Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 304
Поиск по словарям
ФИН-УҒЫР ТЕЛДӘРЕ
Үҙәк һәм Көнсығыш Европала, Төньяҡ-көнбайыш Азияла йәшәүсе халыҡтар вәкиле. □ Финно-угры. Фин-уғыр халыҡтары.
ФИН-УҒЫР ТЕЛДӘРЕ (Р.: финноугорские языки; И.: Finn-Ugrian tongues; T.: Fin-Ugor dilleri) и. лингв.
Венгр, хант, манси, фин, карел, эстон, саам, мари, коми, удмурт һ. б. халыҡтарҙы эсенә алып, Урал ғаиләһе телдәренең бер тармағын тәшкил иткән төркөм. □ Финноугорские языки. Филология факультетында фин-уғыр телдәре төркомөн асыу. Фин-уғыр телдәрен тикшереу. Фин-уғыр телдәре буйынса белгес.
ФИОРД [норв. fjord] (Р.: фиорд, фьорд; И.: fiord; T.: fyord) и. геогр.
Текә ҡаялар араһындағы оҙон, тар диңгеҙ ҡултығы. □ Фиорд, фьорд. Фиорд ярҙары.
ФИРАҠ (фирағы) [ғәр. jljâ] (Р.: разница; И.: difference; T.: firak) и. иҫк. кит.
1. Айырма. □ Разница. ■ Арабыҙҙа ике-беҙҙең бер фираҡ юҡ. С. Яҡшығолов.
2. Айырылышҡан хәл, айырылышыу. □ Расставание, разлука. ■ Куп-куп ваҡыттар булған йыраҡта, илкәйен ташлап, йөрөгән фираҡта. Д. Юлтый. Шәғәли Бәпәнәйгә килеп һыйынғас, купме тырышты [Куҙәш тархан] фираҡ ҡуйырға — йыраҡлашты-рырға, биҙҙерергә. Б. Рафиҡов.
ФИРАҠ БУЛЫУ (фираҡ бул-) (Р.: расставаться; И.: part; T.: ayrılmak) ҡ.
Айырылыу, айырылышыу. □ Расставаться, разлучаться. ■ Атам, әсәм, туғандарым, фираҡ булдым һеҙҙәрҙән. Бәйеттән.
ФИРАР [ғәр. jljâ ] (Р.: побег; И.: escape; T.: firar) и. иҫк. кит.
Ҡасыу, ҡасып киткән хәл. □ Побег. Ш Былар шаһларына бағи фирарҙар, хәмәлле эт кеуек яйҙы ҡарарҙар. М. Өмөтбаев.
ФИРАСӘТ [ғәр. <х*)|jâ ] (Р.: догадливость, сообразительность, сметливость; И.: shrewdness; T.: firaset) и. иҫк. кит.
Зирәклек, һиҙгерлек. □ Догадливость, сообразительность, сметливость. Фирасәте менән айырылып тора.
ФИРАСӘТЛЕ (Р.: догадливый, сообразительный; И.: quick-witted; T.: firasetli) с. иҫк.
Зирәк, һиҙгер. □ Догадливый, сообразительный. ■ Иҙеукәй фирасәтле бер кеше булғанлыҡтан, уға .. йәберләнгән халыҡтар хөкөмгә килә башлайҙар. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ФИРҒӘҮЕН [ғәр. öjc jâ] (Р.: фараон; И.: pharaoh; T.: firavun) и. тар.
1. Боронғо Мысыр батшаһы. □ Фараон. В Ни заман элек фирғәуендәр унда пирамидалар, һарайҙар, теге донъя храмдары һалдырған. Ғ. Хисамов.
2. кусм. Ҡаты күңелле, уҫал кеше; залим.
□ Тиран, деспот. ■ Эшсене куп иҙҙеләр, улар һаман туҙҙеләр, фирғәуендәр, ҡарундар йөрәк майын һыҙҙылыр. Ш. Бабич.
