Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 272
Поиск по словарям
ФАКТИК
башлағас, башын аҫҡа эйеп, куҙҙәрен иҙәнгә текләп ултырҙы. Б. Дим.
4. Әйтелгән фекерҙе дөрөҫләгән һүҙ; ысын, дөрөҫ. □ Факт. М [Никитин:] Юлия, әйткәнде тыңла, һине «ҡара исемлеккә» кертеуҙәре тураһында асыҡ мәғлумәтебеҙ бар. Был факт. Һ. Дәүләтшина.
ФАКТИК (Р.: фактический; И.: factic; T.: fiili, eylemli) с.
Фактҡа нигеҙле; ысын. □ Фактический. Фактик хәл. Фактик материал. В Ул [Әбу-бәкер] ун һигеҙенсе быуаттағы башҡорт ихтилалдары, бигерәк тә Пугачёв яуы, Салауат Юлаев тураһында бик куп фактик материал туплаған. Н. Мусин. [Пётр Ива-новичтыц] тәжрибәһе етерлек, фактик мәғлумәттәре ифрат куп. Ғ. Хөсәйенов.
ФАКТОГРАФ [рус.] (Р.: фактограф; И.: factualities recorder; T.: gerçekleri sayan kimse) u.
Анализһыҙ ғына, дөйөмләштермәй генә факттарҙы һүрәтләгән кеше. □ Фактограф. Әҙәбиәтсе тугел, ә фактограф.
ФАКТОГРАФИК (Р: фактографический; И.: factual; T.: olaylara dayanan) с.
Фактографияға нигеҙләнгән. □ Фактографический. Фактографик очерк. Факто-график мәғлумәт.
ФАКТОГРАФИЯ [лат. factum ‘эшләнгән’ + гр. graphö ‘яҙам’] (Р: фактография; И.: factual account; T.: gerçeklere dayalı) и.
Факттарҙы тасуирлау (анализһыҙ ғына).
□ Фактография. Ваҡиғаларҙың фактогра-фияһы. Өҫтән-мөҫтән фактография.
ФАКТОР [лат. factor ‘эшләүсе’] (Р: фактор; И.: factor; T.: faktör, etken) и.
Ниндәйҙер эш-хәлдең, күренештең үҙенсәлеген билдәләгән этәргес көс, сәбәп.
□ Фактор. Тарихи фактор. Ваҡыт факторы. Климат факторҙары. Даими тәьҫир итеусе факторҙар. М Юл фажиғәләренә килтереусе тағы бер фактор — юлда утә шәп йөрөу, тиҙлек режимын һаҡламау. «Йәшлек», 11 февраль 2010. Сәбәп, маҡсат, һөҙөмтә — ошо факторҙар онотолдомо, кур ҙә тор, ҡаш яһайым тип, куҙ сығарыла. Ә. Хәкимов.
ФАКТОРИЯ [ингл. factory} (Р: фактория; И.: factory; T.: imalâthane) и.
1. Алыҫтағы промысла райондарында урынлашҡан сауҙа-тәьминәт пункты. □ Фактория. ■ Хужалар тауарҙарҙы Аҫҡындағы контора аша алырға шундағы факторияға ҡағыҙ яҙҙылар. Ж. Кейекбаев.
2. тар. Колониаль илдәрҙә: сит ил сауҙагәрҙәренең сауҙа контораһы һәм улар торған урын. □ Фактория, һиндостандағы фактория.
ФАКТУРА [лат. factura ‘эшкәртеү’] (Р: фактура; И.: style, manner of execution; T.: fatura) и.
1. махе. Сәнғәт әҫәрҙәре техникаһының үҙенсәлеге. □ Фактура. Шиғыр фактураһы. Ҡобайыр фактураһы.
2. махс. Туҡыма, быяла һ.б. шуның кеүек нәмәләрҙең тышҡы күренешендәге, төҙөлөшөндәге үҙенсәлек. □ Фактура. Фактураһы — һырлы туҡыма. М Һис йыбанмай, һәр бер һыры текемләп бөкләнгән, уҙ-ара килешеп торған әллә нисә төҫ, әллә нисә фактура [ламбрекендарҙа]. Р. Сабитова.
3. сауҙа. Оҙатылған тауарҙарҙың исемдәре яҙылған иҫәп ҡағыҙы. □ Фактура. Фактура яҙыуы. Фактура кенәгәһе. М [Һатыусы:] Тауар бар ҙа ул, тик фактуралар килмәгән, һатырға сығара алмай торабыҙ. Б. Бикбай.
ФАКТУРАЛЫ (Р: фактурный; И.: optional; T: nitelikli) с.
Ниндәйҙер фактураға (1, 2) нигеҙле. □ Фактурный. Фактуралы алым. Стенаны фактуралы эшкәртеу.
ФАКУЛЬТАТИВ I (Р: факультативный; И.: optional; T.: seçmeli) с.
Мәжбүри булмаған, теләк буйынса һайланған, ихтыяри. □ Факультативный. Факультатив махсус курс. Факультатив ҡулланылыш. М Хеҙмәт дәресе уҡытыусылары әҙерләй торған факультатив занятиеға йөрөп, столяр квалификацияһы алды [Зөһрә]. Н. Мусин. Уҡыу планына компьютер технологияһын өйрәнеу, ҡайһы бер предметтарҙы тәрән уҙләштереу өсөн факультатив дәрестәр индерелде. «Ағиҙел», № 7,
2012.
