Академический словарь башкирского языка. Том IX. Страница 359
Поиск по словарям
ХАФАЛАУ
хат ташыусы Ибраһим ағай килеп баҫты. Ә. Бикчәнтәев. Пенсияны һәр айҙың тәүге көндәрендә ауылыбыҙҙың хат ташыусыһы Муллаш ағай алып килә. «Башҡортостан ҡыҙы», № 2, 2011.
ХАТТИН АШЫУ (хаттин аш-) (Р.: пере ходить границы; И.: go too far; T.: haddini aşmak) ҡ. иҫк.
Саманан ашыу, сиктән сығыу. □ Переходить границы. Шаярыуҙар хаттин ашкан.
■ Ғәҙел булып күренеү оҫталығы ла хаттин ашҡан бөгөн. М. Аҡмулла. Әҙәмдәрҙең һуҡырлығы, ғәмһеҙлеге хаттин ашҡан. М. Кәрим.
ХАТ-ХӘБӘР [ғәр. jA + ^] (Р.: вести; И.: news; T.: haberler) и. йыйн.
Хат йәки башҡа юл менән ишеттерелгән һүҙ, хәбәр. □ Вести, известия. Хат-хәбәр алышыу. Хат-хәбәр еткереү. ■ Илгизәр бына ике йыл инде, иңбашына күк сумкаһын аҫып, ауылдаштарына хат-хәбәр, барынса газета-журнал ташый. Р. Байбулатов. Бер ҡосаҡ хат-хәбәр, матбаға баҫмалары күтәреп, Үбәйдулла Хужаев килеп инде. Р. Байымов. Юлаусы Дим буйынан икәнлеген, күптән хат-хәбәрҙәре килмәгәс, ике көнгә генә хәл белергә ҡайтып барыуын әйтте. А. Мағазов.
ХАУАС [ғәр. (Р.: аристократия; И.: the noble; T.: havas) и. иҫк. кит.
1. Юғары ҡатлам кешеләре; аҡһөйәктәр.
□ Аристократия. Нәҫелле хауас. М Тупсы-баш.. булды баш, күҙ өҫтөнә ҡаш, хастар өҫтөндә хауас! Ш. Бабич.
2. Дәрәжәһе ҙур кешене оҙатып йөрөгән кешеләр төркөмө. □ Свита. Яҡшы ҡоралланған хауас. ■ [Тимашевтың] көймәһенең алдынан, иртәуылда, байтаҡ ара һаҡлап, ышаныслы үә ыраҫлы хауас бара. И. Ноғманов. Яр башына күп һанлы хауасы менән Ҡөлөмбәт килеп туҡтаны. Б. Рафиҡов.
ХАУЫЗ [ғәр. иЧН (Р.: бассейн; И.: pool; T.: havuz) и. иҫк.
Яһалма күл; һыу йыйылып ятҡан соҡор.
□ Бассейн. Асыҡ хауыз. Хауызға йөрөү.
■ Әле хауызда һыу юҡ, сөнки яптарға һыу килмәй, ҡаҙыу яңы бара. А. Таһиров. Хауыз кәүсәр шишмәһе өҫтөнән иҫкән ел кеүек. Ш. Бабич.
ХАФА [фарс. (Р.: беспокойство; И.: unrest; T.: endişe) и.
Хәүефләнеү, борсолоу, ҡайғырыу хисе. □ Беспокойство, тревога, волнение. Хафаға төшөү. ■ [Ирдәүләт Юлдашев] килде лә Ғәлиәхмәтте уйламаған-көтмәгән хафаларға һалды. Р. Байымов. Хафаға ҡалған кешене йыуатмай булмай бит. Ә. Бикчәнтәев. Ваҡиғаларҙың көтөлмәгән боролош алыуы Әҙелғужинаны хафаға һалды. Т. Ғарипова.
ХАФАЛАНДЫРЫУ (хафаландыр-) (Р.: беспокоить; И.: harass; T.: endişelendirmek) ҡ.
