Рус
Баш
Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 315
Поиск по словарям
ФОРМОВКАЛАУ
гин, Баязитов ваҡсыл, формалист, буровой тирәһендә беләк буйы торба ҡалһа ла, скважинаны ҡабул итмәй, тип һөйләгән, тиҙәр. Р. Солтангәрәев.
2. Формализм (2) яҡлы кеше. □ Формалист. Формалистар ҡарашы менән бөтәһе лә килешеп бармай. ■ Әҫәрҙәге жанрҙар көрәше күренешен теоретик яҡтан рус формалистары, М. Бахтин тикшерә. «Ағиҙел», № 4, 2012.
ФОРМАЛИСТИК (Р.: формалистический; И.: formalistic; T.: formalistik) с.
Формализм (2) принциптарына нигеҙле. □ Формалистический. Формалистик сәнғәт.
ФОРМАЛЛЕК (формаллеге) (Р.: формализм; И.: formalism; T.: formalizm, biçimcilik) и.
Эштең асылына иғтибар итмәй, тышҡы формаһын ғына һаҡлау күренеше, формаль мөнәсәбәт. □ Формализм, формальность. Формаллек менән ҡарау. Эште формаллеккә ҡайтарып ҡалдырыу. Формаллек һаҡлау. М Бәләкәй генә районда кешеләр бер-береһен яҡшы белә, шуға ла әллә ни формаллек һаҡлау юҡ. Р. Байымов.
ФОРМАЛЬ (Р.: формальный; И.: formal; T.: formel) с.
1. Форма буйынса эшләнгән; рәсми, законлы. □ Формальный. Формаль процедура. ■ Полк командиры Тальмерҙыц һалдаттарға кухня яндарына йыйылыуҙан тыйып биргән приказы формаль яҡтан файҙа биргән кеуек куренһәлә, булманы. А. Таһиров.
2. Эштең асылына иғтибар итмәй, формаһын ғына һаҡлауға ҡоролған. □ Формальный. Формаль яуап. Формаль рәуештә башҡарыу. ■ Улар [кулактар] формаль хоҡуҡ менән файҙаланмаһалар ҙа, уларҙыц һуҙҙәре һәр ерҙә утә. Ғ. Дәүләтшин.
3. Формализм (2) идеяларына нигеҙле, формализм менән һуғарыулы. □ Формальный.
4. лингв. Формаға (11) мөнәсәбәтле. □ Формальный. һуҙҙец формаль мәғәнәһе.
ФОРМАНТ [лат. formans] (Р.: формант; И.: formant; Т.: ек) и. лингв, ҡар. аффикс.
Һүҙҙең телдә айырым ҡулланылмайынса, башҡа һүҙҙәр аҙағына ҡушылғанда ғына
мәғәнәһе асыҡлана торған өлөшө. □ Формант. Эйәлек форманттары.
ФОРМАТ [нем. Format] (Р.: формат; И.: size, format; T.: boyut, ebat) и.
1. Китап, ҡағыҙ, фотоһүрәт һ. б. шуның һымаҡ нәмәнең ҙурлыҡ үлсәме. □ Формат. Ҙур формат. Бәләкәй формат. ■ Листовканы ла яцынан эшләтергә тура килде, тегеләре, округ һайлау комиссияһы әҙерләткәне, бәләкәй форматта ине. Д. Бүләков.
2. типогр. Набор юлының оҙонлоғон һәм набор битенең бейеклеген күрһәтеүсе дәүмәл. □ Формат. А4 форматындағы ҡағыҙ. Ҡәҙимге формат.
3. Мәғлүмәттәрҙе биреү формаһы, темаларҙы асыҡлау һ. б. менән билдәләнгән радио- йәки телетапшырыуҙың үҙенсәлектәр йыйылмаһы. □ Формат. Ток-шоу форматы. Тапшырыуҙың, форматын үҙгәртеү.
4. инф. Компьютер хәтерендә йәки төрлө мәғлүмәт йөрөтөүселә информацияны биреү ысулы. □ Формат. Файлды PDF форматында һаҡлау.
ФОРМАЦИЯ [лат. formatio] (Р.: формация; И.: formation; structure; T.: formasyon) и.
1. кит. Йәмғиәттең тарихи үҫешендәге билдәле бер баҫҡыс, стадия, шулай уҡ ошо үҫеш стадияһына хас булған һәм етештереү ысулдары менән билдәләнгән йәмғиәт төҙөлөшө. □ Формация. Феодализм формацияһы. Социализм формацияһы. М Ике ижтимағи-иҡтисади формация ла уҙҙәренец базисына ярашлы өҫҡорма тотто. «Ағиҙел», № 8,
2011.
2. геол. Билдәле бер геологик шартта барлыҡҡа килгән тау тоҡомдарының комплексы. □ Формация. Формация дәуере.
ФОРМОВКА [рус.] (Р.: формовка; И.: forming, shaping; T.: kalıplama) и.
Формаға, ҡалыпҡа ҡойоу эше. □ Формовка. / Формовочный. Формовка цехы.
ФОРМОВКАЛАУ (формовкала-) (Р.: формовать; И.: form, shape; T.: kalıplamak) ҡ.
