Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 159
Поиск по словарям
УРЛАУ
өҫтөндә йөҙөп йөрөй йәки ҡамыштарға беркетелә. Э. Ишбирҙин.
УРҘАН Д Ы (Р.: краденые вещи; И.: things stolen; T.: çalınmış eşya) и. диал.
Урлап йыйылған әйбер. □ Краденые вещи. Урамы тулы урҙанды. Урҙанды бәхет килтермәй.
УРҘЫРЫУ (урҙыр ) ҡ. йөкм. ҡар. урыу. понуд. от урыу. Иген урҙырыу. Арыш урҙырыу. Бойҙай урҙырыу.
УРЕМИЯ [гр. иг(оп) ‘бәүел’ + haima ‘ҡан’] (Р: уремия; И.: uremia; T.: üremi) и. мед.
Бөйөрҙәр бәүел ҡыумауы сәбәпле организмдың ағыуланыуы. □ Уремия. Уремия-нан дауаланыу курсы утеу. Уремиянан яфаланыу.
УРЖАҠ (уржағы) и. диал. ҡар. түрьяҡ!.
Уржаҡҡа сығыу. Уржаҡты йыйыштырыу. Уржаҡта табын әҙерләнде.
УРИН (Р: шёпотом; И.: in a whisper; Т.: sessizce) р. диал.
1. Шыбырлап, шым ғына. □ Шёпотом. Урин генә һөйләшеу. Урин генә әйтте. Урин генә өндәште.
2. Әкрен, тыныс, яй. □ Медленно. Машинаны урин генә йөрөтә. Урин генә атлау. Урин генә эшләу. Куперҙе урин генә уҙҙыҡ.
УРИНА [лат. urina} (Р: урина, моча; И.: urine; T.: bevil) и. ҡар. бәүел.
Матдәләр алмашыныу аҙығы булараҡ бөйөрҙән бүленеп, организмдан бәүел юлдары аша тышҡа сыҡҡан шыйыҡлыҡ; кесе ярау, һыҡрыҡ, һейҙек. □ Урина, моча. Урина юлы. Урина анализы.
УР ИТЕҮ (ур ит-) ҡ. диал. ҡар. урлашыу
1. Ур итеп йыйған мал. Ур итеп йөрөй.
• Кеше өлөшөн ур итмә, уҙеңдекенән мәхрум ҡалырһың. Мәҡәл.
УРЛАН и. диал. ҡар. урҙан. Ата урлан. Инә урлан. Урлан бәпкәләре. Урлан балалары. Урлан ояһы. ■ Урлан ғумерен башлыса һыуҙа үткәрә, ерҙән атлап йөрөй алмай. Э. Ишбирҙин.
УРЛАНДЫҠ (Р.: похищенный; И.: stolen; T.: çalınmış) с.
Урланған, үҙләштерелгән. □ Похищенный, выкраденный, краденный. Урландыҡ кеҫә телефоны. Урландыҡ аҡсалар бәхет
килтермәй. ■ Әҙәм аяғы баҫмаған һил төбәктә Хәйруштең уҙенә генә билдәле мәмерйә бар. Урландыҡ аттарҙы ул шунда килтерә. Ә. Хәкимов. Барымтасыларҙың биш-алты-һы, урландыҡ улъяларын ырғытып, һаман йомолоп саба. Ә. Хәкимов.
УРЛАНЫУ (урлан-) ҡ. төш. ҡар. урлау. страд, от урлау. Эт әллә нисә тапҡыр урланды. ■ Был һарыҡ ысындан да совхоз көтөуенән урланғайны. Б. Бикбай. Сәмиғулла ҡарамағындағы йәмәғәт аҡсаһы теге саҡ ошо һандыҡтан урланғайны. М. Кәрим. • Яҙған мал, урланһа ла, кире ҡайта. Әйтем.
УРЛАТЫУ (урлат ) ҡ.