ФИРҒӘҮЕН ҺАҠАЛЫ и. диал. ҡар. фуксия. Фирғәуен һаҡалы уҫтереу. Фир-ғәуен һаҡалының тамыры кипкән.
ФИРҘӘҮЕС [фарс. (Р.: сад,
цветник; И.: garden in heaven; T.: firdevs) u.
1. Баҡса, йәннәт баҡсаһы. □ Сад, цветник.
■ Өфө, Ҡырым сахралары фирҙәуестәй, бында йөрөһәң, бар ҡайғылар иҫкә төшмәй. М. Ғафури.
2. Йәннәт, ожмах. □ Рай, райский сад.
■ Фирҙәуестә бар ине бер хур ҡыҙы, барса хурҙарҙан матур ул бер уҙе. Ш. Бабич.
ФИРҠӘ [ғәр. Aijâ] (Р.: партия; И.: party; T.: fırka) и. кит.
1. Сәйәси ойошма, партия. □ Партия. Фирҡәгә инеу. Фирҡәлә тороу. ■ Хәлимдә ошо ваҡиғаға арналған фирҡә йыйылышын уткәреу ҙә Хәлимов иптәшкә йөкмәтелгәйне. Р. Өмөтбаев. Был сәйәси фирҡәләрҙең вәкилдәре уҙ программаларын тормошҡа ашырырға тырышты. Ғ. Хисамов.
2. иҫк. Ниндәйҙер кешеләрҙең төркөмө.
□ Группа. Фирҡәгә буленеу. ■ Буленгән был халыҡтар кисә фирҡә: бере фәҡир, бере бай, бере урта. М. Ғафури.
3. иҫк. Хәрби берәмек, дивизия. □ Дивизия. ■ Төндә сәғәт берҙә, Таҙтубә фронтына вокзалдан ҡыҙыл гвардия фирҡәһе китергә тейеш ине. 3. Шәрҡи.
ФИРҠӘЛЕ (Р.: партийный; И.: party; T.: fırkalı) с. иҫк. кит.
Сәйәси ойошмала ағза булып торған, партиялы. □ Партийный. Фирҡәле кеше.
304
Үҙәк һәм Көнсығыш Европала, Төньяҡ-көнбайыш Азияла йәшәүсе халыҡтар вәкиле. □ Финно-угры. Фин-уғыр халыҡтары.
ФИН-УҒЫР ТЕЛДӘРЕ (Р.: финноугорские языки; И.: Finn-Ugrian tongues; T.: Fin-Ugor dilleri) и. лингв.
Венгр, хант, манси, фин, карел, эстон, саам, мари, коми, удмурт һ. б. халыҡтарҙы эсенә алып, Урал ғаиләһе телдәренең бер тармағын тәшкил иткән төркөм. □ Финноугорские языки. Филология факультетында фин-уғыр телдәре төркомөн асыу. Фин-уғыр телдәрен тикшереу. Фин-уғыр телдәре буйынса белгес.
ФИОРД [норв. fjord] (Р.: фиорд, фьорд; И.: fiord; T.: fyord) и. геогр.
Текә ҡаялар араһындағы оҙон, тар диңгеҙ ҡултығы. □ Фиорд, фьорд. Фиорд ярҙары.
ФИРАҠ (фирағы) [ғәр. jljâ] (Р.: разница; И.: difference; T.: firak) и. иҫк. кит.
1. Айырма. □ Разница. ■ Арабыҙҙа ике-беҙҙең бер фираҡ юҡ. С. Яҡшығолов.
2. Айырылышҡан хәл, айырылышыу. □ Расставание, разлука. ■ Куп-куп ваҡыттар булған йыраҡта, илкәйен ташлап, йөрөгән фираҡта. Д. Юлтый. Шәғәли Бәпәнәйгә килеп һыйынғас, купме тырышты [Куҙәш тархан] фираҡ ҡуйырға — йыраҡлашты-рырға, биҙҙерергә. Б. Рафиҡов.
ФИРАҠ БУЛЫУ (фираҡ бул-) (Р.: расставаться; И.: part; T.: ayrılmak) ҡ.
