: круглосуточно; И.: round the clock; T.: yirmi dört saatlik) p.
Тәүлек буйы, тәүлек эсенә. □ Круглосуточно. Дарыухана тәулек әйләнәһенә эшләй. Магазинда тәулек әйләнәһенә һатыу итеу. ■ Зәки Вәлиди ҙә, башҡалар ҙа хәҙер тәулек әйләнәһенә эшләй, йыш ҡына Каруанһа-райҙа йоҡлап та ҡала, кантондарҙан килгән ҡағыҙҙарға яуап бирә, илселәрҙе ҡабул итә. Р. Байымов. [Ҡыҙрас бабай — Кәбиргә:] Тәулек әйләнәһенә ауыҙға бер тамсы һыу алмаған саҡтар була. Яр. Вәлиев.
ТӘҮЛӘ р. диал. ҡар. тәүҙә. Тәулә инструкция менән таныш. Тәулә ҡағиҙәне уҡып сыҡ. Тәулә эшләп ҡара. Тәулә ваҡиғаны ацла. Тәулә барып куреп кил.
ТӘҮЛӘП (Р: в первый раз; И.: for the first time; T: ilk defa) р. һөйл.
1. Ниндәйҙер эш-хәлдең ғәмәлләшеүендә беренсе тапҡыр, тәү башлап. ■ В первый раз, впервые. Ҡалаға тәуләп килеу. Тәуләп осрашыу. Я һине тәуләп кургән сағымда уҡ куптән таныш кеуек курендец. Ҡ. Даян. Тимербай, радиоалғыс аша ишетелгән тауышты танып, кисә тәуләп кургән йәш танкисты куҙ алдына килтерҙе. И. Ғиззәтуллин. Аслыҡ йылдан һуц, тәуләп картуф сәсә башлаған саҡта, Мәғфиә әбейгә куп ярҙамы тейҙе уныц [Александра Дмитриевнаныц]. Б. Бикбай.
2. Ниндәйҙер эш-хәлдә беренсе булып, башлап; тәүҙә. □ Сначала, сперва. Тәуләп ураҡ урырға төшөп китте. Тәуләп һуҙ алыу. Һәр эштә лә ул тәуләп йөрөй. ■ [Старшина:] Кемегеҙ башланы, кем тәуләп управляющийға ҡул кутәрҙе? Б. Бикбай. Батареяға
ҡайтҡас, был хаҡтағы [далъномерщиктыц яҡташ булыуын] хәбәрҙе мицә тәуләп Мамед еткерҙе. Ш. Бикҡол. Тәуләп атыусы Әфләтунов ине. Ә. Вәли.
ТӘҮМӘЛЛЕК (тәүмәллеге) и. диал. ҡар. ҙурлыҡ 1, 2. Йоҙроҡ тәумәллеге. Тәумәлле-генә ҡарап билдәләп була. Сеуәтә тәумәллеге май йомарлау.
ТӘҮРАТ [ғәр. и. (баш хәреф менән) ҡар. Таурат. Иҫке Тәурат. Яцы Тәурат. Йә-һудтәрҙец Тәуратында яҙылғанса. Йәһуд-тәрҙец иҫке Тәуратында былай тиелгән. Тәураттыц тәуге бите. II Иштәк Тәурат вә Инжилде камил белер ине. Й. Солтанов. [Миһр Нарси — Ғосманға:] Ана куршеләрҙә Тәурат та, Инжил дә бар. Б. Рафиҡов.
ТӘҮСИФ [ғәр. (Р: характерис-
тика; И.: description; T: tavsif) и. иҫк. кит. ҡар. тасуир 2.
Нимәнецдер сифат йәһәтенән һүрәтләнеше. □ Характеристика, описание, определение качества. Тәусиф биреу. Рәсми тәусиф алыу. Балалар коллективына тәусиф биреу. Енәйәтсенец тәусифе менән танышыу. Н Тәусифенә һуҙ таба алмай тиргә төштөк. Ш. Бабич.
ТӘҮСИФ ИТЕҮ (тәүсиф ит-) (Р: охарактеризовать; И.: characterise, describe; T.: tavsif etmek) ҡ. иҫк. кит.
1. Һүрәтләү, характерлау. □ Охарактеризовать. Уныц холҡон аныҡ ҡына тәусиф итеп булмай. Тик яҡшы яҡтан тәусиф итеу. Кире яҡтарына баҫым яһап тәусиф иткәндәр.
2. һүрәтләү, тасуирлау. □ Описать. Барлыҡ уратып алған тәбиғәтте тәусиф итеу. Хатында бар тормошон тәусиф иткән. Мемуарында уҙенец йәшәу тәжрибәһен тәусиф иткән.
ТӘҮСИӘ [ғәр. (Р: совет; И.: advice; T.: tavsiye) и. иҫк. кит. ҡар. кәңәш 1.
Нисек итергә өйрәтеп әйткән һүҙ. □ Совет, наставление. Тәусиә әйтеу. Тәусиә тыц-лау. Тәусиә һорау. Изге тәусиә. Дөрөҫ тәусиә. Биргән тәусиәне тотоп эш итеу. ■ Мин хәҙер, ҡай бер иптәштәрҙец тәусиәһе менән, быйыл март башында ҡаҙаҡ эсенә китергә мәжбур булдым. М. Ғафури.
795
кам. Эш кулэмен тәулекләу. Тәулекләп ҡуйыу. Тәулекләп сменаға сығыу. Өсәр тәулекләп эшләу. Н Заводтағы охранниктар вахтала тәулекләп торалар: бер тәулек вахтала, ике тәулек бөтөнләй буш. Ә. Вәли.