272
башлағас, башын аҫҡа эйеп, куҙҙәрен иҙәнгә текләп ултырҙы. Б. Дим.
4. Әйтелгән фекерҙе дөрөҫләгән һүҙ; ысын, дөрөҫ. □ Факт. М [Никитин:] Юлия, әйткәнде тыңла, һине «ҡара исемлеккә» кертеуҙәре тураһында асыҡ мәғлумәтебеҙ бар. Был факт. Һ. Дәүләтшина.
ФАКТИК (Р.: фактический; И.: factic; T.: fiili, eylemli) с.
Фактҡа нигеҙле; ысын. □ Фактический. Фактик хәл. Фактик материал. В Ул [Әбу-бәкер] ун һигеҙенсе быуаттағы башҡорт ихтилалдары, бигерәк тә Пугачёв яуы, Салауат Юлаев тураһында бик куп фактик материал туплаған. Н. Мусин. [Пётр Ива-новичтыц] тәжрибәһе етерлек, фактик мәғлумәттәре ифрат куп. Ғ. Хөсәйенов.
ФАКТОГРАФ [рус.] (Р.: фактограф; И.: factualities recorder; T.: gerçekleri sayan kimse) u.
Анализһыҙ ғына, дөйөмләштермәй генә факттарҙы һүрәтләгән кеше. □ Фактограф. Әҙәбиәтсе тугел, ә фактограф.
ФАКТОГРАФИК (Р: фактографический; И.: factual; T.: olaylara dayanan) с.
Фактографияға нигеҙләнгән. □ Фактографический. Фактографик очерк. Факто-график мәғлумәт.
ФАКТОГРАФИЯ [лат. factum ‘эшләнгән’ + гр. graphö ‘яҙам’] (Р: фактография; И.: factual account; T.: gerçeklere dayalı) и.
Факттарҙы тасуирлау (анализһыҙ ғына).
□ Фактография. Ваҡиғаларҙың фактогра-фияһы. Өҫтән-мөҫтән фактография.
ФАКТОР [лат. factor ‘эшләүсе’] (Р: фактор; И.: factor; T.: faktör, etken) и.
Ниндәйҙер эш-хәлдең, күренештең үҙенсәлеген билдәләгән этәргес көс, сәбәп.
□ Фактор. Тарихи фактор. Ваҡыт факторы. Климат факторҙары. Даими тәьҫир итеусе факторҙар. М Юл фажиғәләренә килтереусе тағы бер фактор — юлда утә шәп йөрөу, тиҙлек режимын һаҡламау. «Йәшлек», 11 февраль 2010. Сәбәп, маҡсат, һөҙөмтә — ошо факторҙар онотолдомо, кур ҙә тор, ҡаш яһайым тип, куҙ сығарыла. Ә. Хәкимов.
ФАКТОРИЯ [ингл. factory} (Р: фактория; И.: factory; T.: imalâthane) и.
1. Алыҫтағы промысла райондарында урынлашҡан сауҙа-тәьминәт пункты. □ Фактория. ■ Хужалар тауарҙарҙы Аҫҡындағы контора аша алырға шундағы факторияға ҡағыҙ яҙҙылар. Ж. Кейекбаев.
2. тар. Колониаль илдәрҙә: сит ил сауҙагәрҙәренең сауҙа контораһы һәм улар торған урын. □ Фактория, һиндостандағы фактория.
ФАКТУРА [лат. factura ‘эшкәртеү’] (Р: фактура; И.: style, manner of execution; T.: fatura) и.
1. махе. Сәнғәт әҫәрҙәре техникаһының үҙенсәлеге. □ Фактура. Шиғыр фактураһы. Ҡобайыр фактураһы.
2. махс. Туҡыма, быяла һ.б. шуның кеүек нәмәләрҙең тышҡы күренешендәге, төҙөлөшөндәге үҙенсәлек. □ Фактура. Фактураһы — һырлы туҡыма. М Һис йыбанмай, һәр бер һыры текемләп бөкләнгән, уҙ-ара килешеп торған әллә нисә төҫ, әллә нисә фактура [ламбрекендарҙа]. Р. Сабитова.
3. сауҙа. Оҙатылған тауарҙарҙың исемдәре яҙылған иҫәп ҡағыҙы. □ Фактура. Фактура яҙыуы. Фактура кенәгәһе. М [Һатыусы:] Тауар бар ҙа ул, тик фактуралар килмәгән, һатырға сығара алмай торабыҙ. Б. Бикбай.
ФАКТУРАЛЫ (Р: фактурный; И.: optional; T: nitelikli) с.
Ниндәйҙер фактураға (1, 2) нигеҙле. □ Фактурный. Фактуралы алым. Стенаны фактуралы эшкәртеу.
ФАКУЛЬТАТИВ I (Р: факультативный; И.: optional; T.: seçmeli) с.
Мәжбүри булмаған, теләк буйынса һайланған, ихтыяри. □ Факультативный. Факультатив махсус курс. Факультатив ҡулланылыш. М Хеҙмәт дәресе уҡытыусылары әҙерләй торған факультатив занятиеға йөрөп, столяр квалификацияһы алды [Зөһрә]. Н. Мусин. Уҡыу планына компьютер технологияһын өйрәнеу, ҡайһы бер предметтарҙы тәрән уҙләштереу өсөн факультатив дәрестәр индерелде. «Ағиҙел», № 7,
2012.
272