Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 254
Поиск по словарям
ҮТЕҮ
ремдең аҙаптары уҙәгемә уткән шул ҡәҙәр! Ғ. Мәсғүт. [Тимеркәйҙең] аяғына ҡаты бер нәмә бәрелде. Йөрәгенә утте. Д. Юлтый. • Һөйәккә уткән ел яман, уҙәккә уткән һуҙ яман. Әйтем.
14. Ниндәйҙер йүнәлештә һуҙылыу (юлға, туннелгә һ. б. ҡарата). □ Проходить, пролегать. Ер аҫтынан торба утә. Тау битләп һуҡмаҡ утә.
15. Тауыш биреү, һайлап алыу һ. б. һөҙөмтәһендә ҡабул ителеү, алыныу, һайланыу. □ Проходить. Тәҡдим бер тауыштан утте. Штатҡа утеу. ■ Маһира .. пединститутҡа экзамен тапшыра барғайны, конкурстан утә алмай ҡатты. Ф. Иҫәнғолов.
16. Нимәгәлер дусар ителеү, ниҙер кисереү, татыу. □ Проходить через что-л. Ауырлыҡтарҙы утеу. Купте куреп утеу. ■ Юламан ҡарт .. уның [Ирйегет] менән бергәләп ауыр һынау утеп ҡарамаһа ла уға уҙенә ышанған кеуек ышана. 3. Биишева. Яҡшы кеше маҡтанһа, утын, һыуын уттем, тир. Ҡобайырҙан.
17. Иҫәпкә, ҡаралыуға, тикшереүгә дусар булыу. □ Подвергаться проверке, счёту, рассмотрению. Аттестация комиссияһынан утеу. Материалдар регистратуранан уткән.
■ Некруттар ҙа йөрөмәй бөгөн. Улар кисә, Тимер уҙе лә куреп ҡалды, район уҙәгендә комиссиянан утте. Б. Бикбай.
18. Дауам итеп, артта ҡалыу (ваҡытҡа, ваҡиғаға һ. б. ҡарата)', уҙыу. □ Проходить, миновать. Гумер утә. Йыл утә. Ҡыш утә.
■ Куп тә утмәй, ҡыуаҡлыҡ аръяғынан тыны бөтөп көтөусе Ҡолҡай йугереп килеп еткән. Н. Иҙелбай, һыҙғырт, ҡурай, уткән ҡайғыларҙы! Ш. Бабич. Һинән йәшлек утте, минән дә ул утер әле, һуңлап булһа ла. Н. Нәжми. [Иҫәнбай:] Йәшлек куптән ут-кәндә, ҡартлыҡ көнөм еткәндә, Тәнре беҙгә, Иҙеукәй, ике бала биргәйне. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
19. Ғәмәлдә булып, берәй төрлө һөҙөмтә менән тамамланыу, бөтөү. □ Завершиться. Туй ғәҙәттәге йола буйынса угпмәне. ■ Дәрес куңелһеҙ утте. М. Тажи. Кисә ҡыҙыҡ утә.
Иҫке дуҫтар шулай йыйылышҡан мәлдәрҙә уткән көндө улар хәтерләй. Ғ. Сәләм.
20. Ниндәйҙер курсты, срокты бөтөрөү, тамам итеү. □ Осваивать, проходить, изучать. Дауалау курсын утеу. Практика утеу. Хәрби хеҙмәтте утеу. ■ [Зыя:] Бәлки, туранан-тура фронтҡа оҙатмаҫтар әле, бер нисә ай лагерҙа булырға, әҙерлек утергә лә тура килер. М. Тажи.
21. һөйл. Уҡып өйрәнеү өсөн дәрес рәүешендә башҡарыу, ниҙелер уҡып өйрәнеү.
□ Пройти, проходить (по учебной программе). Мәктәп программаһын утеу. Яңы тема утеу. ■ Әсәй, зверинецҡа барырға аҡса бир әле. Беҙ бит зоология утәбеҙ, беҙгә уны уҡытыусы ла ҡарарға ҡушты, — тине Гумәр. С. Агиш.
