Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 796
Поиск по словарям
ТӘҮСИӘ ИТЕҮ
ТӘҮСИӘ ИТЕҮ (тәүсиә ит-) (Р.: советовать; И.: council, give advice; T.: tavsiye etmek) к. иҫк. кит.
Кәңәш биреү, кәңәш әйтеү. □ Советовать. Кәңәш һорағандарға тәүсиә итеу. Кәрәк-кәрәкмәгәндә тәүсиә итергә ярата. П Мин һеҙгә тәусиә итер инем, ҡабул итһәгеҙ.
з. Өммәти. Мин мәҙрәсәгә дәрес ваҡытында ғына бсрып Ғабдуллаян хәлфәнән уҡый инем, был кеше шиғырҙы яратты һәм һаҡлыҡ менән эш курергә тәусиә итте. М. Ғафури.
ТӘҮ ТЕШ и. ҡар. гәүге теш 1. Ш Кем тәү тешен курә баланың, шул уға кулдәк алып бирә. «Башҡорт мифологияһы »нан.
ТӘҮТОРМОШ I (Р.: первобытное время; И.: primitive, primordail times; T.: ilkellik)
и. map.
Кешелек тарихының иң тәүге, бик боронғо осоро. □ Первобытное время. Тәүтормоштан уҡ билдәле һуғыш ҡоралы. Тарихи тамырҙары тәүтормошҡа ҡайтып ҡала. Тәутормош яралған мәлдә. Тәүтормошто һүрәтләү.
ТӘҮТОРМОШ II (Р: первобытный; И.: primeval; T.: ilkel) с.
Кешелек тарихының иң тәүге, бик боронғо осоро менән бәйле. □ Первобытный. Тәутормош йәмғиәте ҡоролошо. Тәутормош кешеләре. Тәутормош дәуере. Тәутормош көнкуреше. ki Тәүтормош кешеһе сей көйөнсә лә ашағандыр ҙа бит-, Әнид булдыра алмай. Ғ. Хисамов. Ғимранов, тап күреп белгәндәй итеп, тәүтормош кешеләре тураһында, уларҙың йәшәу өсөн көрәштәре, тәуге ҡоралдары .. хаҡында һөйләне. 3. Биишева.
ТӘҮФИҠ (тәүфиғы) [ғәр. ЗЛЯ (Р: благонравие; И.: good behaviour; T.: tevfik) и.
Ҡылыҡҡа, әхлаҡҡа бәйле тыйнаҡлыҡ; гәртип. □ Благонравие, благочестие, благовоспитанность. Тәүфиҡ теләу. Тәүфиҡҡа килтереү. Тәуфиҡҡа ултыртыу. Тәүфиҡ табыу. Тәуфиҡҡа өйрәтеү. В Баланы сабый заманында тәүфиҡ вә әҙәпкә өйрәтмәк кәрәк. М. Өмөтбаев. [Хөршиҙә] Хәҙисәнән балаларына оҙон-оҙон хаттар яҙҙырҙы, тигеҙ тормош, тәүфиҡ теләне. С. Агиш. Сәмиға күңеленән йәштәргә бәхет, тәүфиҡ, ғүмер
лек мөхәббәт теләне. Ш. Янбаев. • Егет, ҡыҙ алғас, тәүфиҡ таба. Әйтем. Ир өйләнмәй тәүфиҡ тапмай. Әйтем. Бәхет башы — тәүфиҡ. Әйтем.
ТӘҮФИҠЛАНДЫРЫУ (тәүфиҡландыр-) (Р: воспитать благонравие; И.: cultivate good behaviour; T.: terbiye etmek) ҡ.
Тыйнаҡлыға әйләндереү, тәүфиҡлы итеү, тәүфиҡҡа килтереү, тәүфиҡҡа ултыртыу □ Воспитать благонравие, благочестие. Һәр кем уҙ балаһын тәүфиҡландырһын. Баланы ғумер буйы тәүфиҡландыраһың. • Ир баланы биш йәше тулғансы, ҡыҙ баланы өс йәше тулғансы тәүфиҡландыр. Әйтем.