Айырылыу, айырылышыу. □ Расставаться, разлучаться. ■ Атам, әсәм, туғандарым, фираҡ булдым һеҙҙәрҙән. Бәйеттән.
ФИРАР [ғәр. jljâ ] (Р.: побег; И.: escape; T.: firar) и. иҫк. кит.
Ҡасыу, ҡасып киткән хәл. □ Побег. Ш Былар шаһларына бағи фирарҙар, хәмәлле эт кеуек яйҙы ҡарарҙар. М. Өмөтбаев.
ФИРАСӘТ [ғәр. <х*)|jâ ] (Р.: догадливость, сообразительность, сметливость; И.: shrewdness; T.: firaset) и. иҫк. кит.
Зирәклек, һиҙгерлек. □ Догадливость, сообразительность, сметливость. Фирасәте менән айырылып тора.
ФИРАСӘТЛЕ (Р.: догадливый, сообразительный; И.: quick-witted; T.: firasetli) с. иҫк.
Зирәк, һиҙгер. □ Догадливый, сообразительный. ■ Иҙеукәй фирасәтле бер кеше булғанлыҡтан, уға .. йәберләнгән халыҡтар хөкөмгә килә башлайҙар. «Иҙеүкәй менән Мораҙым».
ФИРҒӘҮЕН [ғәр. öjc jâ] (Р.: фараон; И.: pharaoh; T.: firavun) и. тар.
1. Боронғо Мысыр батшаһы. □ Фараон. В Ни заман элек фирғәуендәр унда пирамидалар, һарайҙар, теге донъя храмдары һалдырған. Ғ. Хисамов.
2. кусм. Ҡаты күңелле, уҫал кеше; залим.
□ Тиран, деспот. ■ Эшсене куп иҙҙеләр, улар һаман туҙҙеләр, фирғәуендәр, ҡарундар йөрәк майын һыҙҙылыр. Ш. Бабич.
ФИРҒӘҮЕН ҺАҠАЛЫ и. диал. ҡар. фуксия. Фирғәуен һаҡалы уҫтереу. Фир-ғәуен һаҡалының тамыры кипкән.
ФИРҘӘҮЕС [фарс. (Р.: сад,
цветник; И.: garden in heaven; T.: firdevs) u.
1. Баҡса, йәннәт баҡсаһы. □ Сад, цветник.
■ Өфө, Ҡырым сахралары фирҙәуестәй, бында йөрөһәң, бар ҡайғылар иҫкә төшмәй. М. Ғафури.
2. Йәннәт, ожмах. □ Рай, райский сад.
■ Фирҙәуестә бар ине бер хур ҡыҙы, барса хурҙарҙан матур ул бер уҙе. Ш. Бабич.
ФИРҠӘ [ғәр. Aijâ] (Р.: партия; И.: party; T.: fırka) и. кит.
1. Сәйәси ойошма, партия. □ Партия. Фирҡәгә инеу. Фирҡәлә тороу. ■ Хәлимдә ошо ваҡиғаға арналған фирҡә йыйылышын уткәреу ҙә Хәлимов иптәшкә йөкмәтелгәйне. Р. Өмөтбаев. Был сәйәси фирҡәләрҙең вәкилдәре уҙ программаларын тормошҡа ашырырға тырышты. Ғ. Хисамов.
2. иҫк. Ниндәйҙер кешеләрҙең төркөмө.
□ Группа. Фирҡәгә буленеу. ■ Буленгән был халыҡтар кисә фирҡә: бере фәҡир, бере бай, бере урта. М. Ғафури.
3. иҫк. Хәрби берәмек, дивизия. □ Дивизия. ■ Төндә сәғәт берҙә, Таҙтубә фронтына вокзалдан ҡыҙыл гвардия фирҡәһе китергә тейеш ине. 3. Шәрҡи.
ФИРҠӘЛЕ (Р.: партийный; И.: party; T.: fırkalı) с. иҫк. кит.
Сәйәси ойошмала ағза булып торған, партиялы. □ Партийный. Фирҡәле кеше.
304