1. йөкм. ҡар. урлау, побуд. от урлау. Кеше аша урлатып алған. Кеҫә бурҙары йәш малай-шалайҙарҙан баҙарға килеуселәрҙең аҡсаһын урлата. М [Кәли Мирхәйҙәр — бабайға:] Кис булғас, тәки уҙебеҙҙекеләр яғына шыуышып сыҡтым да ун аттарын урлаттым тегеләрҙең. И. Ғиззәтуллин. [Перовский — Тимашевка:] Теге нәҫел айғырын һин урлаттыңмы? 3. Ураҡсин.
2. һиҙмәй ҡалып, кемдәндер берәй нәмәңде алдырыу. □ Допускать кражу, хищение, воровство. Әйберҙе урлатыу. Иғтибарһыҙлығы арҡаһында аҡсаһын урлатҡан. Мамыҡ шәлеңде урлатып ҡуйма. ■ Рауза балдағын урлатҡан ваҡиғаны һөйләргә керешһә, уҙе бер ҡисса, уҙе бер хикәйәт. Т. Ғарипова. • Атын урлатҡас, кәртәһен нығытҡан. Әйтем.
УРЛАУ (урла-) (Р: красть; И.: steal; Т.: çalmak) ҡ.
1. Кешенекен йәшереп алып үҙләштереү.
□ Красть, похищать, присвоить. // Кража, воровство, присваивание. Урлап байыу. Урлап тотолоу. Миллиондар урлау. ■ [Хә-миттең ике малайы] курше-тирәнең ҡош-ҡортон урлайҙар, умарта баҫалар. А. Мағазов. • Урлап алма, һорап ал. Мәҡәл. Урлап тапҡан малдан илап тапҡан мал артыҡ. Әйтем.
2. Кеше мөлкәтен ҡыуып алып китеү.
□ Угнать. // Угон. Машина урлау. Бер өйөр сабыш аттарын урлағандар. М Караҡ Фәр-рәй ат урлаһа ла, бер нәмә лә булмағайны. А. Карнай. Әхмәдиҙең байталын Сәмиғулла урлаған. Ж. Кейекбаев.
159
өҫтөндә йөҙөп йөрөй йәки ҡамыштарға беркетелә. Э. Ишбирҙин.
УРҘАН Д Ы (Р.: краденые вещи; И.: things stolen; T.: çalınmış eşya) и. диал.
Урлап йыйылған әйбер. □ Краденые вещи. Урамы тулы урҙанды. Урҙанды бәхет килтермәй.
УРҘЫРЫУ (урҙыр ) ҡ. йөкм. ҡар. урыу. понуд. от урыу. Иген урҙырыу. Арыш урҙырыу. Бойҙай урҙырыу.
УРЕМИЯ [гр. иг(оп) ‘бәүел’ + haima ‘ҡан’] (Р: уремия; И.: uremia; T.: üremi) и. мед.
Бөйөрҙәр бәүел ҡыумауы сәбәпле организмдың ағыуланыуы. □ Уремия. Уремия-нан дауаланыу курсы утеу. Уремиянан яфаланыу.
УРЖАҠ (уржағы) и. диал. ҡар. түрьяҡ!.
Уржаҡҡа сығыу. Уржаҡты йыйыштырыу. Уржаҡта табын әҙерләнде.
УРИН (Р: шёпотом; И.: in a whisper; Т.: sessizce) р. диал.
1. Шыбырлап, шым ғына. □ Шёпотом. Урин генә һөйләшеу. Урин генә әйтте. Урин генә өндәште.
2. Әкрен, тыныс, яй. □ Медленно. Машинаны урин генә йөрөтә. Урин генә атлау. Урин генә эшләу. Куперҙе урин генә уҙҙыҡ.
УРИНА [лат. urina} (Р: урина, моча; И.: urine; T.: bevil) и. ҡар. бәүел.
Матдәләр алмашыныу аҙығы булараҡ бөйөрҙән бүленеп, организмдан бәүел юлдары аша тышҡа сыҡҡан шыйыҡлыҡ; кесе ярау, һыҡрыҡ, һейҙек. □ Урина, моча. Урина юлы. Урина анализы.