Күңел тыныслығын боҙоп, уйланырға мәжбүр итеү; хафаға ҡалдырыу; борсолдороу. □ Беспокоить, тревожить, волновать. Нығыраҡ хафаландырыу. Халыҡты хафаландырыу. ■ Ташбулатты хафаландырырға теләмәй ине ул [Сабир]. С. Агиш. Кешеләрҙе генә түгел, йәнлектәрҙе лә хафаландырҙы ерҙең ошолай тертләүе. Ш. Янбаев. [Ҡартәсәйем:] Нурия, ҡолоҡасым, һине хафаландырмайым тип, һаман кисектерә килдем ошо нәсихәтемде, тыңла, бүлмәй генә. Г. Яҡупова.
ХАФАЛАНЫУ (хафалан-) (Р.: беспо коиться; И.: be anxious; T.: endişelenmek) ҡ.
Күңел тыныслығын юғалтыу; хафаға ҡалыу; борсолоу. □ Беспокоиться, тревожиться, волноваться. Хафаланып йөрөү. Үтә хафаланыу. Хафаланып борсолоу. S Уның [Сабира еңгәнең] йөҙөндә шатлыҡ, шул уҡ ваҡытта бик аҙ ғына хафаланыу һиҙелә. С. Агиш. «Ағайымдар ҡайҙа китте икән?» — тип хафаланды Емеш. 3. Биишева. Сәлихов-тың нисек хафаланыуын, нисек ғазап сигеүен хәҙер Ғәлиәкбәров ҡапыл асыҡ итеп күҙ алдына килтерҙе. X. Зарипов.
ХАФАЛАНЫШЫУ (хафаланыш-) ҡ. урт. ҡар. хафаланыу, взаимн. от хафаланыу. Хафаланышып йөрөү. Хафаланышып килеп инеү.
ХАФАЛАУ (хафала-) (Р.: беспокоить; И.: harass; T.: rahatsız etmek) ҡ.
Күңелгә хафа, шом һалыу; тынысһыҙлыҡ уятыу; борсоу. □ Беспокоить, тревожить. Юҡ-барға хафалау. ■ һеңлеһен хафалама
359
хат ташыусы Ибраһим ағай килеп баҫты. Ә. Бикчәнтәев. Пенсияны һәр айҙың тәүге көндәрендә ауылыбыҙҙың хат ташыусыһы Муллаш ағай алып килә. «Башҡортостан ҡыҙы», № 2, 2011.
ХАТТИН АШЫУ (хаттин аш-) (Р.: пере ходить границы; И.: go too far; T.: haddini aşmak) ҡ. иҫк.
Саманан ашыу, сиктән сығыу. □ Переходить границы. Шаярыуҙар хаттин ашкан.
■ Ғәҙел булып күренеү оҫталығы ла хаттин ашҡан бөгөн. М. Аҡмулла. Әҙәмдәрҙең һуҡырлығы, ғәмһеҙлеге хаттин ашҡан. М. Кәрим.
ХАТ-ХӘБӘР [ғәр. jA + ^] (Р.: вести; И.: news; T.: haberler) и. йыйн.
Хат йәки башҡа юл менән ишеттерелгән һүҙ, хәбәр. □ Вести, известия. Хат-хәбәр алышыу. Хат-хәбәр еткереү. ■ Илгизәр бына ике йыл инде, иңбашына күк сумкаһын аҫып, ауылдаштарына хат-хәбәр, барынса газета-журнал ташый. Р. Байбулатов. Бер ҡосаҡ хат-хәбәр, матбаға баҫмалары күтәреп, Үбәйдулла Хужаев килеп инде. Р. Байымов. Юлаусы Дим буйынан икәнлеген, күптән хат-хәбәрҙәре килмәгәс, ике көнгә генә хәл белергә ҡайтып барыуын әйтте. А. Мағазов.
ХАУАС [ғәр. (Р.: аристократия; И.: the noble; T.: havas) и. иҫк. кит.
1. Юғары ҡатлам кешеләре; аҡһөйәктәр.
