Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 296
Поиск по словарям
ФИДИӘ
ФИДИӘ [ғәр. (Р.: дары для искупления грехов покойника; И.: sort of alms; T.: fidye) и. дини.
Үлгән кешенең гөнаһын йолоу өсөн бирелгән мал. □ Дары для искупления грехов покойника. ■ Беҙҙең аҡтыҡ бейәне фидиәгә биреу тураһында һөйләштеләр. М. Ғафури. [Ныязғол Айбулатҡа] фидиәгә муллаға угеҙ башмағын бирергә кәңәш итте. Һ. Дәүләтшина.
ФИҘА [ғәр. *lââ] (Р: жертва; самопожертвование; И.: victim, sacrifice; T.: feda) и. иҫк.
Ҡемдер йәки нимәлер хаҡына ғазап сигергә, үҙен ҡорбан итергә әҙер булғанды белдереп әйтелә. □ Жертва; самопожертвование. • Тура һуҙгә йән фиҙа. Мәҡәл.
ФИҘА БУЛЫУ (фиҙа бул-) (Р: быть принесённым в жертву; И.: be sacrificed; T.: feda etmek) ҡ.
Кемдер йәки нимәлер өсөн ғазап сигеү, ҡорбан булыу. □ Быть принесённым в жертву. ■ Йәш сағым, алтын сағым, ялҡын сағым булһын фиҙа халҡым алдында минең биргән таҙа антым өсөн. Ш. Бабич. [Әмин:] Ҡанға — ҡан, йәнгә йәнебеҙ фиҙа булһын! Ғ. Хөсәйенов.
ФИҘА ИТЕҮ (фиҙа ит-) (Р: пожертвовать, принести в жертву; И.: sacrifice; T.: feda etmek) ҡ.
Кем йәки нимәлер өсөн үҙен йәлләмәй ҡорбан итеү. □ Пожертвовать, принести в жертву. Йәнде фиҙа итеу. ■ [Хәбибуллин] йәнен фиҙа итһә итер, ә һуҙен һуҙ итмәй ҡалмаҫ. X. Ғиләжев.
ФИҘА ҠЫЛЫУ (фиҙа ҡыл-) ҡ. ҡар. фиҙа итеү. ■ Һуғышта һәр ваҡыт шулай бер быуын башҡа, киләсәк быуындар өсөн йәнен фиҙа ҡыла. И. Абдуллин. Мәркәз шура башлығы булараҡ, милләт мәнфәғәтендә арьғмай-талмай уҙен фиҙа ҡылып эшләне [Шәриф әфәнде]. Р. Байымов.
ФИҘАҠӘР [ғәр. lââ + фарс. jl£] (Р: беззаветный, самоотверженный; И.: selfless; T.: fedakâr) с.
Үҙен үҙе аямаған, берәй нәмәгә ысын күңелдән бирелгән. □ Беззаветный, самоотверженный. Фиҙаҡәр көрәш. Фиҙаҡәр
хеҙмәт. Фиҙаҡәр ярҙам. ■ [Ғәлимә] һуғыш йылдарындағы фиҙаҡәр хеҙмәте өсөн орден менән буләкләнде. Ә. Әминев. Рус ғәскәрҙәренең фиҙаҡәр ҡаршылығы һәм [Наполеон ғәскәренең] Мәскәугә еңел генә барып етә алмау ының сәбәбе нимәнән ғибәрәт? Я. Хамматов.
ФИҘАҠӘРЛЕК (фиҙаҡәрлеге) (Р.: беззаветность, самоотверженность; И.: selflessness; T.: fedakârlık) и.
Үҙен-үҙе аямаусанлыҡ, нимәгәлер ысын күңелдән бирелгәнлек. □ Беззаветность, самоотверженность. Фиҙаҡәрлек курһәтеу. М Быйыл һикһән алты йәштәрен тултырасаҡ Әминә Солтанғәли ҡыҙы менән Георгий Евстафьевичтың яу юлы ғорурланырлыҡ булған кеуек, хеҙмәттәге фиҙаҡәрлеге лә таң ҡалырлыҡ. «Башҡортостан ҡыҙы», №5, 2010.
ФИҘАЯ [ғәр. (Р: вещи, предназначенные к раздаче во время погребения покойника; И.: kind of alms at a cemetary; T.: fida) и. диал.
Үлем хәйере. □ Вещи, предназначенные к раздаче во время погребения покойника. Фиҙая таратыу. Фиҙая әҙерләу.
ФИЗАЛИС [лат. Physalis} (Р: физалис; И.: cape gooseberry; T.: güveyfeneri) и. бот.
Помидор һымаҡ, ләкин ваҡ емешле үҫемлек. □ Физалис (лат. Physalis). Физалис сәскәһе. Физалис ултыртыу. Физалис уҫтереу.
ФИЗЗАРЯДКА [рус. физическая зарядка} (Р: физзарядка; И.: exercise; T.: egzersiz yapmak) и.
һауыҡтырыусы физик күнегеүҙәр комплексы. □ Физзарядка. Көн һайын иртәнсәк физзарядка эшләу. Физзарядкаға сығыу. Иртәнге физзарядка. Н Палаткаларҙан бөтә балалар сығалар ҙа физзарядкаға баҫалар. М. Садиҡова. Үҙе [райком секретары], быуындарын яҙыу өсөн, ҡулдарын бер кутәреп, бер төшөрөп, физзарядка яһап алды. И. Ғиззәтуллин.
ФИЗИК I (физигы) [гр. physis ‘тәбиғәт’] (Р: физик; И.: physicist; T.: fizikçi) и.
