Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 313
Поиск по словарям
ФОРМА
3. Юғары баҫым аҫтында скважинанан үргә атылып сыҡҡан нефть йәки газ. □ Фонтан. Нефть фонтаны. Газ фонтаны. ■ Ҡадир, Башҡортостанда девон нефте фонтан атыуын ишетеп, шатлығын һуғышсылар менән уртаҡлашты. Ә. Байрамов. Башта ҡапыл ғына тоноҡ геуләу ишетелде, э унан һуң скважинанан ҡара фонтан урғылды. Ә. Бикчәнтәев.
4. кусм. Ҙур көс менән үргә бәрелгән нәмә. □ Фонтан. V Куп кәбәктән осҡан снарядтар ашыға-ашыға урмәләгән фашист танкылары эргәһендә ут фонтандары ку-тәрҙе. Р. Байымов. Ҙур снарядтар ярылған урындарында балсыҡ, тупраҡ фонтандары яһайҙар. А. Таһиров.
ФОНТАНЛАУ (фонтанла-) (Р.: фонтанировать; И.: gush forth; T.: fışkırmak) ҡ.
Фонтан булып атылыу, урғылып сығыу, урғылыу. □ Фонтанировать. М Еребеҙҙең кукрәгендә иҫәпһеҙ алтын тулы, мәңге фонтанлап торһа ла бөтмәҫлек нефть куле. С. Ҡудаш.
ФОРВАРД [ингл. forward} (Р.: форвард; И.: forward; T.: forvet) и. спорт.
Футболда, хоккейҙа һ. б. һөжүм итеүсе.
□ Форвард. Форвард шайбаһы. Трансферға форвард алыу. Форвардҡа штраф һалыу.
ФОРЕЙТОР [нем. Vorreiter] (Р.: форейтор; И.: postilion; T.: postilyon, posta arabası sürücüsü (atta) u.
Ослап егелгән аттарҙың иң алдағыһына атланып барған күсер. □ Форейтор. Һаҡаллы форейтор.
ФОРИНТ [венг. forint] (Р.: форинт; И.: forint; Т.: forint) и.
Венгрияның аҡса берәмеге. □ Форинт. Бер форинт. Мең форинт.
ФОРМА [лат. forma] (Р.: форма; И.: form; T.: biçim) и.
1. Нимәнеңдер тышҡы күренеше; рәүеш.
□ Форма. ■ Цирк бинаһы уҙенең формаһы, ҙурлығы, тамашасыларҙың куплеге менән Емештең иҫен китәрҙе. 3. Биишева. Өйҙәр тәпәш һәм ниңәлер йомро формала, ә һәр йорттоң ҡыйығында йәшел буҫтау ябылған эскәмйәләр куренә. «Ағиҙел», № 9, 2011.
2. Айырым эш-шөғөл тармағындағы кешеләр өсөн билдәләнгән махсус кейем өлгөһө. □ Форма. Мәктәп формаһы. Һалдат формаһы. Я Милиция формаһында һап-һары сәсле ҡатын ултыра ине. Р. Байбулатов. Өр-яңы форма кейеп алған полковник бажа ла кәйефһеҙ ине. X. Зарипов.
3. Нимәнеңдер йөкмәткеһе менән тығыҙ бәйләнгән төҙөлөшө, структураһы. □ Форма. Идара итеу формаһы. Ойоштороу формаһы. Н Тикшереугә ҡуйылған көн тәртибе: дәуләт ҡоролошо формаһы, милли һәм ер мәсьәләләре. Ғ. Хисамов.
4. фәлс. Йөкмәткенең эске төҙөлөш, булмыш ысулы. □ Форма. Йөкмәтке менән форма берҙәмлеге.
5. сәнғ., әҙ. Әҫәрҙең йөкмәткеһен асыу ысулы булып торған әҙәби алымдар системаһы. □ Форма. М [Шағир] яңы йөкмәткене иҫке поэтик формаларға һыйҙырырға тырыша. Ғ. Хөсәйенов. Биишева өсөн илленсе-алтмышынсы йылдар — жанр һәм форма әлкәһендә лә актив эҙләнеуҙәр, ҙур табыштар осоро. Ә. Вахитов.
6. Сирҙең булыу көсөнә бәйле төрө.
□ Форма. Ангинаның көслө формаһы. Гриптың еңел формаһы. М Үпкә туберкулёзының аҙған формаларын дауалауҙа ла прополис файҙалы. «Киске Өфө», № 21, 2009.
7. Нимәгәлер билдәле бер рәүеш биреү өсөн ҡулланылған махсус ҡулайлама, ҡалып. □ Форма. Ҡоросто формаға ҡойоу. Тортты формала бешереу. ■ Ҡурғашты, йәнә иретеп, һыулы балсыҡтан эшләнгән төрлө формаларға ҡойҙолар. Ғ. Хисамов.
8. типогр. Рамға ҡуйылған типография наборы йәки баҫырға әҙерләнгән башҡа төр нәмә (һурәт, биҙәк, һыҙыҡ һ. б.). □ Форма. Баҫыу формаһы.
9. Нимәнеңдер ҡабул ителгән үрнәге.
□ Форма. Протокол яҙыу формаһы. ■ Иҫәп алыу кампанияһының ваҡыты, мәғлумәттәрҙе теркәу өсөн махсус ҡағыҙҙарҙың формалары раҫланған. «Йәшлек», 2 февраль 2010. Иҫәп алыу өсөн «Росстат» өс формала бланк тәҡдим итә. «Йәшлек», 18 март 2010.
10. Кешенең көсөн, һәләтен, белемен ҡулланырға әҙер булыуын күрһәтеүсе торошо.
