Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 269
Поиск по словарям
ФАЙҘА
лы сым. Фазалы үҙгәрештәр. Куп фазалы генератор. Өс фазалы ток.
ФАЗАН [гр. phasianos] и. зоол. ҡар. ҡырғауыл. Фазан ҡауырһыны. Фазандар ғаиләһе. ■ Ул [Владимир], ҡайһы ҡыуаҡлыҡта фазан, ҡайҙа ҡабан куп, архарҙар ниндәй тауҙарҙа куберәк булалар — бөтәһен дә, бөтәһен дә белә, ентекләп тикшерә, өйрәнә ине. Ә. Чаныш.
ФАЗИЛИӘТ [ғәр. (Р.: доброде-
тель; И.: virtue; T.: fazilet) и. иҫк. кит.
Изгелек, яҡшылыҡ, саф күңеллелек, кеше холҡона хас бөтә яҡшы сифаттар. □ Добродетель. ■ Башҡорттар батша заманында ғөрөф-ғәҙәттәрен, тарихта булған фазилиәттәрен, иҫке матур йырҙарын юғалтып баралар ине. М. Ғафури.
ФАЗИС [гр. phasis] и. ҡар. фаза 1. Үҫеш фазисы.
ФАЗЛӘ [ғәр. I (Р.: остаток, излишек; И.: surplus, excess; T.: fazla) и. иҫк.
Артып ҡалған нәмә; ҡалдыҡ. □ Остаток, излишек. ■ Бынан һуң рәис хәҙрәттәре мәжлескә фазлә бирә. М. Ғафури.
ФАЗО... [гр. phasis ‘барлыҡҡа килеү’] (Р: фазо...; И.: phaso; T.: faz)
Ҡушма һүҙҙәрҙең «фаза» мәғәнәһен аңлатҡан беренсе өлөшө. □ Фазо... Фазокомпенсатор. Фазотрон.
ФАЗОМЕТР [гр. phasis ‘барлыҡҡа килеү’+ metron ‘үлсәм’] (Р: фазометр; И.: phasemeter; T.: evreölçer) и. электр.
Ике электр тирбәлештең фазалар айырмаһын йәки электр сылбырында юғары күрһәткесле ток көсөнөң ҡеүәт коэффициентын үлсәү приборы. □ Фазометр. Фазометр менән улсәу.
ФАЗОТРОН [гр. phasis ‘барлыҡҡа килеү’ + (элек)трон] (Р: фазотрон; И.: phasit-ron; T.: fazitron) и. физ.
Зарядлы өлөшсәләрҙең хәрәкәтен тиҙләтеү ҡулайламаһы. □ Фазотрон. Фазотронды ҡайһы берҙә синхроциклотрон тип атайҙар. Фазотронда электр ҡырының йышлығын уҙгәртеу ысулы ҡулланыла.
ФАЗЫЛ I [ғәр. JjJaâ] (Р.: добродетельный; достопочтенный; И.: virtuous; T.: fazil) с. иҫк. кит.
1. Оло хөрмәткә эйә. □ Добродетельный; достопочтенный. Я Ундай фазыл турәне мәсхәрәләп йыр сығарыуҙары — дәриғә, — тине Аҡмулла. Я. Хамматов.
2. Белемгә эйә; белемле. □ Образованный; учёный. Я Кем наҙан, шул нәмәнең асылын белмәй, бер уға фазыл, наҙан — унда айырма тапмай ул. М. Ғафури.
ФАЗЫЛ II [ғәр. cUaâ] (Р-: Добро, благодеяние; И.: good deed; boon; T.: fazilet) и. иҫк. кит.
1. Яҡшылыҡ, изгелек. □ Добро, благодеяние; милость. Я Эй, Фазыл Туйкин, Хоҙайҙың фазылы менән туй яһа. Ш. Бабич.
2. Ғалим, аҡыл эйәһе. □ Учёный. Я Ка-занда бер фазыл сыҡты алмас булып, кәнсәләре кубәйҙе ғам, хас булып. М. Аҡмулла.
