Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 233
Поиск по словарям
ҮҢЕР
ҮНӘР и. диал. ҡар. һәнәр. Бер нәмәне унәр итеп алыу. Я Балыҡ тотоу ҙа булдымы унәр. Морат, ни унәрең был, балаҡайым? Й. Солтанов.
ҮНӘРҺЕҘ с. диал. ҡар. һәнәрһеҙ. Үнәрһеҙ кеше.
ҮҢ (Р.: эмаль; И.: enamel; Т.: mine) и.
1. Тештең йылтыр аҡ төҫтәге иң тышҡы ҡатлауы; эмаль. □ Эмаль. / Эмалевый. ■ Оһо, таш кеуек тә баһа — теш уңен сат-натмағайы был нәмә. Ш. Бикҡол.
2. Металдан яһалған нәмәне туттан һаҡлау һәм сәнғәт әйберҙәрен йылтыратыу өсөн ялатыла торған, үтә күренмәгән, быяла һымаҡ масса. □ Эмаль. / Эмалированный. Үң составы. Үңйугертеу. Сәйнуктеңуңе ҡупҡан.
3. кусм. Ус, табан тиреһенең бешеләнеп ҡатҡан өҫкө ҡатламы. □ Ороговевшая кожа (на подошвах, пятках). Табандың уңен таҙартыу.
ҮҢГӘЙ (Р.: полностью; И.: totally; constantly; T: daima) р. иҫк.
Тотош, гел. □ Полностью, постоянно. Үңгәй ҡуҙғалыу.
♦ Бер үңгәй бер иш, бер төрлө, оҡшаш.
□ Одинаково.
ҮҢГӘЛӘТЕҮ (үңгәләт-) ҡ. диал. ҡар. ҡуҙғытыу. ■ Әллә Хәтирә бер-бер хәбәр һөйләп, куңелен уңгәләттеме икән? Н. Мусин. Зөлфиәне курмәҫ, куңелен уңгәләтмәҫ өсөн Рәхмәтулла Аҡтауҙа йәшәмәҫкә тырышты. Ш. Янбаев.
ҮҢГӘЛӘҮ I (үңгәлә-) ҡ. диал. ҡар. күҙ ҡыҙыу.
ҮҢГӘЛӘҮ II (үңгәлә-) ҡ. диал. ҡар. үҙгәреү 1,1. Уның ҡыҙы уңгәләгән хәҙер.
ҮҢГӘМ и. ҡар. үмгән.
ҮҢГӘМЛӘҮ (үңгәмлә-) (Р: поддерживать, подзадоривать; И.: approve, cheer up; T: tasvip etmek) ҡ. иҫк.
Хуплау, ҡеүәтләү. □ Поддерживать, подзадоривать. Әҙ генә уңгәмләһәң, килештерә.
ҮҢГӘМЛӘШЕҮ (үңгәмләш-) (Р: прила гать усилия; И.: apply force; T: çabalamak) ҡ. иҫк.
Көс-ҡеүәт һалыу; көсләшеү. □ Прилагать усилия, очень стараться. Үңгәмләшеп эшләу.
ҮҢГӘР [монг. nöker ‘дуҫ’] и.
1. тар. ҡар. үнгәр. Хан уңгәрҙәре. ■ [Тамъян I йөҙ илле уңгәр батыр йыйып алып, тиҙ генә етмәк булған Мәсем ханға. «Бабсаҡ менән Күсәк».
2. этн. Кейәүҙе оҙата барған егет; кейәү егете. □ Шафер, друг жениха. М Биксәнтәй әйткәнсә, уңгәр урынына йөрөгәнен һиҙмәһендәр өсөн, Батырхан әсә менән ҡыҙ артынан бер аҙ торараҡ сыҡты. И. Ноғманов.
ҮҢГӘРЕҮ (үңгәр-) ҡ. диал. ҡар. үҙгәреү I, 1.
