Академический словарь башкирского языка. Том VIII. Страница 802
Поиск по словарям
тәхҡиҡ
Тәхетен ҡолатыу. Тәхеткә ултырыу. Тәхеттән төшөу. Тәхете емерелеу. Тәхеткә менеу. Тәхеттән төшөрөу. ■ Романовтарҙың өс йөҙ йыллыҡ тәхете ҡолап төшөп, шуның тауышы бөтә донъяға таралып илаулай ине. һ. Дәүләтшина. • Бер кеше тәхеткә менһә, ҡырҡ кеше атҡа менә. Әйтем.
3. кусм. Абруй биргән нәмә. □ Авторитет, почёт. Хеҙмәт тәхете. ■ Зәңгәр кук — тажым, сыбар ер — тәхетем. Ш. Бабич. Хәҙергә гөлдәр минең тәхетем. Д. Юлтый.
ТӘХҠИҠ (тәхҡиғы) [ғәр. 3^] (Р.: истина; И.: truth; T.: tahkik) и. иҫк. кит. ҡар. дөрөҫлөк 1.
Хаҡлыҡ, ғәҙеллек. □ Истина, правда. ■ Мин уҙем бер дәрдмән диуанамын, ҡайҙа бер тәхҡиҡ курһәм, ҡыуанамын. Был затта ғәжәп тәхҡиҡ кургәндән һуң, ихтыярһыҙ шул сәбәптән йыу анамын. М. Аҡмулла.
ТӘХҠИҠЛАУ (тәхҡиҡла-) (Р: подтверждать; И.: confirm; T.: tahkik etmek) ҡ. иҫк. кит. ҡар. раҫлау 1.
Дөрөҫ тип белдереү, дөрөҫләү. □ Подтверждать, свидетельствовать, удостоверять. һуҙҙе тәхҡиҡлау. Тәхҡиҡлап тороу. Тәхкиҡларға кереште. ■ [Яһаҡ куләмен] тәхҡиҡлап, оло батшаның оло һанаттарының ҡулы ҡуйылған. «Башҡорт шәжәрәләре»нән.
ТӘХҠИР [ғәр. (Р: унижение; И.: insult; mockery; T.: tahkir) и. иҫк. кит. ҡар. мыҫкыл.
Кешенең намыҫын рәнйетеп кәмһеткән, хурлаған әсе көлөү. □ Унижение, оскорбление. Тәхҡир итеу. Тәхҡир һуҙе. Н Ул [Зәйнәп] бының өҫтөнә кешеләрҙән дә төрлө һуҙҙәр ишетә, тәхҡир һәм хурлыҡтар курә башланы. М. Ғафури. Ғәҙәте йә истиһза, йәки тәхҡир, һуҙ һөйләмәҫ берәуҙе жәрех ҡылмай. М. Аҡмулла.
ТӘХҠИРАНӘ [ғәр. (Р: унизи-
тельно; И.: with humiliation; T.: tahkir edici) р. иҫк. кит.
Мыҫҡыллы рәүештә, мәсхәрә менән, мыҫҡыллап. □ Унизительно, оскорбительно. ■ Йылмайып мыҫҡыллы куҙҙәр уттеләр ваҡ-ваҡ баҫып, уттеләр ҙә тәхҡиранә көлдөләр шарҡылдашып. Ш. Бабич.
ТӘХҠИР ИТЕҮ (тәхҡир ит ) (Р: унижать; И.: humiliate; T.: tahkir etmek) ҡ. иҫк. кит.
Мыҫҡыллау, хурлау. □ Унижать, оскорблять, пренебрегать. ■ Ниндәй шәп булһам да мин, тәхҡир итерһең, бешмәгән. Ш. Бабич. Минең [Зәйнәптең] мөхәббәт һәм вә сәдәҡәтем тәхҡир ителде. М. Ғафури.
ТӘХҠИРЛЕ (Р: издевательский; И.: insulting; tongue-in-cheek; T.: tahkir edici) c. иҫк. кит. ҡар. мыҫҡыллы.