ФАИҠ [ғәр. с^*] (Р-: превосходный, замечательный; И.: excellent; T.: faik) с. иҫк. кит.
Өҫтөн, юғары. □ Превосходный, замечательный ■ Ҙурҙарҙы маҡтар өсөн беҙ тиң тугел, ҡанса шиғыр әйтһәк тә унан фаиҡ. М. Ғафури.
ФАЙ [фр. faille] (Р: фай; И.: faille; Т.: kabartma çizgili yumuşak ipekli kumaş) и.
Арҡыры һыҙатлы ебәк йәки йөн туҡыма. □ Фай. Файҙан тегелгән кулдәктәр.
ФАЙДЕШИН [фр. faille de Chine] (Р: файдешин; И.: kind of silk fabric; T.: bir tür kumaş) u.
Затлы ебәк туҡыма, фай төрө. □ Файдешин. / Файдешиновый. Файдешиндан тегелгән кулдәк. Файдешин яулыҡ.
ФАЙҘА [ғәр. o^jlâ] (Р: польза, выгода; И.: use; benefit; T.: fayda) и.
1. Кем йәки нимә өсөндөр кәрәкле һөҙөмтә, яҡшы нәтижә, яҡшылыҡ. □ Польза, выгода. Файҙаһы тейеу. ■ Наил уҙе өсөн тугел, ә Ринат файҙаһына утә тырышып ташланы булһа кәрәк. Р. Байбулатов. Әҙерәк тәнҡитләп алыу Юлдаш өсөн файҙа ғына буласаҡ. 3. Биишева. Ағиҙелкәйҙәрҙең, ай, һауаһы йәнгә рәхәт, тәнгә ҙур файҙа. Халыҡ йырынан.
2. Кемдер файҙаланырға, тотонорға тейеш булған өлөш; матди байлыҡ. □ Польза, помощь. ■ Һәр ауылдың .. төрлө кәрәк-
269
лы сым. Фазалы үҙгәрештәр. Куп фазалы генератор. Өс фазалы ток.
ФАЗАН [гр. phasianos] и. зоол. ҡар. ҡырғауыл. Фазан ҡауырһыны. Фазандар ғаиләһе. ■ Ул [Владимир], ҡайһы ҡыуаҡлыҡта фазан, ҡайҙа ҡабан куп, архарҙар ниндәй тауҙарҙа куберәк булалар — бөтәһен дә, бөтәһен дә белә, ентекләп тикшерә, өйрәнә ине. Ә. Чаныш.
ФАЗИЛИӘТ [ғәр. (Р.: доброде-
тель; И.: virtue; T.: fazilet) и. иҫк. кит.
Изгелек, яҡшылыҡ, саф күңеллелек, кеше холҡона хас бөтә яҡшы сифаттар. □ Добродетель. ■ Башҡорттар батша заманында ғөрөф-ғәҙәттәрен, тарихта булған фазилиәттәрен, иҫке матур йырҙарын юғалтып баралар ине. М. Ғафури.
ФАЗИС [гр. phasis] и. ҡар. фаза 1. Үҫеш фазисы.
ФАЗЛӘ [ғәр. I (Р.: остаток, излишек; И.: surplus, excess; T.: fazla) и. иҫк.
Артып ҡалған нәмә; ҡалдыҡ. □ Остаток, излишек. ■ Бынан һуң рәис хәҙрәттәре мәжлескә фазлә бирә. М. Ғафури.
ФАЗО... [гр. phasis ‘барлыҡҡа килеү’] (Р: фазо...; И.: phaso; T.: faz)
Ҡушма һүҙҙәрҙең «фаза» мәғәнәһен аңлатҡан беренсе өлөшө. □ Фазо... Фазокомпенсатор. Фазотрон.
ФАЗОМЕТР [гр. phasis ‘барлыҡҡа килеү’+ metron ‘үлсәм’] (Р: фазометр; И.: phasemeter; T.: evreölçer) и. электр.