313
3. Юғары баҫым аҫтында скважинанан үргә атылып сыҡҡан нефть йәки газ. □ Фонтан. Нефть фонтаны. Газ фонтаны. ■ Ҡадир, Башҡортостанда девон нефте фонтан атыуын ишетеп, шатлығын һуғышсылар менән уртаҡлашты. Ә. Байрамов. Башта ҡапыл ғына тоноҡ геуләу ишетелде, э унан һуң скважинанан ҡара фонтан урғылды. Ә. Бикчәнтәев.
4. кусм. Ҙур көс менән үргә бәрелгән нәмә. □ Фонтан. V Куп кәбәктән осҡан снарядтар ашыға-ашыға урмәләгән фашист танкылары эргәһендә ут фонтандары ку-тәрҙе. Р. Байымов. Ҙур снарядтар ярылған урындарында балсыҡ, тупраҡ фонтандары яһайҙар. А. Таһиров.
ФОНТАНЛАУ (фонтанла-) (Р.: фонтанировать; И.: gush forth; T.: fışkırmak) ҡ.
Фонтан булып атылыу, урғылып сығыу, урғылыу. □ Фонтанировать. М Еребеҙҙең кукрәгендә иҫәпһеҙ алтын тулы, мәңге фонтанлап торһа ла бөтмәҫлек нефть куле. С. Ҡудаш.
ФОРВАРД [ингл. forward} (Р.: форвард; И.: forward; T.: forvet) и. спорт.
Футболда, хоккейҙа һ. б. һөжүм итеүсе.
□ Форвард. Форвард шайбаһы. Трансферға форвард алыу. Форвардҡа штраф һалыу.
ФОРЕЙТОР [нем. Vorreiter] (Р.: форейтор; И.: postilion; T.: postilyon, posta arabası sürücüsü (atta) u.
Ослап егелгән аттарҙың иң алдағыһына атланып барған күсер. □ Форейтор. Һаҡаллы форейтор.
ФОРИНТ [венг. forint] (Р.: форинт; И.: forint; Т.: forint) и.
Венгрияның аҡса берәмеге. □ Форинт. Бер форинт. Мең форинт.
ФОРМА [лат. forma] (Р.: форма; И.: form; T.: biçim) и.
1. Нимәнеңдер тышҡы күренеше; рәүеш.
□ Форма. ■ Цирк бинаһы уҙенең формаһы, ҙурлығы, тамашасыларҙың куплеге менән Емештең иҫен китәрҙе. 3. Биишева. Өйҙәр тәпәш һәм ниңәлер йомро формала, ә һәр йорттоң ҡыйығында йәшел буҫтау ябылған эскәмйәләр куренә. «Ағиҙел», № 9, 2011.
2. Айырым эш-шөғөл тармағындағы кешеләр өсөн билдәләнгән махсус кейем өлгөһө. □ Форма. Мәктәп формаһы. Һалдат формаһы. Я Милиция формаһында һап-һары сәсле ҡатын ултыра ине. Р. Байбулатов. Өр-яңы форма кейеп алған полковник бажа ла кәйефһеҙ ине. X. Зарипов.
3. Нимәнеңдер йөкмәткеһе менән тығыҙ бәйләнгән төҙөлөшө, структураһы. □ Форма. Идара итеу формаһы. Ойоштороу формаһы. Н Тикшереугә ҡуйылған көн тәртибе: дәуләт ҡоролошо формаһы, милли һәм ер мәсьәләләре. Ғ. Хисамов.
4. фәлс. Йөкмәткенең эске төҙөлөш, булмыш ысулы. □ Форма. Йөкмәтке менән форма берҙәмлеге.
5. сәнғ., әҙ. Әҫәрҙең йөкмәткеһен асыу ысулы булып торған әҙәби алымдар системаһы. □ Форма. М [Шағир] яңы йөкмәткене иҫке поэтик формаларға һыйҙырырға тырыша. Ғ. Хөсәйенов. Биишева өсөн илленсе-алтмышынсы йылдар — жанр һәм форма әлкәһендә лә актив эҙләнеуҙәр, ҙур табыштар осоро. Ә. Вахитов.
6. Сирҙең булыу көсөнә бәйле төрө.
□ Форма. Ангинаның көслө формаһы. Гриптың еңел формаһы. М Үпкә туберкулёзының аҙған формаларын дауалауҙа ла прополис файҙалы. «Киске Өфө», № 21, 2009.
7. Нимәгәлер билдәле бер рәүеш биреү өсөн ҡулланылған махсус ҡулайлама, ҡалып. □ Форма. Ҡоросто формаға ҡойоу. Тортты формала бешереу. ■ Ҡурғашты, йәнә иретеп, һыулы балсыҡтан эшләнгән төрлө формаларға ҡойҙолар. Ғ. Хисамов.
8. типогр. Рамға ҡуйылған типография наборы йәки баҫырға әҙерләнгән башҡа төр нәмә (һурәт, биҙәк, һыҙыҡ һ. б.). □ Форма. Баҫыу формаһы.
9. Нимәнеңдер ҡабул ителгән үрнәге.
□ Форма. Протокол яҙыу формаһы. ■ Иҫәп алыу кампанияһының ваҡыты, мәғлумәттәрҙе теркәу өсөн махсус ҡағыҙҙарҙың формалары раҫланған. «Йәшлек», 2 февраль 2010. Иҫәп алыу өсөн «Росстат» өс формала бланк тәҡдим итә. «Йәшлек», 18 март 2010.
10. Кешенең көсөн, һәләтен, белемен ҡулланырға әҙер булыуын күрһәтеүсе торошо.
313