Мыҫҡыл итә торған, мәсхәрәле. □ Издевательский, оскорбительный. Тәхҡирле тауыш. Тәхҡирле ҡараш. ■ Баяр ҡатынының уларҙы [крәҫтиәндәрҙе] тәхҡирле һуҙҙәр менән һугеп, ҡол итеп ҡарауҙары асыуҙы ҡабартты. М. Ғафури.
ТӘХЛИЛ [ғәр. сУ^] (Р: анализ; И.: analysis; T.: tahlil) и. иҫк. кит. ҡар. анализ 1.
Ҡарау, тикшереү эше. □ Анализ. Тәхлил яһау. Тәхлилгә биреу. Төплө тәхлил уткәреу.
ТӘХЛИЛ ИТЕҮ (тәхлил ит-) (Р: анализировать; И.: analyse; T.: tahlil etmek) ҡ. иҫк. кит.
Тикшереү, анализлау. П Анализировать. Еңелсә генә тәхлил итеу. Тәхлил итеп сығыу. Тәхлил итергә йыйыныу.
ТӘХМИЛ [ғәр. (Р: обременение; И.: encumbrance, incumbrance; T.: tahmil) и. иҫк. кит. ҡар. ауырлыҡ I, 4.
Өҫтәмә мәшәҡәт. □ Обременение, нагрузка. Тәхмиле булған. Тәхмил менән.
ТӘХМИЛ ИТЕҮ (тәхмил ит ) (Р: обременять; И.: burden; T.: tahmil etmek) ҡ. иҫк. кит.
Үҙ әҫтәңә ауырлыҡ, өҫтәмә мәшәҡәт алыу, ҡабул итеү. □ Обременять, обременить. Йыш йомошҡа кереп тәхмил итә. Һорауҙар менән тәхмил итә. Ваҡ-төйәк мәшәҡәттәре менән тәхмил итә. ■ Выждандары тәхмил итмәҫ иттифаҡ илә мөғәллимдәренә вазифа бирәләр. М. Ғафури.
ТӘХМИНӘН [ғәр. (Р: приблизительно; И.: approximatly; T.: tahminen) р. иҫк. кит. ҡар. яҡынса.
Сама менән. □ Приблизительно. Тәхминән биреу. Тәхминән ваҡыт. Тәхминән әйткәндә.
802
Тәхетен ҡолатыу. Тәхеткә ултырыу. Тәхеттән төшөу. Тәхете емерелеу. Тәхеткә менеу. Тәхеттән төшөрөу. ■ Романовтарҙың өс йөҙ йыллыҡ тәхете ҡолап төшөп, шуның тауышы бөтә донъяға таралып илаулай ине. һ. Дәүләтшина. • Бер кеше тәхеткә менһә, ҡырҡ кеше атҡа менә. Әйтем.
3. кусм. Абруй биргән нәмә. □ Авторитет, почёт. Хеҙмәт тәхете. ■ Зәңгәр кук — тажым, сыбар ер — тәхетем. Ш. Бабич. Хәҙергә гөлдәр минең тәхетем. Д. Юлтый.
ТӘХҠИҠ (тәхҡиғы) [ғәр. 3^] (Р.: истина; И.: truth; T.: tahkik) и. иҫк. кит. ҡар. дөрөҫлөк 1.
Хаҡлыҡ, ғәҙеллек. □ Истина, правда. ■ Мин уҙем бер дәрдмән диуанамын, ҡайҙа бер тәхҡиҡ курһәм, ҡыуанамын. Был затта ғәжәп тәхҡиҡ кургәндән һуң, ихтыярһыҙ шул сәбәптән йыу анамын. М. Аҡмулла.
ТӘХҠИҠЛАУ (тәхҡиҡла-) (Р: подтверждать; И.: confirm; T.: tahkik etmek) ҡ. иҫк. кит. ҡар. раҫлау 1.
Дөрөҫ тип белдереү, дөрөҫләү. □ Подтверждать, свидетельствовать, удостоверять. һуҙҙе тәхҡиҡлау. Тәхҡиҡлап тороу. Тәхкиҡларға кереште. ■ [Яһаҡ куләмен] тәхҡиҡлап, оло батшаның оло һанаттарының ҡулы ҡуйылған. «Башҡорт шәжәрәләре»нән.