Ике электр тирбәлештең фазалар айырмаһын йәки электр сылбырында юғары күрһәткесле ток көсөнөң ҡеүәт коэффициентын үлсәү приборы. □ Фазометр. Фазометр менән улсәу.
ФАЗОТРОН [гр. phasis ‘барлыҡҡа килеү’ + (элек)трон] (Р: фазотрон; И.: phasit-ron; T.: fazitron) и. физ.
Зарядлы өлөшсәләрҙең хәрәкәтен тиҙләтеү ҡулайламаһы. □ Фазотрон. Фазотронды ҡайһы берҙә синхроциклотрон тип атайҙар. Фазотронда электр ҡырының йышлығын уҙгәртеу ысулы ҡулланыла.
ФАЗЫЛ I [ғәр. JjJaâ] (Р.: добродетельный; достопочтенный; И.: virtuous; T.: fazil) с. иҫк. кит.
1. Оло хөрмәткә эйә. □ Добродетельный; достопочтенный. Я Ундай фазыл турәне мәсхәрәләп йыр сығарыуҙары — дәриғә, — тине Аҡмулла. Я. Хамматов.
2. Белемгә эйә; белемле. □ Образованный; учёный. Я Кем наҙан, шул нәмәнең асылын белмәй, бер уға фазыл, наҙан — унда айырма тапмай ул. М. Ғафури.
ФАЗЫЛ II [ғәр. cUaâ] (Р-: Добро, благодеяние; И.: good deed; boon; T.: fazilet) и. иҫк. кит.
1. Яҡшылыҡ, изгелек. □ Добро, благодеяние; милость. Я Эй, Фазыл Туйкин, Хоҙайҙың фазылы менән туй яһа. Ш. Бабич.
2. Ғалим, аҡыл эйәһе. □ Учёный. Я Ка-занда бер фазыл сыҡты алмас булып, кәнсәләре кубәйҙе ғам, хас булып. М. Аҡмулла.
ФАИҠ [ғәр. с^*] (Р-: превосходный, замечательный; И.: excellent; T.: faik) с. иҫк. кит.
Өҫтөн, юғары. □ Превосходный, замечательный ■ Ҙурҙарҙы маҡтар өсөн беҙ тиң тугел, ҡанса шиғыр әйтһәк тә унан фаиҡ. М. Ғафури.
ФАЙ [фр. faille] (Р: фай; И.: faille; Т.: kabartma çizgili yumuşak ipekli kumaş) и.
Арҡыры һыҙатлы ебәк йәки йөн туҡыма. □ Фай. Файҙан тегелгән кулдәктәр.
ФАЙДЕШИН [фр. faille de Chine] (Р: файдешин; И.: kind of silk fabric; T.: bir tür kumaş) u.
Затлы ебәк туҡыма, фай төрө. □ Файдешин. / Файдешиновый. Файдешиндан тегелгән кулдәк. Файдешин яулыҡ.
ФАЙҘА [ғәр. o^jlâ] (Р: польза, выгода; И.: use; benefit; T.: fayda) и.
1. Кем йәки нимә өсөндөр кәрәкле һөҙөмтә, яҡшы нәтижә, яҡшылыҡ. □ Польза, выгода. Файҙаһы тейеу. ■ Наил уҙе өсөн тугел, ә Ринат файҙаһына утә тырышып ташланы булһа кәрәк. Р. Байбулатов. Әҙерәк тәнҡитләп алыу Юлдаш өсөн файҙа ғына буласаҡ. 3. Биишева. Ағиҙелкәйҙәрҙең, ай, һауаһы йәнгә рәхәт, тәнгә ҙур файҙа. Халыҡ йырынан.
2. Кемдер файҙаланырға, тотонорға тейеш булған өлөш; матди байлыҡ. □ Польза, помощь. ■ Һәр ауылдың .. төрлө кәрәк-
269