□ Аристократия. Нәҫелле хауас. М Тупсы-баш.. булды баш, күҙ өҫтөнә ҡаш, хастар өҫтөндә хауас! Ш. Бабич.
2. Дәрәжәһе ҙур кешене оҙатып йөрөгән кешеләр төркөмө. □ Свита. Яҡшы ҡоралланған хауас. ■ [Тимашевтың] көймәһенең алдынан, иртәуылда, байтаҡ ара һаҡлап, ышаныслы үә ыраҫлы хауас бара. И. Ноғманов. Яр башына күп һанлы хауасы менән Ҡөлөмбәт килеп туҡтаны. Б. Рафиҡов.
ХАУЫЗ [ғәр. иЧН (Р.: бассейн; И.: pool; T.: havuz) и. иҫк.
Яһалма күл; һыу йыйылып ятҡан соҡор.
□ Бассейн. Асыҡ хауыз. Хауызға йөрөү.
■ Әле хауызда һыу юҡ, сөнки яптарға һыу килмәй, ҡаҙыу яңы бара. А. Таһиров. Хауыз кәүсәр шишмәһе өҫтөнән иҫкән ел кеүек. Ш. Бабич.
ХАФА [фарс. (Р.: беспокойство; И.: unrest; T.: endişe) и.
Хәүефләнеү, борсолоу, ҡайғырыу хисе. □ Беспокойство, тревога, волнение. Хафаға төшөү. ■ [Ирдәүләт Юлдашев] килде лә Ғәлиәхмәтте уйламаған-көтмәгән хафаларға һалды. Р. Байымов. Хафаға ҡалған кешене йыуатмай булмай бит. Ә. Бикчәнтәев. Ваҡиғаларҙың көтөлмәгән боролош алыуы Әҙелғужинаны хафаға һалды. Т. Ғарипова.
ХАФАЛАНДЫРЫУ (хафаландыр-) (Р.: беспокоить; И.: harass; T.: endişelendirmek) ҡ.
Күңел тыныслығын боҙоп, уйланырға мәжбүр итеү; хафаға ҡалдырыу; борсолдороу. □ Беспокоить, тревожить, волновать. Нығыраҡ хафаландырыу. Халыҡты хафаландырыу. ■ Ташбулатты хафаландырырға теләмәй ине ул [Сабир]. С. Агиш. Кешеләрҙе генә түгел, йәнлектәрҙе лә хафаландырҙы ерҙең ошолай тертләүе. Ш. Янбаев. [Ҡартәсәйем:] Нурия, ҡолоҡасым, һине хафаландырмайым тип, һаман кисектерә килдем ошо нәсихәтемде, тыңла, бүлмәй генә. Г. Яҡупова.
ХАФАЛАНЫУ (хафалан-) (Р.: беспо коиться; И.: be anxious; T.: endişelenmek) ҡ.
Күңел тыныслығын юғалтыу; хафаға ҡалыу; борсолоу. □ Беспокоиться, тревожиться, волноваться. Хафаланып йөрөү. Үтә хафаланыу. Хафаланып борсолоу. S Уның [Сабира еңгәнең] йөҙөндә шатлыҡ, шул уҡ ваҡытта бик аҙ ғына хафаланыу һиҙелә. С. Агиш. «Ағайымдар ҡайҙа китте икән?» — тип хафаланды Емеш. 3. Биишева. Сәлихов-тың нисек хафаланыуын, нисек ғазап сигеүен хәҙер Ғәлиәкбәров ҡапыл асыҡ итеп күҙ алдына килтерҙе. X. Зарипов.
ХАФАЛАНЫШЫУ (хафаланыш-) ҡ. урт. ҡар. хафаланыу, взаимн. от хафаланыу. Хафаланышып йөрөү. Хафаланышып килеп инеү.
ХАФАЛАУ (хафала-) (Р.: беспокоить; И.: harass; T.: rahatsız etmek) ҡ.
Күңелгә хафа, шом һалыу; тынысһыҙлыҡ уятыу; борсоу. □ Беспокоить, тревожить. Юҡ-барға хафалау. ■ һеңлеһен хафалама
359