ҮҢДЕК (үндеге) и. ҡар. үңлек. Н Әлибайҙың бер ялсыһы ут яҡты, Туҡтағол хужалар өсөн йәһәт кенә сатыр ҡорҙо, эйәр аҫтына һалына торған уңдек кейеҙҙәрен, шулай уҡ ҡатлансыҡтар менән сергеләрҙе аҫҡа йәйек итеп тушәне. Ғ. Ибраһимов. Йәш ҡыяр менән ҡорһағыңды куптергәс иһә, ҙур эш эшләгәндәй, уҙ-уҙеңдән ҡәнәғәт булып, йугән, уңдектәрҙе баш аҫтына һалып, ергә һуҙылып ятаһың. Н. Ҡотдосов.
ҮҢДЕРСӘК (үңдерсәге) (Р: шестой шейный позвонок; И.: sixth jugular verteb-rum; T: altıncı boyun omuru) и.
Муйындан түбәнгә һанағанда, умыртҡа һөйәгенең алтынсы быуыны. □ Шестой шейный позвонок. Ҡеше уңдерсәге. Мал уңдерсәге.
ҮҢЕР I (Р: впадина на позвоночнике между ключицами; И.: hollow in between clavicles; T: körpücük kemiği arasındaki girinti) и.
1. Үңәстең түбәнендәге соҡор. □ Впадина на позвоночнике между ключицами. М Елдәр аса минең уңеремде. Халыҡ йырынан.
2. Тау битенең түбәнге өлөшө; тау итәге. □ Ложбина между гор. Үңерҙе сығыу. ■ Тау моронон әйләнгәс, һөҙәгәйгән уңерҙәрендә, битләстәрҙә тарау-тарау булып ауылдар ултырған. Ж. Кейекбаев. Шул саҡ уның ҡарашы арҡа яҡтағы тау уңеренә төштө. Ғ. Ибраһимов. Ҡапҡанға эләгеп, алғы һул аяғының урта бармағын өҙҙөрөп, инде төҙәлһә лә аҡһап ҡалған оҙон һыртлы ҙур инә
233
ҮНӘР и. диал. ҡар. һәнәр. Бер нәмәне унәр итеп алыу. Я Балыҡ тотоу ҙа булдымы унәр. Морат, ни унәрең был, балаҡайым? Й. Солтанов.
ҮНӘРҺЕҘ с. диал. ҡар. һәнәрһеҙ. Үнәрһеҙ кеше.
ҮҢ (Р.: эмаль; И.: enamel; Т.: mine) и.
1. Тештең йылтыр аҡ төҫтәге иң тышҡы ҡатлауы; эмаль. □ Эмаль. / Эмалевый. ■ Оһо, таш кеуек тә баһа — теш уңен сат-натмағайы был нәмә. Ш. Бикҡол.
2. Металдан яһалған нәмәне туттан һаҡлау һәм сәнғәт әйберҙәрен йылтыратыу өсөн ялатыла торған, үтә күренмәгән, быяла һымаҡ масса. □ Эмаль. / Эмалированный. Үң составы. Үңйугертеу. Сәйнуктеңуңе ҡупҡан.
3. кусм. Ус, табан тиреһенең бешеләнеп ҡатҡан өҫкө ҡатламы. □ Ороговевшая кожа (на подошвах, пятках). Табандың уңен таҙартыу.
ҮҢГӘЙ (Р.: полностью; И.: totally; constantly; T: daima) р. иҫк.
Тотош, гел. □ Полностью, постоянно. Үңгәй ҡуҙғалыу.
♦ Бер үңгәй бер иш, бер төрлө, оҡшаш.
□ Одинаково.
ҮҢГӘЛӘТЕҮ (үңгәләт-) ҡ. диал. ҡар. ҡуҙғытыу. ■ Әллә Хәтирә бер-бер хәбәр һөйләп, куңелен уңгәләттеме икән? Н. Мусин. Зөлфиәне курмәҫ, куңелен уңгәләтмәҫ өсөн Рәхмәтулла Аҡтауҙа йәшәмәҫкә тырышты. Ш. Янбаев.
