Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 288
Поиск по словарям
ФЕКЕРҘӘШ
менән ни тураһындалыр ҡыҙып-ҡыҙып фекер алыша ине. Л. Якшыбаева. Кинонан сыҡҡас, кургән картина хаҡында фекер алышырға теләгән Фәнисте тыңламайынса, Ринат һаман тирә-яғына ҡаранып алды. Р. Байбулатов.
ФЕКЕРҘӘШ (Р: единомышленник; И.: like-minded person; T.: fikirdeş) и.
Бер үк фекерҙе яҡлаған, бер үк фекерҙәге кешеләр. □ Единомышленник. Фекерҙәштәр берлеге. ■ Муса менән Әхмәт-Зәки фекерҙәштәр генә тугел, яҡын дуҫтар ҙа ине. Р. Солтангәрәев. Юлда һәр ваҡыт кешеләр тиҙ дуҫлаша, тәртипһеҙҙәргә ҡарағанда инсафлылар, ярҙамсылдар һәм фекерҙәштәр куберәк осрай. С. Ильясов.
ФЕКЕРҘӘШЛЕК (фекерҙәшлеге) (Р: единомыслие; И.: agreement of opinion; T.: fikirdeş olma durumu) u.
Фекер берлеге, бер фекерҙә булыу хәле. □ Единомыслие. Фекерҙәшлек курһәтеу.
■ Өсәуләшеп йәнә көлөштөк, ҡосаҡлаштыҡ, шулай рәхәт ине беҙгә ошо дуҫлыҡ, ошо фекерҙәшлек. Г. Яҡупова.
ФЕКЕР ИТЕҮ (фекер ит-) (Р: думать;
И.: think; T.: fikir yürütmek) ҡ.
Уйлау, фекерләү. □ Думать, размышлять.
■ Тормош өсөн мин бер иркә бала, бөтәһе лә килә иркемдән. Кәрәк икән — дәртле була алам, фекер итәм хеҙмәт турында. Р. Назаров. • Юғарыға ҡарап фекер ит, тубәнгә ҡарап шөкөр ит. Мәҡәл.
ФЕКЕР ЙӨРӨТӨҮ (фекер йөрөт ) ҡ. ҡар. фекер итеү. Я Тик әҙәм балаһы бер төрлө уйлай, яҙмыш уҙенекен итә, тип фекер йөрөттө Суминов. Ә. Хәкимов. Тик ҡыҫылған яңаҡтарҙан Ғәлиулланың ни тураһында фекер йөрөтөуен белерлек тугел ине. И. Ғиззәтуллин. • Телең менән фекер йөрөтмә, мейең менән фекер йөрөт. Мәҡәл.
ФЕКЕРЛЕ (Р: имеющий какое-л. мнение; И.: holding ... opinion; T.: fikirli) c.
Ниндәйҙер фекере булған. □ Имеющий какое-л. мнение, какую-л. точку зрения. Тар фекерле. Кыйыу фекерле. Алдынғы фекерле.
■ [Ләйлә] саф куңелле бер ҡыҙ ине. Белеме аҙ, ләкин асыҡ фекерле, ҡатынлыҡтың иң йәшерен серҙәре менән биҙәлгән ине. М. Ға
фури. Зөфәр утә либераль фекерле, ярлы халыҡҡа миһырбанлы ине. Ә. Хәкимов. Бигерәк тә хәҙистәр бик фекерле, фәһемле. «Ағиҙел», № 1, 2013. Һәр һуҙен уйлап һөй-ләусән, төплө фекерле, тормошҡа, кешеләргә уҙ ҡарашы булған башҡорт ҡатыны ине [Сара апай]. Н. Мусин.
ФЕКЕРЛЕЛЕК (фекерлелеге) (Р: -мыс-лие; И.: ...thinking; T.: fikirlilik) и.
Ниндәйҙер фекергә эйә булыу хәле, фекерле булыу. □ -мыслие. Айыҡ фекер-лелек. Тәрән фекерлелек.