УР ИТЕҮ (ур ит-) ҡ. диал. ҡар. урлашыу
1. Ур итеп йыйған мал. Ур итеп йөрөй.
• Кеше өлөшөн ур итмә, уҙеңдекенән мәхрум ҡалырһың. Мәҡәл.
УРЛАН и. диал. ҡар. урҙан. Ата урлан. Инә урлан. Урлан бәпкәләре. Урлан балалары. Урлан ояһы. ■ Урлан ғумерен башлыса һыуҙа үткәрә, ерҙән атлап йөрөй алмай. Э. Ишбирҙин.
УРЛАНДЫҠ (Р.: похищенный; И.: stolen; T.: çalınmış) с.
Урланған, үҙләштерелгән. □ Похищенный, выкраденный, краденный. Урландыҡ кеҫә телефоны. Урландыҡ аҡсалар бәхет
килтермәй. ■ Әҙәм аяғы баҫмаған һил төбәктә Хәйруштең уҙенә генә билдәле мәмерйә бар. Урландыҡ аттарҙы ул шунда килтерә. Ә. Хәкимов. Барымтасыларҙың биш-алты-һы, урландыҡ улъяларын ырғытып, һаман йомолоп саба. Ә. Хәкимов.
УРЛАНЫУ (урлан-) ҡ. төш. ҡар. урлау. страд, от урлау. Эт әллә нисә тапҡыр урланды. ■ Был һарыҡ ысындан да совхоз көтөуенән урланғайны. Б. Бикбай. Сәмиғулла ҡарамағындағы йәмәғәт аҡсаһы теге саҡ ошо һандыҡтан урланғайны. М. Кәрим. • Яҙған мал, урланһа ла, кире ҡайта. Әйтем.
УРЛАТЫУ (урлат ) ҡ.
1. йөкм. ҡар. урлау, побуд. от урлау. Кеше аша урлатып алған. Кеҫә бурҙары йәш малай-шалайҙарҙан баҙарға килеуселәрҙең аҡсаһын урлата. М [Кәли Мирхәйҙәр — бабайға:] Кис булғас, тәки уҙебеҙҙекеләр яғына шыуышып сыҡтым да ун аттарын урлаттым тегеләрҙең. И. Ғиззәтуллин. [Перовский — Тимашевка:] Теге нәҫел айғырын һин урлаттыңмы? 3. Ураҡсин.
2. һиҙмәй ҡалып, кемдәндер берәй нәмәңде алдырыу. □ Допускать кражу, хищение, воровство. Әйберҙе урлатыу. Иғтибарһыҙлығы арҡаһында аҡсаһын урлатҡан. Мамыҡ шәлеңде урлатып ҡуйма. ■ Рауза балдағын урлатҡан ваҡиғаны һөйләргә керешһә, уҙе бер ҡисса, уҙе бер хикәйәт. Т. Ғарипова. • Атын урлатҡас, кәртәһен нығытҡан. Әйтем.
УРЛАУ (урла-) (Р: красть; И.: steal; Т.: çalmak) ҡ.
1. Кешенекен йәшереп алып үҙләштереү.
□ Красть, похищать, присвоить. // Кража, воровство, присваивание. Урлап байыу. Урлап тотолоу. Миллиондар урлау. ■ [Хә-миттең ике малайы] курше-тирәнең ҡош-ҡортон урлайҙар, умарта баҫалар. А. Мағазов. • Урлап алма, һорап ал. Мәҡәл. Урлап тапҡан малдан илап тапҡан мал артыҡ. Әйтем.
2. Кеше мөлкәтен ҡыуып алып китеү.
□ Угнать. // Угон. Машина урлау. Бер өйөр сабыш аттарын урлағандар. М Караҡ Фәр-рәй ат урлаһа ла, бер нәмә лә булмағайны. А. Карнай. Әхмәдиҙең байталын Сәмиғулла урлаған. Ж. Кейекбаев.
159