ТӘҮФИҠЛАНЫУ (тәүфиҡлан) (Р: становиться благовоспитанным; И.: become well-behaved; T.: edepli ve hayâli olmak) ҡ.
Тыйнаҡлыға, тәртиплегә әйләнеү; тәртипле булыу □ Становиться благовоспитанным, благонравным. ■ [Әсәһе — улына:] Алла теләһә, ҡартайғас тәүфиҡланырһың, балаҡай. Ғ. Хәйри.
ТӘҮФИҠЛЫ (Р: благонравный; И.: well-behaved; T.: edepli ve hayâli) с.
Үҙен тота белгән, әхлаҡи яҡтан тыйнаҡлы; тәртипле, әҙәпле. □ Благонравный, благовоспитанный. Тәүфиҡлы кеше. Тәүфиҡлы бала булып үҫ. К Ҡыҙ уҙе сибәр, уңған, .. бик тәүфиҡлы бала икән. Ф. Иҫәнғолов. [Күҙлекле] ҙур түңәрәк тулы йөҙө, күҙлеге, тырпай сәсе менән май сүлмәге янында ултырған бик тәүфиҡлы бесәйҙе хәтерләтеп, ҡыҙҙың көлкөһөн килтерҙе. Й. Солтанов. • Иманлы йортта тәүфиҡлы бала үҫер. Әйтем.
ТӘҮ ФИҠЛ Ы Л ЫҠ (тәүфиҡлылығы) (Р: благочестивость; И.: devoutness; propriety; T.: edep) и.
Ҡылыҡҡа, әхлаҡҡа бәйле тыйнаҡлылыҡ; тәртиплелек. □ Благочестивость, пристойность. Тәүфиҡлылығы менән айырылып торған ҡыҙ бала. Тәүфиҡлылыҡҡа эйә була белеү. Тәүфиҡлылыҡ дөрөҫ тәрбиәнән килә.
ТӘҮФИҠҺЫҘ I (Р: аморальный; И.: immoral; T.: edepsiz) с.
Ҡылыҡ, әхлаҡ яғынан тыйнаҡһыҙ; тәртипһеҙ, әҙәпһеҙ булған. □ Аморальный,
796
ТӘҮСИӘ ИТЕҮ (тәүсиә ит-) (Р.: советовать; И.: council, give advice; T.: tavsiye etmek) к. иҫк. кит.
Кәңәш биреү, кәңәш әйтеү. □ Советовать. Кәңәш һорағандарға тәүсиә итеу. Кәрәк-кәрәкмәгәндә тәүсиә итергә ярата. П Мин һеҙгә тәусиә итер инем, ҡабул итһәгеҙ.
з. Өммәти. Мин мәҙрәсәгә дәрес ваҡытында ғына бсрып Ғабдуллаян хәлфәнән уҡый инем, был кеше шиғырҙы яратты һәм һаҡлыҡ менән эш курергә тәусиә итте. М. Ғафури.
ТӘҮ ТЕШ и. ҡар. гәүге теш 1. Ш Кем тәү тешен курә баланың, шул уға кулдәк алып бирә. «Башҡорт мифологияһы »нан.
ТӘҮТОРМОШ I (Р.: первобытное время; И.: primitive, primordail times; T.: ilkellik)
и. map.
Кешелек тарихының иң тәүге, бик боронғо осоро. □ Первобытное время. Тәүтормоштан уҡ билдәле һуғыш ҡоралы. Тарихи тамырҙары тәүтормошҡа ҡайтып ҡала. Тәутормош яралған мәлдә. Тәүтормошто һүрәтләү.
ТӘҮТОРМОШ II (Р: первобытный; И.: primeval; T.: ilkel) с.
Кешелек тарихының иң тәүге, бик боронғо осоро менән бәйле. □ Первобытный. Тәутормош йәмғиәте ҡоролошо. Тәутормош кешеләре. Тәутормош дәуере. Тәутормош көнкуреше. ki Тәүтормош кешеһе сей көйөнсә лә ашағандыр ҙа бит-, Әнид булдыра алмай. Ғ. Хисамов. Ғимранов, тап күреп белгәндәй итеп, тәүтормош кешеләре тураһында, уларҙың йәшәу өсөн көрәштәре, тәуге ҡоралдары .. хаҡында һөйләне. 3. Биишева.