ФЕКЕРЛӘНЕҮ (фекерлән-) ҡ. төш. ҡар. фекерләү 2. страд, от фекерләү 2. Ғилми яҡтан фекерләнеу.
ФЕКЕРЛӘҮ (фекерлә-) (Р: мыслить, размышлять; И.: think; ponder; T.: düşünmek) тс.
1. Объектив ысынбарлыҡты аңда сағылдырыу. □ Мыслить, размышлять. // Мышление. Фекерләу процесы. Образдар менән фекерләу. И Фекерләу ерҙән, конкрет нәмәнән башлана; унан әкренләп дөйөмгә, абстракт бейеклеккә урләй. Ә. Хәкимов. Кешенең психикаһы, аңы ул — һиҙеу, тойоу, төшөнөу һәм фекерләу аша объектив реаллекте сағылдырырға һәләтле булған иң камил матдә. 3. Биишева.
2. Уйлау, фекер итеү. □ Мыслить, размышлять, думать. ■ [Фуат] уҙенең ни тиклем һай фекерләуен, кешеләрҙең ни тиклем ҙур йөрәкле булыуҙарын кургән. Р. Ғабдрахманов. Ҡәнзәфәр Ҡаранайға Өршәктең уң яҡтағы ауылдары арҡыры барыуҙы дөрөҫтөр тип фекерләне. М. Ғиләжев.
ФЕКЕРЛӘШЕҮ (фекерләш-) ҡ. урт. ҡар. фекерләү 1. взаимн. от фекерләү 1. ■ Следователь Ғәләуетдинов менән дә йыш ҡына фекерләшә торҙо. Р. Байымов.
ФЕКЕР ТУПЛАУ (фекер тупла-) (Р: обдумывать что-, сосредоточиться на чём-, И.: think over; T.: fikretmek) ҡ.
Иғтибарҙы берәй нәмәгә йүнәлтеп, шул хаҡта ғына уйлау. □ Обдумывать что-, сосредоточиться на чём. ■ Фәриҙә апай ныҡ тулҡынланыуҙан фекерен туплай алмайынса торҙо. Ә. Байрамов.
288
менән ни тураһындалыр ҡыҙып-ҡыҙып фекер алыша ине. Л. Якшыбаева. Кинонан сыҡҡас, кургән картина хаҡында фекер алышырға теләгән Фәнисте тыңламайынса, Ринат һаман тирә-яғына ҡаранып алды. Р. Байбулатов.
ФЕКЕРҘӘШ (Р: единомышленник; И.: like-minded person; T.: fikirdeş) и.
Бер үк фекерҙе яҡлаған, бер үк фекерҙәге кешеләр. □ Единомышленник. Фекерҙәштәр берлеге. ■ Муса менән Әхмәт-Зәки фекерҙәштәр генә тугел, яҡын дуҫтар ҙа ине. Р. Солтангәрәев. Юлда һәр ваҡыт кешеләр тиҙ дуҫлаша, тәртипһеҙҙәргә ҡарағанда инсафлылар, ярҙамсылдар һәм фекерҙәштәр куберәк осрай. С. Ильясов.
ФЕКЕРҘӘШЛЕК (фекерҙәшлеге) (Р: единомыслие; И.: agreement of opinion; T.: fikirdeş olma durumu) u.
Фекер берлеге, бер фекерҙә булыу хәле. □ Единомыслие. Фекерҙәшлек курһәтеу.
■ Өсәуләшеп йәнә көлөштөк, ҡосаҡлаштыҡ, шулай рәхәт ине беҙгә ошо дуҫлыҡ, ошо фекерҙәшлек. Г. Яҡупова.
ФЕКЕР ИТЕҮ (фекер ит-) (Р: думать;
И.: think; T.: fikir yürütmek) ҡ.
Уйлау, фекерләү. □ Думать, размышлять.
■ Тормош өсөн мин бер иркә бала, бөтәһе лә килә иркемдән. Кәрәк икән — дәртле була алам, фекер итәм хеҙмәт турында. Р. Назаров. • Юғарыға ҡарап фекер ит, тубәнгә ҡарап шөкөр ит. Мәҡәл.