Физика әлкәһендә эшләгән белгес. □ Физик. Физик булып эшләу. Н Бөгөн психо-
296
ФИДИӘ [ғәр. (Р.: дары для искупления грехов покойника; И.: sort of alms; T.: fidye) и. дини.
Үлгән кешенең гөнаһын йолоу өсөн бирелгән мал. □ Дары для искупления грехов покойника. ■ Беҙҙең аҡтыҡ бейәне фидиәгә биреу тураһында һөйләштеләр. М. Ғафури. [Ныязғол Айбулатҡа] фидиәгә муллаға угеҙ башмағын бирергә кәңәш итте. Һ. Дәүләтшина.
ФИҘА [ғәр. *lââ] (Р: жертва; самопожертвование; И.: victim, sacrifice; T.: feda) и. иҫк.
Ҡемдер йәки нимәлер хаҡына ғазап сигергә, үҙен ҡорбан итергә әҙер булғанды белдереп әйтелә. □ Жертва; самопожертвование. • Тура һуҙгә йән фиҙа. Мәҡәл.
ФИҘА БУЛЫУ (фиҙа бул-) (Р: быть принесённым в жертву; И.: be sacrificed; T.: feda etmek) ҡ.
Кемдер йәки нимәлер өсөн ғазап сигеү, ҡорбан булыу. □ Быть принесённым в жертву. ■ Йәш сағым, алтын сағым, ялҡын сағым булһын фиҙа халҡым алдында минең биргән таҙа антым өсөн. Ш. Бабич. [Әмин:] Ҡанға — ҡан, йәнгә йәнебеҙ фиҙа булһын! Ғ. Хөсәйенов.
ФИҘА ИТЕҮ (фиҙа ит-) (Р: пожертвовать, принести в жертву; И.: sacrifice; T.: feda etmek) ҡ.
Кем йәки нимәлер өсөн үҙен йәлләмәй ҡорбан итеү. □ Пожертвовать, принести в жертву. Йәнде фиҙа итеу. ■ [Хәбибуллин] йәнен фиҙа итһә итер, ә һуҙен һуҙ итмәй ҡалмаҫ. X. Ғиләжев.
ФИҘА ҠЫЛЫУ (фиҙа ҡыл-) ҡ. ҡар. фиҙа итеү. ■ Һуғышта һәр ваҡыт шулай бер быуын башҡа, киләсәк быуындар өсөн йәнен фиҙа ҡыла. И. Абдуллин. Мәркәз шура башлығы булараҡ, милләт мәнфәғәтендә арьғмай-талмай уҙен фиҙа ҡылып эшләне [Шәриф әфәнде]. Р. Байымов.
ФИҘАҠӘР [ғәр. lââ + фарс. jl£] (Р: беззаветный, самоотверженный; И.: selfless; T.: fedakâr) с.
Үҙен үҙе аямаған, берәй нәмәгә ысын күңелдән бирелгән. □ Беззаветный, самоотверженный. Фиҙаҡәр көрәш. Фиҙаҡәр
хеҙмәт. Фиҙаҡәр ярҙам. ■ [Ғәлимә] һуғыш йылдарындағы фиҙаҡәр хеҙмәте өсөн орден менән буләкләнде. Ә. Әминев. Рус ғәскәрҙәренең фиҙаҡәр ҡаршылығы һәм [Наполеон ғәскәренең] Мәскәугә еңел генә барып етә алмау ының сәбәбе нимәнән ғибәрәт? Я. Хамматов.
ФИҘАҠӘРЛЕК (фиҙаҡәрлеге) (Р.: беззаветность, самоотверженность; И.: selflessness; T.: fedakârlık) и.
Үҙен-үҙе аямаусанлыҡ, нимәгәлер ысын күңелдән бирелгәнлек. □ Беззаветность, самоотверженность. Фиҙаҡәрлек курһәтеу. М Быйыл һикһән алты йәштәрен тултырасаҡ Әминә Солтанғәли ҡыҙы менән Георгий Евстафьевичтың яу юлы ғорурланырлыҡ булған кеуек, хеҙмәттәге фиҙаҡәрлеге лә таң ҡалырлыҡ. «Башҡортостан ҡыҙы», №5, 2010.
ФИҘАЯ [ғәр. (Р: вещи, предназначенные к раздаче во время погребения покойника; И.: kind of alms at a cemetary; T.: fida) и. диал.
Үлем хәйере. □ Вещи, предназначенные к раздаче во время погребения покойника. Фиҙая таратыу. Фиҙая әҙерләу.
ФИЗАЛИС [лат. Physalis} (Р: физалис; И.: cape gooseberry; T.: güveyfeneri) и. бот.
Помидор һымаҡ, ләкин ваҡ емешле үҫемлек. □ Физалис (лат. Physalis). Физалис сәскәһе. Физалис ултыртыу. Физалис уҫтереу.
ФИЗЗАРЯДКА [рус. физическая зарядка} (Р: физзарядка; И.: exercise; T.: egzersiz yapmak) и.
һауыҡтырыусы физик күнегеүҙәр комплексы. □ Физзарядка. Көн һайын иртәнсәк физзарядка эшләу. Физзарядкаға сығыу. Иртәнге физзарядка. Н Палаткаларҙан бөтә балалар сығалар ҙа физзарядкаға баҫалар. М. Садиҡова. Үҙе [райком секретары], быуындарын яҙыу өсөн, ҡулдарын бер кутәреп, бер төшөрөп, физзарядка яһап алды. И. Ғиззәтуллин.
ФИЗИК I (физигы) [гр. physis ‘тәбиғәт’] (Р: физик; И.: physicist; T.: fizikçi) и.
Физика әлкәһендә эшләгән белгес. □ Физик. Физик булып эшләу. Н Бөгөн психо-
296