22. Булып тамамланыу, туҡтау. □ Проходить, миновать, һуғыш булып утте. ■ Берәй ергә туҡталып, ямғыр уткәнсе ышыҡланып торорғамы әллә, тип, Орҡоя тирә-яғына ҡаранды. Ғ. Ибраһимов.
23. һөйл. Ауыртыуҙан туҡтау. □ Перестать болеть. ■ [Карт:] Бынауы ауыртҡан аяҡты ипһеҙерәк баҫып эйҙем. Әҙерәк ҡайырыла төштө, бот төбөн шаңҡытып ебәрҙе. Үтер ул, утер. М. Тажи.
24. Билдәле бер үлсәү, сик, саманан ашыу; уҙыу. □ Проходить, миновать. Ауырыуы йунәлеуҙән уткән. Буйы атаһынан уткән. ■ Урта йәштәрҙән утеп, башына сал инә башлаған Әпләс, йәһәт атлап, муллаға китте. һ. Дәүләтшина.
25. кусм. Йән биреү, үлеү. □ Умереть, скончаться. Таң алдынан утеу. Хәҙрәтебеҙҙең уткән көнөндә һуғыш башланғаны иҫемдә ҡалған. ■ Олатайым уның [әсәйем-дең] һалынып төшкән ҡулын кукрәгенә кутәреп һалды, эйелеп йөрәген тыңлап ҡараны ла: «Үтте», — тине. Ғ. Ғүмәр. Мәзин икенсе тапҡыр ясин сыға. «Иман менән генә утһен инде, бисара», — тип шыбырлай Сыуаҡай әбей. 3. Биишева.
26. кусм. Сауҙалы булыу; һатылыу.
□ Иметь спрос (о товаре). ■ Эре биҙәкле ситсаның кем белмәй яҡшы уткәнен? С. Агиш. [Биксән] тушкәләрен тейәй ҙә китә ҡала баҙарына. Кире алып ҡайтһа ҡайта, һорағанынан төшмәй. Был юлы
254
ремдең аҙаптары уҙәгемә уткән шул ҡәҙәр! Ғ. Мәсғүт. [Тимеркәйҙең] аяғына ҡаты бер нәмә бәрелде. Йөрәгенә утте. Д. Юлтый. • Һөйәккә уткән ел яман, уҙәккә уткән һуҙ яман. Әйтем.
14. Ниндәйҙер йүнәлештә һуҙылыу (юлға, туннелгә һ. б. ҡарата). □ Проходить, пролегать. Ер аҫтынан торба утә. Тау битләп һуҡмаҡ утә.
15. Тауыш биреү, һайлап алыу һ. б. һөҙөмтәһендә ҡабул ителеү, алыныу, һайланыу. □ Проходить. Тәҡдим бер тауыштан утте. Штатҡа утеу. ■ Маһира .. пединститутҡа экзамен тапшыра барғайны, конкурстан утә алмай ҡатты. Ф. Иҫәнғолов.
16. Нимәгәлер дусар ителеү, ниҙер кисереү, татыу. □ Проходить через что-л. Ауырлыҡтарҙы утеу. Купте куреп утеу. ■ Юламан ҡарт .. уның [Ирйегет] менән бергәләп ауыр һынау утеп ҡарамаһа ла уға уҙенә ышанған кеуек ышана. 3. Биишева. Яҡшы кеше маҡтанһа, утын, һыуын уттем, тир. Ҡобайырҙан.
17. Иҫәпкә, ҡаралыуға, тикшереүгә дусар булыу. □ Подвергаться проверке, счёту, рассмотрению. Аттестация комиссияһынан утеу. Материалдар регистратуранан уткән.
■ Некруттар ҙа йөрөмәй бөгөн. Улар кисә, Тимер уҙе лә куреп ҡалды, район уҙәгендә комиссиянан утте. Б. Бикбай.
18. Дауам итеп, артта ҡалыу (ваҡытҡа, ваҡиғаға һ. б. ҡарата)', уҙыу. □ Проходить, миновать. Гумер утә. Йыл утә. Ҡыш утә.