Формаға, ҡалыпҡа ҡойоу. □ Формовать. Формовкалау цехы. Деталде формовкалау. ■ Тимерлек һәм ҡойоу цехтарынан өҙлөкһөҙ килеп торған тупаҫ әҙерләмәләр һәм әле
315
гин, Баязитов ваҡсыл, формалист, буровой тирәһендә беләк буйы торба ҡалһа ла, скважинаны ҡабул итмәй, тип һөйләгән, тиҙәр. Р. Солтангәрәев.
2. Формализм (2) яҡлы кеше. □ Формалист. Формалистар ҡарашы менән бөтәһе лә килешеп бармай. ■ Әҫәрҙәге жанрҙар көрәше күренешен теоретик яҡтан рус формалистары, М. Бахтин тикшерә. «Ағиҙел», № 4, 2012.
ФОРМАЛИСТИК (Р.: формалистический; И.: formalistic; T.: formalistik) с.
Формализм (2) принциптарына нигеҙле. □ Формалистический. Формалистик сәнғәт.
ФОРМАЛЛЕК (формаллеге) (Р.: формализм; И.: formalism; T.: formalizm, biçimcilik) и.
Эштең асылына иғтибар итмәй, тышҡы формаһын ғына һаҡлау күренеше, формаль мөнәсәбәт. □ Формализм, формальность. Формаллек менән ҡарау. Эште формаллеккә ҡайтарып ҡалдырыу. Формаллек һаҡлау. М Бәләкәй генә районда кешеләр бер-береһен яҡшы белә, шуға ла әллә ни формаллек һаҡлау юҡ. Р. Байымов.
ФОРМАЛЬ (Р.: формальный; И.: formal; T.: formel) с.
1. Форма буйынса эшләнгән; рәсми, законлы. □ Формальный. Формаль процедура. ■ Полк командиры Тальмерҙыц һалдаттарға кухня яндарына йыйылыуҙан тыйып биргән приказы формаль яҡтан файҙа биргән кеуек куренһәлә, булманы. А. Таһиров.
2. Эштең асылына иғтибар итмәй, формаһын ғына һаҡлауға ҡоролған. □ Формальный. Формаль яуап. Формаль рәуештә башҡарыу. ■ Улар [кулактар] формаль хоҡуҡ менән файҙаланмаһалар ҙа, уларҙыц һуҙҙәре һәр ерҙә утә. Ғ. Дәүләтшин.
3. Формализм (2) идеяларына нигеҙле, формализм менән һуғарыулы. □ Формальный.
4. лингв. Формаға (11) мөнәсәбәтле. □ Формальный. һуҙҙец формаль мәғәнәһе.
ФОРМАНТ [лат. formans] (Р.: формант; И.: formant; Т.: ек) и. лингв, ҡар. аффикс.
Һүҙҙең телдә айырым ҡулланылмайынса, башҡа һүҙҙәр аҙағына ҡушылғанда ғына
мәғәнәһе асыҡлана торған өлөшө. □ Формант. Эйәлек форманттары.
ФОРМАТ [нем. Format] (Р.: формат; И.: size, format; T.: boyut, ebat) и.
1. Китап, ҡағыҙ, фотоһүрәт һ. б. шуның һымаҡ нәмәнең ҙурлыҡ үлсәме. □ Формат. Ҙур формат. Бәләкәй формат. ■ Листовканы ла яцынан эшләтергә тура килде, тегеләре, округ һайлау комиссияһы әҙерләткәне, бәләкәй форматта ине. Д. Бүләков.
2. типогр. Набор юлының оҙонлоғон һәм набор битенең бейеклеген күрһәтеүсе дәүмәл. □ Формат. А4 форматындағы ҡағыҙ. Ҡәҙимге формат.
3. Мәғлүмәттәрҙе биреү формаһы, темаларҙы асыҡлау һ. б. менән билдәләнгән радио- йәки телетапшырыуҙың үҙенсәлектәр йыйылмаһы. □ Формат. Ток-шоу форматы. Тапшырыуҙың, форматын үҙгәртеү.
4. инф. Компьютер хәтерендә йәки төрлө мәғлүмәт йөрөтөүселә информацияны биреү ысулы. □ Формат. Файлды PDF форматында һаҡлау.
ФОРМАЦИЯ [лат. formatio] (Р.: формация; И.: formation; structure; T.: formasyon) и.
1. кит. Йәмғиәттең тарихи үҫешендәге билдәле бер баҫҡыс, стадия, шулай уҡ ошо үҫеш стадияһына хас булған һәм етештереү ысулдары менән билдәләнгән йәмғиәт төҙөлөшө. □ Формация. Феодализм формацияһы. Социализм формацияһы. М Ике ижтимағи-иҡтисади формация ла уҙҙәренец базисына ярашлы өҫҡорма тотто. «Ағиҙел», № 8,
2011.
2. геол. Билдәле бер геологик шартта барлыҡҡа килгән тау тоҡомдарының комплексы. □ Формация. Формация дәуере.
ФОРМОВКА [рус.] (Р.: формовка; И.: forming, shaping; T.: kalıplama) и.
Формаға, ҡалыпҡа ҡойоу эше. □ Формовка. / Формовочный. Формовка цехы.
ФОРМОВКАЛАУ (формовкала-) (Р.: формовать; И.: form, shape; T.: kalıplamak) ҡ.
Формаға, ҡалыпҡа ҡойоу. □ Формовать. Формовкалау цехы. Деталде формовкалау. ■ Тимерлек һәм ҡойоу цехтарынан өҙлөкһөҙ килеп торған тупаҫ әҙерләмәләр һәм әле
315