ТӘҮФИҠ (тәүфиғы) [ғәр. ЗЛЯ (Р: благонравие; И.: good behaviour; T.: tevfik) и.
Ҡылыҡҡа, әхлаҡҡа бәйле тыйнаҡлыҡ; гәртип. □ Благонравие, благочестие, благовоспитанность. Тәүфиҡ теләу. Тәүфиҡҡа килтереү. Тәуфиҡҡа ултыртыу. Тәүфиҡ табыу. Тәуфиҡҡа өйрәтеү. В Баланы сабый заманында тәүфиҡ вә әҙәпкә өйрәтмәк кәрәк. М. Өмөтбаев. [Хөршиҙә] Хәҙисәнән балаларына оҙон-оҙон хаттар яҙҙырҙы, тигеҙ тормош, тәүфиҡ теләне. С. Агиш. Сәмиға күңеленән йәштәргә бәхет, тәүфиҡ, ғүмер
лек мөхәббәт теләне. Ш. Янбаев. • Егет, ҡыҙ алғас, тәүфиҡ таба. Әйтем. Ир өйләнмәй тәүфиҡ тапмай. Әйтем. Бәхет башы — тәүфиҡ. Әйтем.
ТӘҮФИҠЛАНДЫРЫУ (тәүфиҡландыр-) (Р: воспитать благонравие; И.: cultivate good behaviour; T.: terbiye etmek) ҡ.
Тыйнаҡлыға әйләндереү, тәүфиҡлы итеү, тәүфиҡҡа килтереү, тәүфиҡҡа ултыртыу □ Воспитать благонравие, благочестие. Һәр кем уҙ балаһын тәүфиҡландырһын. Баланы ғумер буйы тәүфиҡландыраһың. • Ир баланы биш йәше тулғансы, ҡыҙ баланы өс йәше тулғансы тәүфиҡландыр. Әйтем.
ТӘҮФИҠЛАНЫУ (тәүфиҡлан) (Р: становиться благовоспитанным; И.: become well-behaved; T.: edepli ve hayâli olmak) ҡ.
Тыйнаҡлыға, тәртиплегә әйләнеү; тәртипле булыу □ Становиться благовоспитанным, благонравным. ■ [Әсәһе — улына:] Алла теләһә, ҡартайғас тәүфиҡланырһың, балаҡай. Ғ. Хәйри.
ТӘҮФИҠЛЫ (Р: благонравный; И.: well-behaved; T.: edepli ve hayâli) с.
Үҙен тота белгән, әхлаҡи яҡтан тыйнаҡлы; тәртипле, әҙәпле. □ Благонравный, благовоспитанный. Тәүфиҡлы кеше. Тәүфиҡлы бала булып үҫ. К Ҡыҙ уҙе сибәр, уңған, .. бик тәүфиҡлы бала икән. Ф. Иҫәнғолов. [Күҙлекле] ҙур түңәрәк тулы йөҙө, күҙлеге, тырпай сәсе менән май сүлмәге янында ултырған бик тәүфиҡлы бесәйҙе хәтерләтеп, ҡыҙҙың көлкөһөн килтерҙе. Й. Солтанов. • Иманлы йортта тәүфиҡлы бала үҫер. Әйтем.
ТӘҮ ФИҠЛ Ы Л ЫҠ (тәүфиҡлылығы) (Р: благочестивость; И.: devoutness; propriety; T.: edep) и.
Ҡылыҡҡа, әхлаҡҡа бәйле тыйнаҡлылыҡ; тәртиплелек. □ Благочестивость, пристойность. Тәүфиҡлылығы менән айырылып торған ҡыҙ бала. Тәүфиҡлылыҡҡа эйә була белеү. Тәүфиҡлылыҡ дөрөҫ тәрбиәнән килә.
ТӘҮФИҠҺЫҘ I (Р: аморальный; И.: immoral; T.: edepsiz) с.
Ҡылыҡ, әхлаҡ яғынан тыйнаҡһыҙ; тәртипһеҙ, әҙәпһеҙ булған. □ Аморальный,
796