ФЕКЕР ЙӨРӨТӨҮ (фекер йөрөт ) ҡ. ҡар. фекер итеү. Я Тик әҙәм балаһы бер төрлө уйлай, яҙмыш уҙенекен итә, тип фекер йөрөттө Суминов. Ә. Хәкимов. Тик ҡыҫылған яңаҡтарҙан Ғәлиулланың ни тураһында фекер йөрөтөуен белерлек тугел ине. И. Ғиззәтуллин. • Телең менән фекер йөрөтмә, мейең менән фекер йөрөт. Мәҡәл.
ФЕКЕРЛЕ (Р: имеющий какое-л. мнение; И.: holding ... opinion; T.: fikirli) c.
Ниндәйҙер фекере булған. □ Имеющий какое-л. мнение, какую-л. точку зрения. Тар фекерле. Кыйыу фекерле. Алдынғы фекерле.
■ [Ләйлә] саф куңелле бер ҡыҙ ине. Белеме аҙ, ләкин асыҡ фекерле, ҡатынлыҡтың иң йәшерен серҙәре менән биҙәлгән ине. М. Ға
фури. Зөфәр утә либераль фекерле, ярлы халыҡҡа миһырбанлы ине. Ә. Хәкимов. Бигерәк тә хәҙистәр бик фекерле, фәһемле. «Ағиҙел», № 1, 2013. Һәр һуҙен уйлап һөй-ләусән, төплө фекерле, тормошҡа, кешеләргә уҙ ҡарашы булған башҡорт ҡатыны ине [Сара апай]. Н. Мусин.
ФЕКЕРЛЕЛЕК (фекерлелеге) (Р: -мыс-лие; И.: ...thinking; T.: fikirlilik) и.
Ниндәйҙер фекергә эйә булыу хәле, фекерле булыу. □ -мыслие. Айыҡ фекер-лелек. Тәрән фекерлелек.
ФЕКЕРЛӘНЕҮ (фекерлән-) ҡ. төш. ҡар. фекерләү 2. страд, от фекерләү 2. Ғилми яҡтан фекерләнеу.
ФЕКЕРЛӘҮ (фекерлә-) (Р: мыслить, размышлять; И.: think; ponder; T.: düşünmek) тс.
1. Объектив ысынбарлыҡты аңда сағылдырыу. □ Мыслить, размышлять. // Мышление. Фекерләу процесы. Образдар менән фекерләу. И Фекерләу ерҙән, конкрет нәмәнән башлана; унан әкренләп дөйөмгә, абстракт бейеклеккә урләй. Ә. Хәкимов. Кешенең психикаһы, аңы ул — һиҙеу, тойоу, төшөнөу һәм фекерләу аша объектив реаллекте сағылдырырға һәләтле булған иң камил матдә. 3. Биишева.
2. Уйлау, фекер итеү. □ Мыслить, размышлять, думать. ■ [Фуат] уҙенең ни тиклем һай фекерләуен, кешеләрҙең ни тиклем ҙур йөрәкле булыуҙарын кургән. Р. Ғабдрахманов. Ҡәнзәфәр Ҡаранайға Өршәктең уң яҡтағы ауылдары арҡыры барыуҙы дөрөҫтөр тип фекерләне. М. Ғиләжев.
ФЕКЕРЛӘШЕҮ (фекерләш-) ҡ. урт. ҡар. фекерләү 1. взаимн. от фекерләү 1. ■ Следователь Ғәләуетдинов менән дә йыш ҡына фекерләшә торҙо. Р. Байымов.
ФЕКЕР ТУПЛАУ (фекер тупла-) (Р: обдумывать что-, сосредоточиться на чём-, И.: think over; T.: fikretmek) ҡ.
Иғтибарҙы берәй нәмәгә йүнәлтеп, шул хаҡта ғына уйлау. □ Обдумывать что-, сосредоточиться на чём. ■ Фәриҙә апай ныҡ тулҡынланыуҙан фекерен туплай алмайынса торҙо. Ә. Байрамов.
288