ТӘХҠИР [ғәр. (Р: унижение; И.: insult; mockery; T.: tahkir) и. иҫк. кит. ҡар. мыҫкыл.
Кешенең намыҫын рәнйетеп кәмһеткән, хурлаған әсе көлөү. □ Унижение, оскорбление. Тәхҡир итеу. Тәхҡир һуҙе. Н Ул [Зәйнәп] бының өҫтөнә кешеләрҙән дә төрлө һуҙҙәр ишетә, тәхҡир һәм хурлыҡтар курә башланы. М. Ғафури. Ғәҙәте йә истиһза, йәки тәхҡир, һуҙ һөйләмәҫ берәуҙе жәрех ҡылмай. М. Аҡмулла.
ТӘХҠИРАНӘ [ғәр. (Р: унизи-
тельно; И.: with humiliation; T.: tahkir edici) р. иҫк. кит.
Мыҫҡыллы рәүештә, мәсхәрә менән, мыҫҡыллап. □ Унизительно, оскорбительно. ■ Йылмайып мыҫҡыллы куҙҙәр уттеләр ваҡ-ваҡ баҫып, уттеләр ҙә тәхҡиранә көлдөләр шарҡылдашып. Ш. Бабич.
ТӘХҠИР ИТЕҮ (тәхҡир ит ) (Р: унижать; И.: humiliate; T.: tahkir etmek) ҡ. иҫк. кит.
Мыҫҡыллау, хурлау. □ Унижать, оскорблять, пренебрегать. ■ Ниндәй шәп булһам да мин, тәхҡир итерһең, бешмәгән. Ш. Бабич. Минең [Зәйнәптең] мөхәббәт һәм вә сәдәҡәтем тәхҡир ителде. М. Ғафури.
ТӘХҠИРЛЕ (Р: издевательский; И.: insulting; tongue-in-cheek; T.: tahkir edici) c. иҫк. кит. ҡар. мыҫҡыллы.
Мыҫҡыл итә торған, мәсхәрәле. □ Издевательский, оскорбительный. Тәхҡирле тауыш. Тәхҡирле ҡараш. ■ Баяр ҡатынының уларҙы [крәҫтиәндәрҙе] тәхҡирле һуҙҙәр менән һугеп, ҡол итеп ҡарауҙары асыуҙы ҡабартты. М. Ғафури.
ТӘХЛИЛ [ғәр. сУ^] (Р: анализ; И.: analysis; T.: tahlil) и. иҫк. кит. ҡар. анализ 1.
Ҡарау, тикшереү эше. □ Анализ. Тәхлил яһау. Тәхлилгә биреу. Төплө тәхлил уткәреу.
ТӘХЛИЛ ИТЕҮ (тәхлил ит-) (Р: анализировать; И.: analyse; T.: tahlil etmek) ҡ. иҫк. кит.
Тикшереү, анализлау. П Анализировать. Еңелсә генә тәхлил итеу. Тәхлил итеп сығыу. Тәхлил итергә йыйыныу.
ТӘХМИЛ [ғәр. (Р: обременение; И.: encumbrance, incumbrance; T.: tahmil) и. иҫк. кит. ҡар. ауырлыҡ I, 4.
Өҫтәмә мәшәҡәт. □ Обременение, нагрузка. Тәхмиле булған. Тәхмил менән.
ТӘХМИЛ ИТЕҮ (тәхмил ит ) (Р: обременять; И.: burden; T.: tahmil etmek) ҡ. иҫк. кит.
Үҙ әҫтәңә ауырлыҡ, өҫтәмә мәшәҡәт алыу, ҡабул итеү. □ Обременять, обременить. Йыш йомошҡа кереп тәхмил итә. Һорауҙар менән тәхмил итә. Ваҡ-төйәк мәшәҡәттәре менән тәхмил итә. ■ Выждандары тәхмил итмәҫ иттифаҡ илә мөғәллимдәренә вазифа бирәләр. М. Ғафури.
ТӘХМИНӘН [ғәр. (Р: приблизительно; И.: approximatly; T.: tahminen) р. иҫк. кит. ҡар. яҡынса.
Сама менән. □ Приблизительно. Тәхминән биреу. Тәхминән ваҡыт. Тәхминән әйткәндә.
802