ТӘҮЛЕК ҺАЙЫН (Р.: ежесуточно; И.: every 24 hours; T.: her gün) р.
һәр тәүлек. □ Ежесуточно. Тәулек һайын смена алышынып тора. Тәулек һайын эшләу. Тәулек һайын ҡарауыл алышына.
ТӘҮЛЕК ӘЙЛӘНӘҺЕНӘ (Р.: круглосуточно; И.: round the clock; T.: yirmi dört saatlik) p.
Тәүлек буйы, тәүлек эсенә. □ Круглосуточно. Дарыухана тәулек әйләнәһенә эшләй. Магазинда тәулек әйләнәһенә һатыу итеу. ■ Зәки Вәлиди ҙә, башҡалар ҙа хәҙер тәулек әйләнәһенә эшләй, йыш ҡына Каруанһа-райҙа йоҡлап та ҡала, кантондарҙан килгән ҡағыҙҙарға яуап бирә, илселәрҙе ҡабул итә. Р. Байымов. [Ҡыҙрас бабай — Кәбиргә:] Тәулек әйләнәһенә ауыҙға бер тамсы һыу алмаған саҡтар була. Яр. Вәлиев.
ТӘҮЛӘ р. диал. ҡар. тәүҙә. Тәулә инструкция менән таныш. Тәулә ҡағиҙәне уҡып сыҡ. Тәулә эшләп ҡара. Тәулә ваҡиғаны ацла. Тәулә барып куреп кил.
ТӘҮЛӘП (Р: в первый раз; И.: for the first time; T: ilk defa) р. һөйл.
1. Ниндәйҙер эш-хәлдең ғәмәлләшеүендә беренсе тапҡыр, тәү башлап. ■ В первый раз, впервые. Ҡалаға тәуләп килеу. Тәуләп осрашыу. Я һине тәуләп кургән сағымда уҡ куптән таныш кеуек курендец. Ҡ. Даян. Тимербай, радиоалғыс аша ишетелгән тауышты танып, кисә тәуләп кургән йәш танкисты куҙ алдына килтерҙе. И. Ғиззәтуллин. Аслыҡ йылдан һуц, тәуләп картуф сәсә башлаған саҡта, Мәғфиә әбейгә куп ярҙамы тейҙе уныц [Александра Дмитриевнаныц]. Б. Бикбай.
2. Ниндәйҙер эш-хәлдә беренсе булып, башлап; тәүҙә. □ Сначала, сперва. Тәуләп ураҡ урырға төшөп китте. Тәуләп һуҙ алыу. Һәр эштә лә ул тәуләп йөрөй. ■ [Старшина:] Кемегеҙ башланы, кем тәуләп управляющийға ҡул кутәрҙе? Б. Бикбай. Батареяға
ҡайтҡас, был хаҡтағы [далъномерщиктыц яҡташ булыуын] хәбәрҙе мицә тәуләп Мамед еткерҙе. Ш. Бикҡол. Тәуләп атыусы Әфләтунов ине. Ә. Вәли.
ТӘҮМӘЛЛЕК (тәүмәллеге) и. диал. ҡар. ҙурлыҡ 1, 2. Йоҙроҡ тәумәллеге. Тәумәлле-генә ҡарап билдәләп була. Сеуәтә тәумәллеге май йомарлау.
ТӘҮРАТ [ғәр. и. (баш хәреф менән) ҡар. Таурат. Иҫке Тәурат. Яцы Тәурат. Йә-һудтәрҙец Тәуратында яҙылғанса. Йәһуд-тәрҙец иҫке Тәуратында былай тиелгән. Тәураттыц тәуге бите. II Иштәк Тәурат вә Инжилде камил белер ине. Й. Солтанов. [Миһр Нарси — Ғосманға:] Ана куршеләрҙә Тәурат та, Инжил дә бар. Б. Рафиҡов.
ТӘҮСИФ [ғәр. (Р: характерис-
тика; И.: description; T: tavsif) и. иҫк. кит. ҡар. тасуир 2.
Нимәнецдер сифат йәһәтенән һүрәтләнеше. □ Характеристика, описание, определение качества. Тәусиф биреу. Рәсми тәусиф алыу. Балалар коллективына тәусиф биреу. Енәйәтсенец тәусифе менән танышыу. Н Тәусифенә һуҙ таба алмай тиргә төштөк. Ш. Бабич.
ТӘҮСИФ ИТЕҮ (тәүсиф ит-) (Р: охарактеризовать; И.: characterise, describe; T.: tavsif etmek) ҡ. иҫк. кит.
1. Һүрәтләү, характерлау. □ Охарактеризовать. Уныц холҡон аныҡ ҡына тәусиф итеп булмай. Тик яҡшы яҡтан тәусиф итеу. Кире яҡтарына баҫым яһап тәусиф иткәндәр.
2. һүрәтләү, тасуирлау. □ Описать. Барлыҡ уратып алған тәбиғәтте тәусиф итеу. Хатында бар тормошон тәусиф иткән. Мемуарында уҙенец йәшәу тәжрибәһен тәусиф иткән.
ТӘҮСИӘ [ғәр. (Р: совет; И.: advice; T.: tavsiye) и. иҫк. кит. ҡар. кәңәш 1.
Нисек итергә өйрәтеп әйткән һүҙ. □ Совет, наставление. Тәусиә әйтеу. Тәусиә тыц-лау. Тәусиә һорау. Изге тәусиә. Дөрөҫ тәусиә. Биргән тәусиәне тотоп эш итеу. ■ Мин хәҙер, ҡай бер иптәштәрҙец тәусиәһе менән, быйыл март башында ҡаҙаҡ эсенә китергә мәжбур булдым. М. Ғафури.
795