ҮҢГӘЛӘҮ I (үңгәлә-) ҡ. диал. ҡар. күҙ ҡыҙыу.
ҮҢГӘЛӘҮ II (үңгәлә-) ҡ. диал. ҡар. үҙгәреү 1,1. Уның ҡыҙы уңгәләгән хәҙер.
ҮҢГӘМ и. ҡар. үмгән.
ҮҢГӘМЛӘҮ (үңгәмлә-) (Р: поддерживать, подзадоривать; И.: approve, cheer up; T: tasvip etmek) ҡ. иҫк.
Хуплау, ҡеүәтләү. □ Поддерживать, подзадоривать. Әҙ генә уңгәмләһәң, килештерә.
ҮҢГӘМЛӘШЕҮ (үңгәмләш-) (Р: прила гать усилия; И.: apply force; T: çabalamak) ҡ. иҫк.
Көс-ҡеүәт һалыу; көсләшеү. □ Прилагать усилия, очень стараться. Үңгәмләшеп эшләу.
ҮҢГӘР [монг. nöker ‘дуҫ’] и.
1. тар. ҡар. үнгәр. Хан уңгәрҙәре. ■ [Тамъян I йөҙ илле уңгәр батыр йыйып алып, тиҙ генә етмәк булған Мәсем ханға. «Бабсаҡ менән Күсәк».
2. этн. Кейәүҙе оҙата барған егет; кейәү егете. □ Шафер, друг жениха. М Биксәнтәй әйткәнсә, уңгәр урынына йөрөгәнен һиҙмәһендәр өсөн, Батырхан әсә менән ҡыҙ артынан бер аҙ торараҡ сыҡты. И. Ноғманов.
ҮҢГӘРЕҮ (үңгәр-) ҡ. диал. ҡар. үҙгәреү I, 1.
ҮҢДЕК (үндеге) и. ҡар. үңлек. Н Әлибайҙың бер ялсыһы ут яҡты, Туҡтағол хужалар өсөн йәһәт кенә сатыр ҡорҙо, эйәр аҫтына һалына торған уңдек кейеҙҙәрен, шулай уҡ ҡатлансыҡтар менән сергеләрҙе аҫҡа йәйек итеп тушәне. Ғ. Ибраһимов. Йәш ҡыяр менән ҡорһағыңды куптергәс иһә, ҙур эш эшләгәндәй, уҙ-уҙеңдән ҡәнәғәт булып, йугән, уңдектәрҙе баш аҫтына һалып, ергә һуҙылып ятаһың. Н. Ҡотдосов.
ҮҢДЕРСӘК (үңдерсәге) (Р: шестой шейный позвонок; И.: sixth jugular verteb-rum; T: altıncı boyun omuru) и.
Муйындан түбәнгә һанағанда, умыртҡа һөйәгенең алтынсы быуыны. □ Шестой шейный позвонок. Ҡеше уңдерсәге. Мал уңдерсәге.
ҮҢЕР I (Р: впадина на позвоночнике между ключицами; И.: hollow in between clavicles; T: körpücük kemiği arasındaki girinti) и.
1. Үңәстең түбәнендәге соҡор. □ Впадина на позвоночнике между ключицами. М Елдәр аса минең уңеремде. Халыҡ йырынан.
2. Тау битенең түбәнге өлөшө; тау итәге. □ Ложбина между гор. Үңерҙе сығыу. ■ Тау моронон әйләнгәс, һөҙәгәйгән уңерҙәрендә, битләстәрҙә тарау-тарау булып ауылдар ултырған. Ж. Кейекбаев. Шул саҡ уның ҡарашы арҡа яҡтағы тау уңеренә төштө. Ғ. Ибраһимов. Ҡапҡанға эләгеп, алғы һул аяғының урта бармағын өҙҙөрөп, инде төҙәлһә лә аҡһап ҡалған оҙон һыртлы ҙур инә
233