■ Куп тә утмәй, ҡыуаҡлыҡ аръяғынан тыны бөтөп көтөусе Ҡолҡай йугереп килеп еткән. Н. Иҙелбай, һыҙғырт, ҡурай, уткән ҡайғыларҙы! Ш. Бабич. Һинән йәшлек утте, минән дә ул утер әле, һуңлап булһа ла. Н. Нәжми. [Иҫәнбай:] Йәшлек куптән ут-кәндә, ҡартлыҡ көнөм еткәндә, Тәнре беҙгә, Иҙеукәй, ике бала биргәйне. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
19. Ғәмәлдә булып, берәй төрлө һөҙөмтә менән тамамланыу, бөтөү. □ Завершиться. Туй ғәҙәттәге йола буйынса угпмәне. ■ Дәрес куңелһеҙ утте. М. Тажи. Кисә ҡыҙыҡ утә.
Иҫке дуҫтар шулай йыйылышҡан мәлдәрҙә уткән көндө улар хәтерләй. Ғ. Сәләм.
20. Ниндәйҙер курсты, срокты бөтөрөү, тамам итеү. □ Осваивать, проходить, изучать. Дауалау курсын утеу. Практика утеу. Хәрби хеҙмәтте утеу. ■ [Зыя:] Бәлки, туранан-тура фронтҡа оҙатмаҫтар әле, бер нисә ай лагерҙа булырға, әҙерлек утергә лә тура килер. М. Тажи.
21. һөйл. Уҡып өйрәнеү өсөн дәрес рәүешендә башҡарыу, ниҙелер уҡып өйрәнеү.
□ Пройти, проходить (по учебной программе). Мәктәп программаһын утеу. Яңы тема утеу. ■ Әсәй, зверинецҡа барырға аҡса бир әле. Беҙ бит зоология утәбеҙ, беҙгә уны уҡытыусы ла ҡарарға ҡушты, — тине Гумәр. С. Агиш.
22. Булып тамамланыу, туҡтау. □ Проходить, миновать, һуғыш булып утте. ■ Берәй ергә туҡталып, ямғыр уткәнсе ышыҡланып торорғамы әллә, тип, Орҡоя тирә-яғына ҡаранды. Ғ. Ибраһимов.
23. һөйл. Ауыртыуҙан туҡтау. □ Перестать болеть. ■ [Карт:] Бынауы ауыртҡан аяҡты ипһеҙерәк баҫып эйҙем. Әҙерәк ҡайырыла төштө, бот төбөн шаңҡытып ебәрҙе. Үтер ул, утер. М. Тажи.
24. Билдәле бер үлсәү, сик, саманан ашыу; уҙыу. □ Проходить, миновать. Ауырыуы йунәлеуҙән уткән. Буйы атаһынан уткән. ■ Урта йәштәрҙән утеп, башына сал инә башлаған Әпләс, йәһәт атлап, муллаға китте. һ. Дәүләтшина.
25. кусм. Йән биреү, үлеү. □ Умереть, скончаться. Таң алдынан утеу. Хәҙрәтебеҙҙең уткән көнөндә һуғыш башланғаны иҫемдә ҡалған. ■ Олатайым уның [әсәйем-дең] һалынып төшкән ҡулын кукрәгенә кутәреп һалды, эйелеп йөрәген тыңлап ҡараны ла: «Үтте», — тине. Ғ. Ғүмәр. Мәзин икенсе тапҡыр ясин сыға. «Иман менән генә утһен инде, бисара», — тип шыбырлай Сыуаҡай әбей. 3. Биишева.
26. кусм. Сауҙалы булыу; һатылыу.
□ Иметь спрос (о товаре). ■ Эре биҙәкле ситсаның кем белмәй яҡшы уткәнен? С. Агиш. [Биксән] тушкәләрен тейәй ҙә китә ҡала баҙарына. Кире алып ҡайтһа ҡайта, һорағанынан төшмәй. Был юлы
254